«Nire ildoak jarraitzen ditut, ez naiz bat-bateko onttoa»

Patxi Zabaletari elkarrizketa bere azken eleberriari buruz
«Nire ildoak jarraitzen ditut, ez naiz bat-bateko onttoa»
Historia eta pentsamendua lotu asmoz, «Ukoreka», Patxi Zabaletaren azken eleberria
Lan anitzeko morroia den Patxi Zabaletak trilogia baten hasiera argitaratu du berriki Txalaparta argitaletxearen eskutik. «Ukoreka» eleberriaz ari gara. Historia, etnografia, pentsakera, gizarte-usadioak... elementu ugari baliatu ditu idazle nafarrak XX. mende hasieran kokatutako hainbat pasadizo girotzeko orduan. Adierazi digunez, dagoeneko amaitua du kontakizun honen bigarren zatia ere, «Badena dena da» izenburua eramango duen eleberria. Guzti honetaz hitz egin dugu.
ARGIA. Hainbat urte ezer argitaratu gabe eta oso tarte laburrean, «Nafarroako azken mariskala», eta trilogia baten hasiera den «Ukoreka» argitaratu dituzu; zer dela eta horren maiz argitaratzen hastea?
PATXI ZABALETA.
Eleberri honen eta bere jarraipenak diren liburuen zenbait eduki duela hogeita zazpi urtekoak dira; beharbada ez dira argitaratu beste gauza askotan murgilduta ibili naizelako. Txalapartarekin izandako harremanak lagundu dit urrats hau ematen, eta horrela trilogia honen bigarren partea hurrengo urtean argitaratuko dugu.
A. Historiak berebiziko tokia izan du zure lanean. «Ukoreka»n azaltzen diren gertakizunek dokumentazio lan garrantzitsua eskatzen dute. Eleberri hau testimoniala al da?
P.Z. Liburuan agertzen den Bentazarreako historia guztia, zehaztasunak izan ezik, egia da; gainera, une batez nire propietatea izan zen. Eleberria kokatzen den urteetan suntsitu zen benta hori, eta horrekin batera ehundaka urte iraun zuen kultura galdu, eta beste kultura bat sortu. Horrek pentsakeran duen eragina beharbada ez dugu orain arte behar bezala gainditu. Pentsakera, askotan gertakizunen atzetik doa, eta hori ere adierazi behar da literatura egiten den neurrian.
Eleberri honetan historiak asmatuak dira, baina egoerak, baserria mantentzeko obsesio ikaragarri hori adibidez, mendean zehar iraun duen obsesioa da. Agian gehiegizkoa, baina errealitatean oinarritutakoa.
A. Beraz, eman den iraultza hori, historiari begira aski berria dena, egun ere ez dugu barneratu.
P.Z. Hori ez da gainditu neurri handi batean, pentsakeraren munduan beste fenomeno bat gainditu ez den bezala, trilogia honen bigarren partean garbiki azaltzen dena hain zuzen ere: fisika dagoeneko metafisika gainditu duen zerbait dela. Horrek gure pentsamenduan sortu duen aldaketa ez da kokatu.
A. Zer dela eta kezka filosofiko hori, ikasketak eginak dituzulako edo?
P.Z. Argitaratzera bultzatu nauen kezka izan da. Hain zuzen ere, hutsune ideologikoaz mintzatzen diren hainbat jenderen teoriak guztiz kontrajarririk daude gizarte osoa irtenbide berriak bilatzeko egiten ari den saiakerarekin. Eta hori azpimarratu beharra dago. Honek ez du esan nahi irtenbide ideologiko guzti horiek beti literaturaren bitartez bakarrik eman behar direnik, baina ezta literatura tresna txarra denik emateko.
A. Literatura munduan ez al duzu zure burua egun jorratzen diren korronteetatik at dagoen frankotiratzaile moduan ikusten?
P.Z. Iruditzen zait euskal literaturan magma bat bezala sortzen ari dela, horrelako giro edo multzo bat, nondik momenturen batean erakarmen askoko obrarik ere sor litekeen. Hala ere, literatura egiten dutenen artean inoiz ez da berdintasun osorik izaten, eta Euskal Herrian literatura mota bat baino gehiago egin behar da.
A. Magma horrek ba al du izen-deiturarik?
P.Z. Eduardo Gil Bera, edo Patziku Perurena, Iñaki Zabaleta eta beste hainbeste aipa ditzaket. Nafarroan bertan bagaude dozena erdi bat. Orain dela hogeita hamar urte ez, baina orain badira gazteak ere, oso ongi idazten dutenak. Guzti honek giro bat dakar, eta hortik, momentu batean, ondorio batzuk sortuko dira. Beraz, beste eskola batekoa naiz, baina nere ildoak jarraitzen ditut, ez naiz bat-batean sortutako onttoa; badauzkat zainak, erroak eta kanpoko kuadernoak.
A. Eleberriaz azaldu den kritikaren batek irakurterreza dela adierazi du. Bestalde, ez dirudi inguru jakin bati loturiko euskararen kezka duzunik?
P.Z. Iruñean hogeita hamabost urte daramatzat eta horrek esan nahi du neure jatorrizko hizkera nahasia dagoela beste hainbeste hizketarekin batera, eta gainera hori da etorkizunak dakarrena, bere gisa sortzen ari den batasun mota hori, ereduak jarraituz sortzen denak adinako garrantzia duena.
Pozten naiz jendeak ulerterreza dela esaten didanean. Saiatu behar da batua egiten, baina baita hitz egiten den eta hitz egiten dugun hizkuntza erabiltzen ere. Oharpen batekin: nik Iruñetik idazten dut.
A. «Ukoreka» eleberrian hainbeste hari edo ildo jarraitzeak ez al du horien uztarketa zailtzen?
P.Z. Kritika hori egin daiteke, kontrakoa egin daitekeen bezala. Zalantzarik gabe, lehenbiziko zati honetan ez dira korapilo guztiak askatzen, baina uztarturik badaude, eta eleberri guztietan gertatzen den bezala, soluziobide guztiak ez dira maila berean ematen.
A. Oso egoera krudelak azaltzen dituzu testuan; horiek ere oinarri errealik dute?
P.Z. Adibide bat jartzearren, liburuko Lazaretoaren pasadizoa egia da; Lazaretoak izan ziren hemen. Adibidez, Bergarako azken Lazaretoa 1908an izan zen, gezur batean oinarriturikoa eta mendeku batzuen gauzatzeko erabili zena. Hori ez da nik asmatutako gehiegizko kontakizuna. Hala ere, literaturan ez dut Lazaretoaz idatzi denik ikusi.
A. Sexua tratzeko era ere berria al da?
P.Z. Gai honek ere etsai bat baino gehiago ekarriko dizkit, baina sexua tratatzeko era liburuaren ildoarekin lotua dago guztiz.
PATXI LARRION

GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakLiteratur l
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaNarratiba
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakABALETA6
PertsonaiazABALETA6
EgileezLARRION1Kultura