«Intelektualena, egun, basamortuan emandako ahots antzua da»


2021eko uztailaren 19an
Anjel Lertxundi idazleari buruzkoak
«Intelektualena, egun, basamortuan emandako ahots antzua da»
ANJEL LERTXUNDI
Txikitandik omen zekien idazteari ekingo ziola. 16 urte ingurura arte, ordea, ez zuen euskaraz egingo zuenik aurrikusi. Ordudanik urte asko igaro dira, baita liburu asko ere. Laster etorriko zaio 6 urtez landu duen eleberriaren aurkezpen eguna.
ARGIA. Eleberria kaleratu behar duzu laster. Zer aurreratu dezakezu?
ANJEL LERTXUNDI. «Otto Pette» izena du, eta Erdi Aroan kokatua dago; baina garai ez konkretu batean. Ez dago espazio fisiko konkretu batean lekutua. Idatzi eta gero konturatu nintzen lehen aldia dela pertsonaiak eta espazioak soilik nire irudimenean daudena. Oso garrantzitsua da hori niretzat. Oso fikziozkoa da eleberria.
Haur hizkeran «otto» osabaren diminutiboa da, baina baita otsorena ere. Erdi Aroko erresuma jakin bateko armadaburuaren historia kontatzen du: erregearen faboreak ditu eta Elizarekin izugarrizko aginte gatazkak. «Otto» horren zentzu bikoitza liburu bertan azaltzen da.
Pertsonaia hau da abiapuntua. Muturrera joan nahi izan dut, ez nire ikuspegitik, baizik eta kontrakotik hartuz haria. Arrisku bat da hori.
A. Zeintzuk izan dira liburu hau idaztean izan dituzun zailtasun handienak?
A.L. Alde batetik, irakurgarria izan behar zuen; eta istorio zahar baten oihartzunak izango zituena, bestetik. Eleberri beraren egiturak eman dit lanik handiena. Mozorroen liburu bat da. Pertsonaia guztiak, modu batekoak agertuagatik irakurleen aurrean, gero desberdinak suertatzen dira. Mozorroen jokoa da, eta horrek asko eskatu dit.
Dokumentazio aldetik ez dut lan zailegirik izan; garai hartako elikagaiak eta ohiturei buruzko datuak asko zehazten saiatu naiz.
Euskarak berak ere ez dit lan handiegia eman. Nahi nuena zehaztea lortuta, ez dut zailtasun berezirik izan. Hala ere, asko kostatu zait hizkerarekin asmatzea. Hain istorio zaharra izanik, euskara sinesgarria erabili behar nuen.
A. Hizkerarekin jarraituz, zure eleberri guztietan ikusi da euskararen erabilerarekiko kezka. Liburu bakoitza, aurrekoarekin konparatuz gero, aurrerapausoa izan da euskara menperatze aldetik. «Otto Pette» al litzateke gailurra?
A.L. Nire lehen liburua kaleratu nuenetik 25 urte igaro dira. Eta konturatzen naiz nire idazkeran, orain dela bost urte arte edo, bi bide egon direla. Bide bat nolabait esperimentala litzateke _lehen liburua horren adibide da_; bigarrena euskararen garapenari atxikia legoke. Haur literatura horrela ulertu beharko litzateke. Nire irakasle lanaren premiek literatura soila ez egitera bultzatu naute. Funtzionaltasunagatik.
Funtzionaltasuna, ordea, beste alderdi batetik ikusten dut orain. Obra literarioaren bidez egiten dudan saio linguistiko-literario horretan ekarpenik egin dezakedala uste dut. Zenbat eta literatura hobea egin, orduan eta mesede handiagoa egiten diogu euskarari.
A. Eta haur literaturari?
A.L. Haur literaturak autonomia handiagoa beharko luke. Orain askoz gehiago argitaratzen da. Bera ere nolabaiteko autonomia lortzen ari da, baina idazleei asko kostatzen zaie. Haur literaturak autonomia izango badu, eskolek errespetatu egin beharko dute. Nik autonomia literario osoz egiten baldin badut liburu bat, baina eskoletan gero subjuntibera lantzeko erabiltzen baldin bada, izorratu naute.
Eskolak haur literatura fagozitatu egiten du, eta bere interesetara moldatu. Haurren eskuetan utz ditzatela liburuak, noski; baina eskolak zenbateraino bultzatzen du irakurketa haurren artean? Inori ez zaio okurritzen haur bati esatea astero zinemara joan behar dela, eta jendea joaten da gero filmeak ikustera. Zergatik behartu orduan haurrak irakurtzera?
A. Zineman ere aritu izan zara. Zein da egin dituzun bi filmeek ekarri dizuten irakaspena?
A.L. Une jakin batean izan nuen aukera, eta egin egin nuen. Ondoren ere izan ditut aukerak, baina ez nengoen tenplean eta ez diet heldu. Ez dakit, ordea, datorren urtean edota bihar bertan horren inguruan zer egingo nukeen. Egin ala ez egin, ni idazlea naiz, ez zinemagilea.
