«Euskara da euskaldunok inoiz egin dugun poemarik ederrena»


2021eko uztailaren 19an
"Urdinkara" poesia liburuaren xehetasunak
«Euskara da euskaldunok inoiz egin dugun poemarik ederrena»
Jose Angel Irigarai, «Urdinkara» poesia liburuaren egilea
Bilboko Kafe Antzokian egin dugu topo Jose Angel Irigarairekin; lanean atseden une bat hartu eta telefono elkarrizketa bat bukatu ostean, mintzatzen hasi zaigu. Hiztun ona da, argi hitzegin digu, gozo. «Urdinkara»rekin hasi eta poesigintzaz bukatu dugu, hizketan.
Zerk bultzatuta atera duzu, zure hirugarren poesia liburua den «Urdinkara»?
Betiko oldeak bultzatuta idatzi dut liburu hau. Nik beti idazten dut, nere moduan, maitale batekiko harreman mota dut poesiarekin, orain idatzi, orain utzi. Espresabide bat da, eta sortu ahala metatzen dira olerki batzu, eta bereizketa bat eginez, erabakitzen duzu argitaratzea. Azken liburua argitaratu nuenetik, «Biziminaren olerkina», 1986an, ordutik hona idatzitako olerkiak dira, ez denak, hautatutakoak baizik.
Horrenbeste denboran zehar idatzitakoak badu loturarik?
Bai, azken batean, beti liburu guztiak, bidaia iruditzen zaizkit. Norberak egiten duen bidaia, norbera eramaten duen bidaia. Nik nire azken olerki liburuan erraten nuen, azken olerkian; «Josepa ederraren bidean barna banoala, adio eta ez naiz hala». Bide horretatik abiatu nintzen, bide iluna zen niretzat, beltz antzekoa. Baina pixkanaka ohartu nintzen argitzen zihoala iluntasun hori, eta anitzetan urdina agertzen zen nire bidean. Urdina enetako osotasunaren kolorea da. Berez urdina esanahi anizduna da. Nik metafora bezala erabiltzen dut, osotasuna adierazteko. Urdinkara berriz, osotasunera hurbiltzen ari den zerbait da. Nolabait beltzetik urdinera noa. Eta oraingoan ere Joxepa ederrari eskeintzen diot olerkia.
Nor da ba Joxepa eder hori?
Joxepa ederra Bidasoaldeko ipuin mitologikoetan agertzen den pertsonaia. Niretzako emetasunaren metafora da, emetasun ausartarena. Gauerdiz artajorran zeudelarik Bidasoan neska mutikoak, ur bila joan behar zuten mendian zegoen oihaneko iturri batetara; nehor ausartu ez eta bera izan zen ausartu zen bakarra. Ausartu eta joan zen, deitzen zioten eta erantzuten zuen, baina zenbat eta urrunago erantzuna mendreagoa. Azkenean ez zuen erantzun, gauak irentsi zuen. Han ahots bat entzun zen: «Gaua gauekoentzat, eguna egunekoentzat, eta Joxepa ederra guretzat». Nik beti hori metafora moduan hartu dut, emetasunaren ausardiarena. Beti erabiltzen dut, ni mailan eta gu mailan.
Emetasun horrek eta urdin koloreak bat egiten dute zuretzat?
Joxepa ederra emetasunaren irudia da, eta urdina aldiz osotasunarena. Hau agian bidai bat da, non urdinaren bila abiatzean emetasun horrekin elkartu nahi dudan. Joxepa ederraren irudia beti agertzen da, nahiz eta batzutan zeharka agertu. Indar erakargarria da batzuetan eta erangikorra bestetan. Idazteko eta bizitzeko dudan olde nagusi bat da hau. Herioaz tronpatzeko erabiltzen ditut metafora hauek, ustez osotasunaren jabe izanik ez nintzatekela herioaren beldur.
Ez duzu uste poesian heriotza eta maitasuna direla gai eta erreferentzi ia bakarrak?
Nik uste dut munduan eman diren kreazioak eta sormenezko lanak oro gertatu direla libido horrek, olde horrek eraginda. Bizian barna beti dago herioa, eta bizi nahia. Nere poesian agian funtsean dago hori, baina hala ere, ez da beti ageri.
Poesia gehien bat ez da errealitateaz mintzo, baizik eta zinezko errealitatearen biziaren munduaz. Nire ustez, bizitza da bizitzeko eta ez literatura egiteko, literatura egiten hasten garen ber, poesia esatebaterako, kezka sortzen zait ez ote garen bizitzaren poesia galtzen ari. Olerkia idazten hasten naizenean badut halako bikoitza den tentsio bat, ezin bizi hori egin gabe, baina nik nahi dut poetikoki bizi eta ez bizitzaz poesia bat egin.
Hiru olerki liburu plazaratu dituzu orain artean, ba al dago beraien arteko loturarik, bidai bakar bat osatzen al dute hirurek?
Nik uste baietz, azken finean nire biziaren eta ni naizenaren isla badira, nire taupaden eta nire printzak eta oihartzunak badira, derrigor izan behar dute ni naizen bezala. Arte mota orok behar du izan bizitza ikuspegi, sentimolde batzuen islada. Tematikoki badira aldakuntza batzuk, baina, agian, liburuen arteko tentsio hortan murgildua nago orain iluntasunean eta orain argitasunean. Beti ere argitasun horren bila.
Euskal olerkigintza zelan ikusten duzu?
Nire ustez olerkigintza beti izan da euskalgintzaren erarik nagusienetariko bat. Eta ez da kasualitatea gure lehen liburua, Etxeparerena, olerkiz osatutakoa izatea. Mendeetan zehar ere gauza oparoenak ere ez ote dira olerki bidez etorri. Euskaren baitan badago horrelako olerkitasun bat eta euskara bera ere, nire ustez, euskaldunek inoiz egin dugun poemarik ederrena da. Inongo zalantzarik gabe esaten dizut. Bada olerkigintzarekin bizitzeko era bat.
Egungo olerkigintza ere nahiko oparoa iruditzen zait, literatura bezalaxe. Kuriosoa da baina, niretzat, euskal literaturaren bizia haundiagoa da euskaren bizia baino. Nire ustez literatur mailan produzitzen dena gehiago da.
PATXI GAZTELUMENDI
42-43

