«ORTIK ETA EMENDIK»: 100.000 ESAPIDE CD-ROM-EAN


2021eko uztailaren 19an
Ortik eta Emendik. Herri euskarako esamoldeen bilduma»k euskarri ezberdinak ezagutu ditu urtetan zehar. Egilea, Aita Justo M. Mokoroa, euskal herri hizkerako eta orduko euskal argitalpenetako edozein esamolde entzun zein irakurri ahala kuadernotxo batean apuntatzen hasi zen 1931n. Urteek aurrera egin ahala, ehun bat koaderno osatu zituen. Egilearen hasierako asmoa ez zen lan luze eta neketsua argitaratzea baina orduko Bilboko Gotzaiordea zen Juan Mari Uriartek lana kaleratu behar zuela esan zion. 1981ean, Labayru Ikastegiak Mokoroaren lana argitaratzeko eskaria jaso zuen. Jadanik, egileak esamolde guztiak fitxetan idatzita zituen, guztira 92.167 ziren. Lehendabiziko lana fitxa horiek guztiak informatizatzea izan zen. Prozesu luze horretan, Mokoroak berak aztertu zuen lana inongo akatsik egon ez zedin.
1990ean kaleratu zen obra bi tomotan, Jaurlaritza, Labayru eta Etor-en arteko hitzarmenaren bidez. Hala ere, Labayruko kideen ustez inprimatutako edizioa ez da batere erraza erabiltzeko. Ez dago ohiko ordenu alfabetikoan sailkatuta, gaika baizik, eta horrek, beste muga askoren artean, behartu egiten du erabiltzailea gaien eta kontzeptuen aurkibidea buruz ezagutzera. Azken urteotan teknika informatikoekin bat eginez, Labayruko kideek irtenbide egokia aurkitu diote Mokoroaren lanari: CD-ROM-ean jasotako edizioa egitea, fitxa lexikografikoetako informazioetara zuzen iristeko aukera eskainiko lukeen programa egokiarekin. Ametzagaiña taldeari eman zioten «Ortik eta Emendik» CD-ROM formatora egokitzeko ardura. Honek, datu baseak, Software egokia prestatu, eta interfaze grafikoak diseinatu ditu. 700 ale inguru kaleratu dituzte. Proiektuaren kostuei aurre egiteko HAEE-IVAPekin hitzarmena sinatu dute.


EUSKARRI BERRIAREN BALIOA.

Bertsio informatikoan, liburuan dauden gai, kontzeptu, esamolde... berberak aurki daitezke. Bi euskarrietan 22 gairi dagozkien esapideak daude: Gizakia, Elikadura, Jantziak eta Komunikabideak, besteak beste. Liburuan, esamolde edo hitz bat gaika bilatu behar dugu. Hala ere, Asier Astigarraga Labayruko kidearen ustez, hau oso zaila izan daiteke, hitz bat gai baten barruan kokatzea subjetiboa delako. «

Adibidez, euskaraz erderazko "eres un rata" nola esan jakin nahi badugu, non bilatu? Hitz horrek ez baitu animaliaren konotazio hori, baizik eta zekenarena
», dio Astigarragak. CD-ROMean berriz, bilaketa gaien arabera edo hitzen arabera egin daiteke. Horrela «rata» hitza idazten baldin badugu zenbat esamoldeetan eta zenbat aldiz agertzen den esango digu ordenadoreak. Bertsio informatikoan gainera, hitzak elkartu edo konbinatu daitezke esapideak aurkitzeko. Bi euskarrietan, esamolde bat aurkitzen dugunean, informazioa emango zaigu horren inguruan: zein euskalkitan idatzita dagoen, zein den iturburua, hots, zein argitalpenetan aurkitu zuen Mokoroak alokuzio hori eta zein den lekukoa (esapide hori erabili zuen pertsona). Azken hauen artean orduko herri hizkeraren ispilu ziren idazleak aurkituko ditugu, esaterako, Orixe, Mogel, Azkue, Pablo Zamarripa... Labayru Ikastegiko kideek dudarik ez dute, lan honen formatu egokiena CD-ROM-a dela, bilaketa askoz arinagoa eta zehatzagoa delako eta inprimaturiko bi tomoek dituzten 3.600 orrialdeak 15 gramoko disko optiko batean gordeta daudelako.