A. Euskaraz egin zenituen zure filmeak. Egun erdaraz egiten dituzte euren filmeak hemengo zuzendariek, zuek baino askoz ere arrakasta handiagoa lortuz.
A.L. Gauza guztiekin gertatu den bezala, euskal zinemaren autonomia denborarekin lortuko dela uste dut. Euskal zinema izateko, tradizio propioa lortu behar da. Gu hasi ginen, baina bada beti ahazten den osagarri bat euskal zinema izateko: zinema egitura bat ez dugun bitartean, egiten diren filme euskaldunen aldeko apustua egingo duena, ezin da euskal zinemaz hitz egin. Eta gerta daiteke noizbehinka euskal filmerik izatea, baina euskal zinemarik ez izatea zentzu horretan, azpiegitura arazoak direla eta.
Euskal zinema geografiak mugatzen duen zerbait da, edota hizkuntzak markatzen duena? Azken hau balitz, Julio Medem eta Juanma Bajo Ulloaren filmeak eta Koldo Izagirrerenak oso gauza desberdinak lirateke. Niretzat, azken honena da euskal zinema.
A. Itzul gaitezen zure azken liburura. Alberdania argitaletxearekin kaleratuko duzu. Horrek Ereinekin izan dituzun urte luzetako harremanak eten direla esan nahi al du?
A.L. Ereinekin harreman onak izaten jarraitzen dut. Gertatzen da Alberdaniakoak eleberri honen hedapena gertutik jarraitzen ibili direla, Inaxio Mujika eta Jorge Gimenezen bitartez. Gainera adiskideak dira, eta argitaletxe berria sortzeko abenturan sartu dira, eta abenturak gustuko ditudanez, beraiei eskaini diet eleberria, laguntza legez.
Beste alde batetik, garbi utzi nahi dut lanbidez oso lotua egon naizenez argitaletxe batekin, erabat desbinkulatua egon nahi dudala orain beraietaz. Hurrengo batean zer publikatuko dudan eta non, ez dakidala.
A. «Otto Pette»n kontatzen duzun istorioak baditu hainbat ezaugarri egungo egoera gogorarazten dutenak. Nahita izan al da hori?
A.L. Gizarteak beti ditu agintea eta opresioaren arteko tentsioa. Hori da gure herriak bizi duena. Zuzenbidea, agintearen beharra... joko dialektiko hori historiaren ezaugarria da.
Guzti horretaz nik ez daukat beste inork baino gehiago esateko, baina bai tresna bat, idazketarena. Idazten ari naizela, hausnarketa egin eta forma berriak bilatzen saiatzen naiz, kezkatzen nauten gaiak bideratzeko. Liburuak ezin du idazlearen berdina izan, berak ere zerbait ikasi behar baitu idazterakoan.
A. Literaturaz ari gara, baina literaturaz gain beste lan batzuk ere egiten dituzu. Zure artikulista lana hor da, adibidez. Euskaraz aritzen diren idazle bakarrenetakoa zara.
A.L. 17-18 urterekin kazetaritza ikasketak egin nahi nituen. Beti izan dut joera kazetaritzarekiko. Askotan tentazioa izaten dut arlo hori uztekoa. Esateko zerbait daukadanean soilik idaztekoa. Pixka bat erreta nago. Errebelatu egiten nau beharrez idatzi beharrak; baina egia da, halaber, gauden egoeran ezin duzula nahi duzuna egin. Badira faktore asko horretan. Ez naiz lanean ari gaurko, biharko baizik.
A. Ohardun zara, beraz, bide bat ireki daitekeela hortik.
A.L. Nire kazetari lanean gehien interesatzen zaidana «Euskaldunon Egunkaria»n betetzen dudana dela. Nire medio naturala da, medio eus- kaldun batekin ari naizelako. «El Mundo»n egun idazten dudana, edota garai batean «Diario Vasco»n edota «Egin»en egiten nuena, pantaila lana zela iruditzen baitzait.
Aurpegia garbitu behar dute, eta horretarako erabiltzen naute. Hori jakinda, etekina ateratzen saiatzen naiz, baina beti dut inpresioa beraiek ateratzen direla irabazle.
A. Errepublika garaian, aldiz, askoz ere gehiago lantzen zuten artikulismoa euskal idazleek.
A.L. Egia da intelektualek ez dutela ezer esaten gure herriaren egoerari buruz. Arrazoietako bat izan daiteke ideologia handien porrotarekin intelektualen papera ezabatu egin dela. Egungo intelektual handiena telebista da. Berak inposatzen digu zerekin liluratu behar dugun, zerekin sentitu eta zerekin sufritu. Intelektualek egun ezin dute ezer esan. Beraiena, basamortuan emandako ahots antzua da. Norbera etsia egon arren, horrek ez du esan nahi, pentsatzeari uko egiten diozunik. Argi daukat ez dudala ukapen hori egin nahi.
Amagoia Iban
34-38