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakIRIGARAI1
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaPoesia
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
PertsonaiazIRIGARAI1
EgileezGAZTELUMEN1Kultura

Azkenak
2025-02-18 | Euskal Irratiak
Miarritzeko euskal ihauteriak berpiztu dituzte tokiko elkarteek

Hamarkada batez lokarturik izan ondotik, otsailaren 22an iratzarriko dute hartza Miarritzen. Festilasaik, Arroka elkarteak, Maritzuli dantza konpainiak, Gaztetxeak eta Ikastolak bat egin dute, aurten, programazio berezi bat eskaintzeko.


2025-02-18 | Antxeta Irratia
Hendaia, Urruña, Donibane Lohizune eta Ziburuko herriek hamabostaldia antolatu dute euskararen erabilera hauspotzeko

Hizkuntzarako ere gurasoak haurrentzako eredu direla kontuan hartuta, euskararen erabilera eta irakaskuntzari buruz sentsibilizatzeko helburua duen hamabostaldia antolatu dute Hendaia, Urruña, Donibane Lohizune eta Ziburuko herriek. Martxoaren 15etik 30era guraso... [+]


Ekainaren 1 era atzeratu dute Iparraldetik zirkulatzeko ingurugiro agiriaren derrigortasuna

Apirilean zen sartzekoa araua baina atzeratzea erabaki dute. Derrigorrezkoa izanen da ibilgailuetan agiria eramatea, ez soilik hiri eta herri nagusienetan sartu ahal izateko, baita kostalde osoko errepideetan mugitu ahal izateko ere.


Sabotaje algoritmikoaren alde

«I will overturn, overturn, overturn, it[…]»
Ezekiel 21:27 – King James Version

«Algoritmo guztien gainetik, algoritmo guztien azpitik»
Xabier Landabidea

Deseroso nago, deseroso gure jendarteak teknologiarekiko hartu duen jarrera kasik... [+]


HezkuntzArtea taldeak manifestua aurkeztu du: “Moda pedagogikoak bata bestearen atzetik ezarri dituzte”