MERKATU MUGATUA.

CD-ROM-a ez da salmenta masiborako egin. Batez ere, idazle, irakasle, itzultzaile eta orohar lanbidez testuak idazten dabiltzan profesionalen beharrizanak asetzeko egindako lana da. Astigarragak dioenez «

ez da DBHko ikasle batek erabiltzeko CD-ROMa, bai aldiz, kazetari, idazle edo sentsibilitate jakin bat duen irakurle batek erabiltzekoa
». Batzuek alferrikako lantzat jo dute. Labayruko kideek berriz, oso tresna baliagarritzat hartzen dute, euren ustez, ez zaio errentagarritasun ekonomikoari begiratu behar, kulturalari baizik. «

Aita Mokoroak ez zuen dirurik jaso egindako lanagatik, baina norbaitek lan honen kostua zenbatekoa izan daitekeen jakin nahi balu, pentsa dezala Mokoroak euskal kulturari egin dion oparia dela
»

Bizitza-ezpalak eta lanak

Aita Justo Maria Mokoroa, 1901eko irailaren 28an jaio zen Tolosan. Gurasoek, gogo biziz bihotzean bi helburu hauek sarrarazi zizkioten: kristau sinesmena eta euskal izaeraren maitasuna. Hamaika urte zituela, Tafallako Calasanz apaizetxean hasi zen eta 1924an On Mateo Mujika Gotzainaren eskutik apaiztu zen Eskolapioen ordenuan. Euskal Herria hezitzeko biderik egokiena euskara zela ikusirik, berezko nahiak eta inguruko giroak bultzaturik, aldizkarietan eta sariketetan parte hartzen hasi zen, baita sariak irabazi ere. Txilen zenbait urte bizi zen. Bertan, frantzesa eta Apolojetika irakatsi zuen, euskararen aldeko lana baztertu barik, eta horrela, esaterako Txilen «Gure baratzeko loreak» bilduma argitaratu zuen. Gerra aurretik, herri batentzat hizkuntzak duen garrantziaz diharduen «Genio y Lengua» liburua idatzi zuen. Liburu honek eragin handia izan zuen hasierako ETA mugimenduan eta garaiko gazte abertzaleengan. Euskararen batasunaz kezkatuta, «De vida o muerte» eta «Batasunari batzuk agurka eta beste batzuk aurka» liburuak idatzi zituen. Bitarte horretan, Deustuko Unibertsitateak, Euskal Antropologi astea eratu zuela eta, linguistikaz egin zen mahainguruan sortu ziren galderen erantzuna eskatu zioten. Gogo txarrez eta behartuta bere erantzunak eman zizkien. Bere aspaldiko iritzien alde eta Euskaltzaindiak onartu zituen bideen aurka gogor ekin zion. Iritzi horiek «Lengua vasca de hoy y mañana» izenburuarekin argitaratuak daude. Mokoroaren lanik garrantzitsuena eta azkena izan zena, herri-literaturan oinarritutako milaka esaera jator biltzen dituen «Ortik eta emendik» dugu. Autorea bere bizitzaren azken urteetan buru-belarri aritu zen lan horrekin, ohiko zereginak alde batera utziz. 1990ean azkenik lana bi tomotan argitaraturik ikusi zuen. Handik hil batzura zendu zen


Azkenak
Gazteen soldata %10 igo den heinean, prezioak %31 garestitu dira 2010etik

Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan, 18 eta 34 urte bitarteko gazte soldatadunen hileko batez bestekoak lehenbiziko aldiz gainditu du 1.500 euroko langa. 2010arekin alderatuta, ordea, 142 euro besterik ez da igo.


2025-01-07 | ARGIA
Robert Hirigoien hil da, Herri Urratsen sortzaileetakoa

Urtarrilaren 4an hil zen Robert Hirigoien euskaltzalea (Larresoro, Lapurdi, 1944). Ostegunean eskainiko diote azken agurra, jaioterrian (10:00etan). Herri Urrats festaren sortzaileetako bat izan zen, baita Lapurtarren Biltzarraren, Kanboko ikastolaren eta euskara eta euskal... [+]


2025-01-07 | Leire Ibar
Baztango Batzar Nagusiak elkartasuna adierazi die Aroztegiko obra gelditzeagatik auzipetutako zazpi herritarrei

Aroztegiko auzipetuei elkartasuna adierazi eta absoluzioa eskatzeko mozio bat onartu du Baztango Batzar Nagusiak. Urtarrilaren 2an egindako bileran, mozioaren aldeko bozketan aldeko 25 bozka, kontrako bi eta hiru abstentzio izan dira.


