"Euskaldunak ez gara ilustratuak izan, ez gara hain modernoak"


2021eko uztailaren 19an
Axular saria jaso zuen Jon Sudupen Alberdanian publikatutako obraz
"Euskaldunak ez gara ilustratuak izan, ez gara hain modernoak"
Jon Sudupek "Ilustrazioaren kriseilupean" errepasoa egin dio arrazionalismoari
Axular saria jaso zuen azkoitiarrak Alberdanian publikatu duen obraz. Bere burua pesimista teoriko eta optimista praktikotzat duen Sudupek Ilustraziora jo du arrazoiaren argi eta itzalen bila.
PARIS `iraultzaile' hartan filosofiari lotua, Zumaiako ikastola sortu berritik deia jaso zuen, «irakasleak behar ziren hasiera hartan». Orain lankide duen emazteak ere erabakian pisurik izan zuen: «Zirkunstantziek agintzen dute askotan» esan digu arrazoiaz luze mintzo den Sudupek. Patxadaz heldu dio gaiari, Kandinskiren erreprodukzio baten gerizpean, beti ere liburua altzoan. Eskuen imintzioez arrazoituz azalpena, denbora hartzen du erantzunak emateko.
Liburua berak irakurri nahi izandakoa omen, eta inork idatzi ez duenez, berak idatzi du. Azkenekoa izkiriatu zuenetik urte batzuk, presarik ez du hurrengorako. Afizioa baitu berak pentsamentuarena.
Esaerak dio filosofia baino hobe dela oilozopia.
Herri honetan egon den kultura beti izan da, industrializaziotik hona, teknika aldetik jo duena; humanistika aldetik ez dago tradiziorik, ez da egon unibertsitaterik; ez da landu.
Landu ez izanagatik ere, euskaldunek `pentsatzen' al dute?
Badirudi ezetz. Ez dakit, publikatzen dena behintzat oso gauza urria da. Alde horretatik izan dugu hutsune handi bat eta horrek badauka zerikusia liburuan aipatu dudan gaiarekin. Euskal Herrian saio bat egon zen XVIII. mendean Azkoitiko Zalduntxoekin Ilustrazioaren ideiak hemen sartzeko, baina ahalegin hura hutsean geratu da. Tradizio ilustratu hori faltatu izan da hemen. Hemengo modernitatea ez da ilustratua izan, nolabait erromantikoa izan da, hizkuntzaren eta nazionalismoaren inguruan. Ez da egon jende ilustratua. Unibertsitaterik eza eta aipatutako hutsune horiengatik.
Euskal Herriko egoerak izango du, baina, euskarri ideologikorik?
Euskaldunak ez gara ilustratuak izan, ez gara hain modernoak. Europan Ilustrazioa eta gero nagusitu diren baloreak, pentsakerak -demokraziaren eta parlamentarismoaren kontua, tolerantzia eta pluralismoahemen ez dira inoiz finkatu eta sendotu. Hemen nazionalismoaren sorrerarekin eta gerra ondoren diktaduran garapen bat egon da, lehen esandako nazionalismo aleman horren ildotik.
Uste dut Euskal Herria oso desintegratuta dagoela. Baina, hor zein da irtenbidea? Nik, pixkat Habermasen ideietan oinarrituta, proposatzen dut minimoen abertzaletasun bat, minimoen euskaltasun bat... Zer da hori? Puntu minimo batzuetan, balore komun batzuetan kontsentsu batera iristea.
Liburuan, hala ere, balore horiek garatzeko aukera ageri duzu.
Uste dut euskaldunak, nolabait, oso irrazionalak izan garela eta horretan oraindik pauso handiak eman ditzakegula; eta ari da pixkanaka sartzen. Orain tolerantzia gehiago dago, demokraziaren printzipioa gero eta zabalduago...
Posmodernoek, adibidez, esaten dute dena erlatiboa dela, ez dagoela ezer finkorik. Baina arrazionalismoak aurrera egiteko aukera ematen du. Giza eskubideen aldetik, kasu, denok onartzen ditugun printzipio batzuk daude, sexuen desberdintasunen aurka gaude, natura zapaltzearen aurka... Hor aurrerapena dago.
Hainbeste `arrazoiren' aldamenean zenbateko garrantzia dute sentimenduek?
Liburuan zehar aztertzen dut Horkheimer eta Adornok nola esan zuten Ilustrazioak dialektika bat duela, alde iluna. Berrehun urteko distantzia horrekin, konturatzen gara Ilustrazioak izan dituen akatsez. Ilustratu guztiak, hala ere, ez ziren izan inozoak eta haiek ere konturatzen ziren, Diderot bat adibidez, eta garrantzia ematen zioten naziotasunari...
Dena den, sentimenduen arloan muturretatik ihes egin behar dugu. Horrelako dialektika batean mugitu behar dugu, unibertsaltasuna eta berezitasunaren dialektika horretan.
Gizakiaz ari nintzen, tesi horretan pertsonak duen garrantziaz
Ni ez naiz, eremu horretan, sekula existentzialista izan, eta teoria hauek ere, finean, ez dut uste gizakia dutenik abiapuntu. Gaur egun mundua horrelako sistema konplejoa da, ekonomia eta egiturak, eta hor badago Adam Smithek ekonomiaz hitz egiten zuenean aipatzen zuen `ezkutuko eskua'. Ez dut uste historian gizakia sujetu nagusi bat denik. Orain denok posmarxistak garela eta...
Posmarxistak denok?
Historian zehar eman diren maisu handiak, Galileok esan zuena, Einsteinek esan zuena... egiaren zati handi bat zuten. Horren kontra joatea ez zaio inori okurritzen. Marxek esan zituen gauza askorekin ere berdin. Komunismoa erori denetik ohitura dago Marxi errua botatzekoa, baina gauzak ez dira hain sinpleak. Ez dago halako hausturarik pentsalari handiekin. Ez dago Mediterraneo deskubritzerik.
Munduan ez al da nagusitu demokraziaren eredu liberal, burgesa?
Ilustraziokoak burgesak ziren. Liberalismo burges horrek gero bide bat egin du, sozialismoaren eta marxismoaren eraginez ongizate estatua etorri da, sozialagoa.
Nik uste gaur egun zentro aldera bilatu behar dela oreka. Liberalismoaren eta sozialismoaren puntu onenak hartu, bien arteko balore onenak uztartu. Eklektizismo batera goaz. Sozialdemokrazia da nagusi Europan, estatu eta alderdi guztietan. Erdibide batean.
Eta erdibide horretatik aldentzen dena nahitaez fundamentalista edo dogmatikoa omen da.
Gauzak ez dira horrela. Gaur egun hiru korronte nagusi azaltzen dira: batetik fundamentalismo dogmatiko goitik beherako hori; bestetik, posmoderno erlatibista hauek, eta tartean arrazionalismo hau.. Baina azkenean arrazionalismo hau ere, hau defenditzea ere fundamentalismo modu bat da. Hala ere, nik uste arrazoi gehiago daudela arrazionalismoaren alde egoteko beste fundamentalismo batzuen alde egoteko baino... Nolanahi ere, hor ezin da esan besteak fundamentalista batzuk dira eta gu ez. Nik uste dut egia askoz ere banatuagoa dagoela.
Konponbide horretan zer ekarpen egin dezake kulturak.
Handia. zenbat eta ilustrazio gehiago, zenbat eta eskolatu gehiago dudarik gabe nagusitzen da moderazioa, pluralismoa eta elkarrekiko errespetoa; eta hori azken batean kultura kontua da.
Kultura, bidenabar, hizkuntza dela-eta zenbateraino da bereizgarri.
Bereizgarri da eta batzaile. Beti ere, ilustrazio zaleok edo gehiago azpimarratzen dugu elkartzen gaituena, eta nazionalistek edo bereizten gaituena... Hizkuntza hitz egitea da; entedimendu batera iristea da nagusiki hizkuntzaren egitekoa. Egia da, bestalde, hizkuntzak neurri batean bereizten gaituela. Hain zuzen hurrengo saioa horretaz egin nahi dut, zer den euskal identitatea.
Eta osasunez, produkzio aldetik eta, nola dakusazu euskal kultura.
Nahiko ondo, nahiz saiogintzan urri. Pentsa, Humboldtek esan zuen halako batean euskara desagertuko zela, XIX. mendean-edo. Jakina, ez da hala. Kantitate aldetik agian oraindik urri, baina kalitate aldetik hobetzen goaz. Era guztietako itzulpenak, klasikoak... aurrera goaz.
ELORZA, Mikel
45-47

GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaNarratiba
GaiezKulturaLiteraturaSariakAxular Sari
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakSUDUPE1
PertsonaiazSUDUPE1
EgileezELORZA2Kultura

Azkenak
2025-01-08 | Leire Ibar
60 urte bete ditu Larrabetzuko Hori Bai gaztetxeak, Euskal Herriko zaharrena

1965ean sortu zen Larrabetzuko Hori Bai gaztetxea, frankismo garai betean. Ordutik ez ditu ateak itxi, eta 2025ean 60 urte bete ditu. “60 urte lotu barik” lelopean eman diote hasiera urteurrenari gaztetxeko kideek.


Irakasle baten klaseetatik seme-alabak ateratzea erabaki dute Atarrabian: “Izuak jota ditu haurrak”

Irakasle hau egokitzen zaielarik, 6-9 urteko haurrengan beldurra, amesgaiztoak, antsietatea, negarra… orokortzen direla salatu dute Atarrabiako Atargi ikastetxeko gurasoek. Urtetako arazoa konpontzen ez dela-eta, haren klaseei planto egitea erabaki dute. Guraso elkarteko... [+]


2025-01-08 | Julene Flamarique
Urteko lehen langile hila, Alaves-Baskoniaren egoitza eraikitzeko lanetan

Beharginak Excavaciones Mendiola enpresarako ari zen lanean, Construcciones Urrutia enpresaren azpikontrata. Langilearen lehenengo eguna zen sektorean lanean.


