"Adierazpen askatasuna ilusio besterik ez da".
Hondarribiko bere etxean aurkitu dugu kataluniarra, maite dituen liburu artean. Errepresioaren aurka urteetan adoretsu aritu den emakume honek ilusioz hitz egin digu literaturaz, argitalpengintzaz eta, oro har, bere bizi ikuskeraz.
Kartzelan bi gauzaz konturatu nintzen. Batetik, lehenbailehen irten behar duzula, eta horretarako ihesten saiatu beharra dago. Bestetik, irteten ez zaren bitartean aktiboki iraun behar duzula, ateratzean sartutakoan baino indartsuago egoteko ideologikoki eta fisikoki. Ia ihes egin nuen eta horri buruz «El libro de la fuga» idatzi nuen, laster argitaratuko dudana. Ez nintzen joan, baina asko prestatu nintzen ateratzerako. Orduan asko idatzi nuen, idaztea defentsa baitzen.
1979an Parlamentuak Lege Antiterrorista onartu zuen. Preso politikoen figura desagertu zen, beren arriskuaren arabera mailakatuz. Oinarrian ez zen ezer ere aldatu, baina formalki guztia. Ondorioz, jendeak ez zuen sinesten torturatzen zela eta orain ere berdin gertatzen da. Tortura kasuak kasu bakanak direla uste dute eta ez dute onartzen tortura estatuko aparatuaren arma dela.
Arazo larriena da torturaren mezua nola zabaldu, komunikabideek sortzen duten egoerari aurre egiteko. Ez dute informaziorik ematen eta ematen dutena aldatuta ematen dute. Tortura, kartzeletako egoera gogorra, dispertsioa... estrategia beraren atalak dira, Mujika Herzogek berak dispertsioa hasi zutenean esan zuenean bezala, «bergizarteratzea edo heriotza».
Nazio Batuen salaketara itzuliz, nahiz oso eraginkorrak ez izan, Estatu espainiarrari min egiten dio. Dena den, egoera konpontzeko ez da gehiegi egiten, estatuen arteko konplizitatea medio.
Asko ikasi nuen. Borroka armatua asko desmitifikatzen zen batetik, bestetik proiektu serioa dela erakusten zuten... hori guztia oso aberasgarria izan zen niretzat. Gero Poliziak egindako miaketa batean liburua etxean aurkitu zutenean ETAko kideekin harremana izan nuela froga izan zuten. Komandoko inor atxilotu ez zutenez, kolaborazioz salatuta prozesatu ninduten.
Oraindik gertatzen da Carrerori buruz zerbait egin nahi dutelako komunikabide batzuk nigana etortzen direnean, eta baldintza bezala torturari buruzko beste erreportaia egiteko eskatzean, ez dutela nahi izaten.
Kartzelatik atera ginenean gure etxea militarrek prezintatua zegoen eta ezin ginen sartu. Etxea utzi zigutenean berriro ere elkartu ginen. Oso omenaldi polita egin zidaten, euskal hiritartasuna eman zidaten... eta hemen geratzea erabaki genuen.
Franco hil zenean, espainolak gustora geratu ziren demokraziaren fase berriarekin. Euskal Herrian, aldiz, nabaria zen ezer ez zela aldatu eta eskubiderik gabeko herria izaten jarraitzen zuen. Batzuek amore eman zuten, beste batzuek, aldiz ondorio guztiekin jo zuten aurrera.
Bidali zidanerako liburua aterea zegoen, baina argitalpen berrian atera nuen. Pertsona hauen giza-balioa erakusten du idatziak eta oso gustora argitaratu dut liburua lehendabizikoz atera eta hogei urtera.
Beste maila batzuetan, tortura neurtu egiten dute eta maila honetan plus bat dago emakumea torturatzeko orduan. Plus hau, torturatzaileak gizonak izatean datza. Beren ideologia patriarkal osoa emakumearengan proiektatzen dute. Beste kasu bat, emakume torturatzailearen figura izaten da. Hauek gizonezkoek baino hobeto jakiten dute zerk egiten dien min emakumeei.
Independentzia handiz jokatzen dugu. Arazoa ekonomikoa da. Dena den, gauza batzuk argi ditugu; ahal ditugun subentzio guztiak eskatuko ditugu baina ematen ez badizkigute ere aurrera egingo dugu, erritmo ezberdinean baino aurrera.