Ultraeskuinari proposatu diote gobernua osatzeko Austrian, hesia ezarri ziezaioketen arren

Irailean egin ziren hauteskundeak eta aise nagusitu zen FPÖ alderdia, botoen ia %30 eskuratuta. Bazen aukera ultraeskuinari hesia ipintzeko, baina ez dira ados ipini demokristauak eta sozialdemokratak.


Laborantza bozen usaina

Berriz hasi dira laborarien manifestaldiak frantses estatu guzian. Sindikatu desberdinek aldarrikapenak hedatzen badituzte ere, entzun den lehena eta komunikabide nagusietan gomit izan dena, FNSEA "nagusia" izan da. Zer du saltzeko? Gezur andana bat ahal bezainbat boz... [+]


2025-01-07 | Jon Torner Zabala
Autobus zerbitzua zabaldu dute Ipar Euskal Herrian, mugikortasuna hobetzea helburu

Urtarrilaren 6az geroztik autobus linea berriak daude Zuberoan, Nafarroa Beherean eta Lapurdin. Halaber, zerbitzuen maiztasuna ere hobetu da, Euskal Hirigune Elkargoko Mugikortasun Sindikatuak eta RATP konpainiak elkarlanean bultzatutako egitasmoari esker. Bestetik, 12 urtez... [+]


2025-01-07 | Leire Ibar
Barakaldoko hilketa matxista salatzeko asteartean mobilizazioak antolatu dituzte

84 urteko andrea erail zuen bere semeak urtarrilaren 3an euren etxebizitzan. Kolpeka hil zuela azaldu dute zenbait iturrik. Astearte arratsaldean egingo dira elkarretaratzeak Barakaldon eta Euskal Herriko lau hiriburutan.


2025-01-07 | Gedar
Beste eraso arrazista bat Miarritzen

 Uber gidari batek jasan zuen erasoa: bortizki jo eta irain arrazistak egin zizkion bezero gazte batek. Baionan eta Arrigorriagan ere izan dira eraso arrazistak berriki.


2025-01-07 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Itsasontzigintzaren itzal luzea ageri da Hego Koreako krisian

Hego Koreako krisia autoktonoa ala inportatua ote zen galdetzen nion neure buruari duela hilabete hura sutu zenean. Baretu ez baizik mindu egin denez auzia, batere argi ez dudan erantzunaren bila jarraitu beharko dugu. Geografikoki urrutiko kontua bada ere, oso gertuko ondorioak... [+]


Errege Magoen desfilean zati lasaiak tartekatu dituzte, autisten elkarteek aldarrikatuta

Dezibelio eta argiztapen muturrekoak ohiko diren makro-ikuskizunen eta makro-estimuluen garaiotan, autismodun haurren bueltako elkarteek aspalditik egindako eskaera zabaltzen ari da pixkanaka, baita Errege Magoen desfileetan ere: ez musika, ez argiztapen, ez abiadura... [+]


2025-01-06 | Garazi Zabaleta
Trebatu elkartea
Lehen sektoreko erreleboa bultzatzeko egitasmoa Gipuzkoan

Urteak daramatza martxan Ipar Euskal Herrian Trebatu elkarteak, laborantzan proiektua abiatu nahi duten pertsonek aurrez trebatzeko aukera izan dezaten. Ipar Euskal Herriko proiektua eredutzat hartuta eta ideia berari tiraka, Gipuzkoan ere izen bereko elkartea sortu dute aurten... [+]


2025-01-06 | Jakoba Errekondo
Elkarren beharra bizitzeko

Lagun txiletar batek bere herriko istorio bat kontatu dit, eta ahoa bete inplante utzi nau. Han “quintral” esaten dioten landare batena da, Tristerix corimbosus. Txile eta Argentina hegoaldeko baso epeletan bizi da, eta gure lurralde epeletan hazten den mihuraren... [+]


Eguneraketa berriak daude