2025-01-07 | Julene Flamarique
Itxiera mehatxua gainean dutela itzuli dira lanera Ezkirotzeko BSHko langileak, ostiraleko bileraren zain

Abenduaren 16an iragarri zuen multinazionalak Nafarroako lantegiaren itxiera. Ekoizpenari “normaltasunez” ekitea eskatu die langileei Ezkirotzeko zuzendaritzak, baina sindikatuek “ezinezkotzat” jo dute. Lan Ministerioak bilera deitu du ostiralerako... [+]


Gazteen soldata %10 igo den bitartean, prezioak %31 garestitu dira 2010etik

Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan, 18 eta 34 urte bitarteko gazte soldatadunen hileko batez bestekoak lehenbiziko aldiz gainditu du 1.500 euroko langa. 2010arekin alderatuta, ordea, 142 euro besterik ez da igo.


2025-01-07 | Leire Ibar
‘Behin betiko’ lelopean egingo du Sarek urtarrilaren 11n Bilboko manifestazio nazionala

Konponbide prozesuari eta etxeratze prozesuari behin betiko amaiera emateko aldarrikatuko dute, eta euskal preso behin betiko etxean nahi dituztela. Laguntza ekonomikoa jasotzeko Bizumkada Nazionala ekimena jarri dute martxan.


2025-01-07 | ARGIA
Robert Hirigoien hil da, Herri Urratsen sortzaileetakoa

Urtarrilaren 4an hil zen Robert Hirigoien euskaltzalea (Larresoro, Lapurdi, 1944). Ostegunean eskainiko diote azken agurra, jaioterrian (10:00etan). Herri Urrats festaren sortzaileetako bat izan zen, baita Lapurtarren Biltzarrarena, Kanboko ikastolarena eta euskara eta euskal... [+]


2025-01-07 | Leire Ibar
Baztango Batzar Nagusiak elkartasuna adierazi die Aroztegiko obra gelditzeagatik auzipetutako zazpi herritarrei

Aroztegiko auzipetuei elkartasuna adierazi eta absoluzioa eskatzeko mozio bat onartu du Baztango Batzar Nagusiak. Urtarrilaren 2an egindako bileran, mozioaren aldeko bozketan aldeko 25 bozka, kontrako bi eta hiru abstentzio izan dira.


Ultraeskuinari proposatu diote gobernua osatzeko Austrian, hesia ezarri ziezaioketen arren

Irailean egin ziren hauteskundeak eta aise nagusitu zen FPÖ alderdia, botoen ia %30 eskuratuta. Bazen aukera ultraeskuinari hesia ipintzeko, baina ez dira ados ipini demokristauak eta sozialdemokratak.


Laborantza bozen usaina

Berriz hasi dira laborarien manifestaldiak frantses estatu guzian. Sindikatu desberdinek aldarrikapenak hedatzen badituzte ere, entzun den lehena eta komunikabide nagusietan gomit izan dena, FNSEA "nagusia" izan da. Zer du saltzeko? Gezur andana bat ahal bezainbat boz... [+]


2025-01-07 | Jon Torner Zabala
Autobus zerbitzua zabaldu dute Ipar Euskal Herrian, mugikortasuna hobetzea helburu

Urtarrilaren 6az geroztik autobus linea berriak daude Zuberoan, Nafarroa Beherean eta Lapurdin. Halaber, zerbitzuen maiztasuna ere hobetu da, Euskal Hirigune Elkargoko Mugikortasun Sindikatuak eta RATP konpainiak elkarlanean bultzatutako egitasmoari esker. Bestetik, 12 urtez... [+]


2025-01-07 | Leire Ibar
Barakaldoko hilketa matxista salatzeko asteartean mobilizazioak antolatu dituzte

84 urteko andrea erail zuen bere semeak urtarrilaren 3an euren etxebizitzan. Kolpeka hil zuela azaldu dute zenbait iturrik. Astearte arratsaldean egingo dira elkarretaratzeak Barakaldon eta Euskal Herriko lau hiriburutan.


2025-01-07 | Gedar
Beste eraso arrazista bat Miarritzen

 Uber gidari batek jasan zuen erasoa: bortizki jo eta irain arrazistak egin zizkion bezero gazte batek. Baionan eta Arrigorriagan ere izan dira eraso arrazistak berriki.


2025-01-07 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Itsasontzigintzaren itzal luzea ageri da Hego Koreako krisian

Hego Koreako krisia autoktonoa ala inportatua ote zen galdetzen nion neure buruari duela hilabete hura sutu zenean. Baretu ez baizik mindu egin denez auzia, batere argi ez dudan erantzunaren bila jarraitu beharko dugu. Geografikoki urrutiko kontua bada ere, oso gertuko ondorioak... [+]


Eguneraketa berriak daude