Azken urteotan banketxeek, bai Hego Euskal Herrian eta baita Espainian ere, bategite prozesu garrantzitsua bizi izan dute. Prozesu hau, gainera, adituen hitzetan, hasi baino ez da egin, Europako Batasunak (EB) dakarkigun errealitate berri honek bategite are garrantzitsuagoak ekarriko baitizkigu. Gogoratu behar da EBak dagoeneko eman diola euroari bere oniritzia, eta moneta berria laster erabiltzen hasi beharko dugula.

Banku marka gutxiago izango ditugu beraz, eta batzuk besteak bereganatzea edo nazioarteko taldeen aliantza handien bidez sortutako banku handiak eratzea izango da joera nagusia. Euskal Herriak, Banco Bilbao eta Banco Vizcayak bat egiteaz geroz bankuen bategite prozesu honetan aitzindari izan denak, ez du atzean geratzeko asmorik.

Bat egiteko filosofia hori ez da Hego Euskal Herrian orain, ez azken hamarkadan sortu. Badira urte batzuk banketxeetako jabe eta kudeatzaileek errentagarritasun handiagoa lortu asmoz filosofia hori aplikatzen dutela. Hori dela eta, garrantzitsua da Hego Euskal Herriko banketxeen jatorria aztertzea; 1860an Hego Euskal Herriko hiriburu bakoitzak bazuen bere bankua. Horrelako azterketa bat burutzea ez zen orain arte lan samurra, datu guztiak Banco Bilbao zenaren (orain BBV) Agiritegi Historikoan gordeta baitzeuden, landu eta argitaratu gabe. Orain, BBVren «Informaciones: Cuadernos de Archivo» aldizkarian lanean diharduen pertsona talde bati esker, lehen aldiz errealitate hori gertutik aztertzeko aukera dugu. Egoitza Bilboko San Nikolasen duen BBVren Agiritegi Historikoaren ekarpen baliagarriaz, lantaldeak Hego Euskal Herriko banketxeenganako lehen ganorazko hurbilketa dokumentala ahalbidetu du.

BANKU TIPOLOGIA.

Oraindik berria den ehun orrialdeko lan honek «Banketxe Pribatuak Euskal Herrian eta Nafarroan 1920tik 1935era» du izenburua. Bertako sarreran irakurlea garai hartako Espainiako testuinguruan kokatzen dute, Hego Euskal Herriko banketxeen bilakaeraren azterketa errazteko asmoz. Azterketak, lehendabizi, «Euskadiko eta Nafarroako» banketxeen ezaugarriak biltzen ditu. Horretarako, lehenik bankuen presentzia aztertzen du «euskal eta nafar merkatuetan», eta baita banku-karaktereak ere.

Ondoren, atalik zabalena banketxeen jarrera, baliabide eta inbertsioei eskaintzen zaie. Jarrerok urte horietan erregistratutako sei banketxe motetan aztertzen ditu lan honek, eta nahikoa da piska bat irakurtzea garai haietan finantza-erakundeek eta banketxeek nahiz bankarien etxeek bizi zuten ugaritzeaz ohartzeko, ez bakarrik Hego Euskal Herriko lau hiriburuetan, baita lurralde bakoitzeko herri garrantzitsu gehienetan ere.

Horrelaxe aztertzen dira Banketxe Handiak, Eskualde-banketxeak, Banketxe filialak edo federatuak, Herrietako Banketxeak, krisian ziren banketxeak eta azkenik Banketxe eta Bankariak (bai Bilbon, bai Donostian). Azken hau, gertakari benetan interesgarria izan zen, txosten honetan aurrerago azalduko dugun moduan. Aski litzateke esatea 1922-1923an Araban 16 bankari edo banketxe zeudela, Gipuzkoan 18, Bizkaian 66 eta Nafarroan beste 13.

Euskal Bankuarenganako lehen hurbilketa hori azterketaren ondorioak biltzen dituen gibel solas batez amaitzen da, eta horretan Hego Euskal Herrian garai hartan zeuden sei banketxe handiei buruzko eranskin bana ere badago. Sei banketxe horiek Banco Bilbao, Banco de Vizcaya, Banco del Comercio, Banco Guipuzcoano, Banco de Vitoria eta Banco La Vasconia dira. Azterlan honi aipu bibliografiko eta dokumentalez ematen zaio amaiera.

Banku-tipologia da lan honetan aztertu duten ezaugarrietako bat. Horrela, Hego Euskal Herrian kokatutako bankuak, bere tamaina eta bankuen arteko harremanen arabera, hainbat mailatan bana daiteke. Lehena Banco de Bilbao eta Banco de Vizcaya buru dituena litzateke, garai hartan barne-merkatuan sortzen ari ziren banketxe handien erakusgarri. Bigarren maila batean Banco Guipuzcoano, La Vasconia, Crédito Navarro eta Banco de Avila izango genituzke (azken hau, nahiz eta txiki samarra izan, Gipuzkoa, Avila eta Madrilgo merkatuetan ageri zen); eskualde-banketxe gisa har genitzake hauek. Lehenak Gipuzkoa, Bizkaia eta Madrilgo merkatuetan ziharduen, eta Iruñean kokatutako beste biek sare zabala zuten nafar merkatuan. Hirugarren multzo batean sartu behar dira Tolosa eta Irungo herri-banketxeak. Laugarren maila batean banketxeak eta bankariak leudeke.

Lau multzo hauez gain, banku arteko harremanei begira oraingoan, bosgarren maila bat ere bereiz dezakegu, urte horietako banku filial edo federatuena hain zuzen: Banco de Comercio-Banco Bilbao, Banco Hispano Americano-Banco de San Sebastián (1920), Banco Central-Banco de Vitoria (1922), Banco Urquijo-Banco Urquijo Vascongado-Banco Urquijo de Guipúzcoa