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakLERTXUNDI4
PertsonaiazLERTXUNDI4
EgileezIBAN1Kultura

Azkenak
2024-10-17 | Gedar
Espainiako Gobernuak ez die etxebizitza-alternatibarik eskaintzen Gasteizen dauden Gazako bost familiari

Gobernuak aberriratu ondoren, ia urtebetez bizi behar izan dute aterpetxeetan eta ostatu pribatuetan, eta etengabe lekualdatu dituzte. Gaur egun erabiltzen duten aterpetxea urriaren 31n utzi beharko zutela esan zieten azkenekoz, nahiz eta badirudien beste luzapen bat ezarriko... [+]


2024-10-17 | Hiruka .eus
Lan-esplotazioa eta sexu-erasoak egotzita atxilotutako pertsonen taberna margotu dute, Getxon

Hainbat emakume-langile esplotatu eta horiei sexualki eraso egin dieten jabeen taberna pinturaz margotu zuten ezezagunek domeka gauean Getxoko Areeta auzoan. Pinturaz gainera, aldarri bat ere margotu zuten ondoko horman: "Erasoen aurrean klase batasuna".


2024-10-17 | Cira Crespo
Herriaren ahotsa onartuko duzu

Gaur gauean, urriak 17, 88 urte faxistek Jose Ariztimuño, Aitzol, hil zutena. Fusilamendu pelotoiaren aurrean ez zuela isilik gelditu nahi irakurri berri dut. Soldaduei tiro egitea kosta egin omen zitzaien, behin eta berriz agindu behar izan omen zieten su egiteko. Hala... [+]


Lanaldi murrizketaren aurka agertu da Carrefour, Ikea eta Eroski parte dituen banaketa-enpresen elkartea

Espainiako Lan ministro Yolanda Diazen proiektuaren aurka agertu da Banaketa Enpresa Handien Elkartea (Anged): "Joko-arauen aldaketa" ez du onartzen.