Irakasleek urtetan pilatutako jakintza kontuan hartzea, klaustroek erabakiak hartzeko autonomia bermatzea, IKTen “uneoroko erabilera” sustatzen duten planak geldiaraztea, eta ikasgeletan aldaketa metodologikoak sartu aurretik dituzten ondorioak tentuz aztertzea... [+]


2025-02-17 | ARGIA
Ikasle feministek elkarretaratzea egin dute Gasteizko EHUko campuseko irakaslearen sexu erasoak salatzeko

Gertatutakoak ez direla kasualitatea azpimarratu dute. Unibertsitateko eremuetan indarkeria matxista gertatzen dela azaldu dute, eta arazoa sistematikoa dela. Protokolo bat eskatu dute erasotuak babesteko. Erasotzaileak inpunitate osoarekin jokatu duela salatu dute.


Bi futbol taldek planto egin dute irain arrazisten aurrean Bizkaian eta partiduak bertan behera geratu dira

Gaztelueta C -Berango C gazteen futbol partidua bertan behera geratu zen Larunbatean. Jokatzen ari zirela Gaztelueta C taldeko gazte batek aurkariari "beltz zikin madarikatua" deitu zion. Gorengo erregional mailako Otxarkoaga-Iturrigorri partiduan ere... [+]


Bederatzi pertsonari lau eta hamar hilabete arteko kartzela-zigorrak ezarri dizkie Voxen kontra protesta egiteagatik Bilbon

Atxuri auzoan 2019ko azaroaren 5ean Voxen kontra egin zuten bederatzi pertsonaren kontrako epaia iritsi da. Akusatuek ez dute espetxean sartu beharko.


2025-02-17 | Axier Lopez
Itziarren semea?

Ia mende batez, Euskal Herrian ez da belaunaldirik tortura ezagutu ez duenik. 1960tik 5.379 lagun dira ofizialki, baina askoz gehiago dira, publikoki torturatu gisa agertzeak min egiten duelako oraindik ere. Eta seguruenik, oinarri-oinarrian ez delako ezer aldatu. Polizia... [+]


Eneko Anduezak PSE-EEko idazkari nagusi izaten jarraituko du

PSE-EEren zuzendaritza berriak alderdikideen %95en onespena jaso du. Anduezak proposatutako Batzorde Exekutiboan aurreko 26 kideetatik zortzi aurpegi berri daude soilik.


Europak toki bat aldarrikatu nahi du Ukrainako bake negoziaketan, AEBen bazterketaren aurrean

Macronek egindako deiari erantzunez, NATOko eta Europako agintariak Parisen elkartuko dira astelehen honetan, AEBek eta Errusiak iragarri ostean Ukrainako gerra amaitzeko elkarrizketei heltzekotan direla. Europak diru asko xahutu du Ukraina laguntzen, eta gerra amai dezakeen... [+]


Erantzukizun publikoak hartzea eskatu dute Euskal Herriko Torturatuen Sarearen aurkezpenean

Torturak jasan dituzten 900 lagun bildu dira Donostian Euskal Herriko Torturatuen Sarea aurkezteko, otsailaren 15ean. Ekimenak torturatuen bozgorailu izan nahi du, eta oraindik torturen berri eman ez duten herritarrak sarera batzera animatu dituzte. Eusko Jaurlaritzari eta... [+]


Labrazaren defentsan
"(Oiongo osoko bilkuraren) helburua argia da, legez legitimatzea tramitazioan irregulartasun nabarmenak dituzten megaproiektu energetikoak"

Joan den asteazkenean egun gogorra eta desatsegina bizi izan genuen, ez bakarrik Labrazarentzat, baita zentral eoliko,... [+]


Gazteen arteko genero arrakalak gora egin du kokapen politikoari dagokionez

Azken hogei urteetako gazteen kokapen politikoa izan dute aztergai The Economisten. Europan 18-29 urte arteko gizonak emakumeak baino posizio kontserbadoreagoetan kokatzen dira. 


Gasteiz inguruan Vitoria Solar 1 eta 2 parke fotovoltaikoak eraikitzea onartu du Eusko Jaurlaritzak

Parke bakoitzak hirurogei hektarea izango ditu, eta 32 milioi euroko aurrekontua du proiektuak. Ingurumen eta baimen teknikoak berretsita, egitasmoari hirigintza baimena baino ez zaio falta eraikitzeari ekiteko.

 


Eguneraketa berriak daude