Adur Larrea eta Gorka Bereziartua
“Haurrek errazago barneratzen dute magia eta ezustekoa”

"Erraldoiei buruzko ipuina nahi dugu, haur txiki nahiz koskortuagoentzat". ARGIAk enkargua egin zien etxekoak ditugun Gorka Bereziartua kazetariari eta Adur Larrea ilustratzaileari. Emaitza: Abentura erraldoia. Salba dezagun kalejira. "Gauza berriak probatzeko... [+]


2024-10-16 | Leire Ibar
TikTokek bazekien neska nerabeak gizonezkoen aurrean diru truke biluzten zirela

TikTok enpresaren barne-dokumentuen filtrazio batek adierazi duenez, enpresa jakitun zen 15 urteko hainbat neska zuzenekoetan biluzten zirela gizonezko helduek bidalitako txanpon birtualen truke. Sare sozialeko hainbat dokumentutarako sarbidea ahalbidetu zuen akats bati esker... [+]


2024-10-16 | Julene Flamarique
Italiak lehen migratzaileak deportatu ditu Albaniara eta Von der Leyenek ekimena Europa osora zabaltzea proposatu du

Kritiken artean deportatu ditu Italiak hamasei errefuxiatu Albanian eraiki duen "harrera-zentro" batera. Proiektua 2023. urtean erabaki zen Meloniren Italiaren eta Albaniako Ramaren arteko akordio bat izan zela eta, eta "migrazio-kudeaketak bizkortzea" du... [+]


2024-10-16 | Iñaki Murua
On Ángel!

Goiburu hori soilik irakurri eta ezinezkoa nor den edo nor zen asmatzea, baina bazen nor!

Ángel González Olvera, Mexikon ezagutu genuen duela 11 urte bertsolariok hango inprobisatzaileekin jardunaldi batzuetara gonbidatu gintuztenean. Mendi gain batean bizi zen,... [+]


Tlatelolcoko sarraskiaren aitortza

Mexiko Hiria, 1968ko urriaren 2a. Hilabete batzuk lehenago, ekainaren 22an abiatutako ikasle mugimenduak mitin bat antolatu zuen Hiru Kulturen Plazan, hiriko Nonoalco-Tlatelolco unitatean. Mexikoko ejertzitoak eta Batallón Olimpia talde paramilitarrak bildutako ikasleei... [+]


Merkatu librearen mitoa

Erdi Aroan Jaungoikoa jaun eta jabe zen bezala, garai modernotan merkatuaren eta bere lege zurrunen menpe bizi gara. Goi mailako soldata erraldoiak merkatuak zehazten omen ditu; izan ere, Iberdrola edo BBVAko CEO-en sariak beraien arloko merkatuek finkatzen omen dituzte, nahiz... [+]


Hezitopia dinagu zain

Tomas Mororen Utopia liburuko utopiarrek leitzea maite omen zuten. Hizkien bueltako hezkuntza onaren ondorioz, haurtzaroan hasi eta helduaroan ere aritzen ei ziren, inork manatu beharrik gabe, leitzen eta ikasten eta gehiago leitzen. Pentsa, aisialdia horretara emanak bizi zuten... [+]


2024-10-16 | Edu Zelaieta Anta
Bira osoa

Sandra Cisnerosek idatzitako The House on Mango Street mugaldeko liburuan pertsonaia baten txakurrak bi izen ditu: bat, espainolez; bat, ingelesez. Beharbada kontu harrigarria gerta liteke lehen begiratuan, baita liburu baterako ere, baina lasaiago pentsatuz gero ohartuko gara... [+]


Popuerzakoa

Iraileko igandeetan ohitura da gure inguruetan Erniora igotzea, Zelatunen dantzan aritzea eta txorizo muturra, edo, jatea. Eguraldi txarrenaz ere ez da jenderik falta izaten. Aurten lagunak goizago abiatu eta ni berandututa, bakarrik nindoan estratan gora, beherantz zetozen... [+]


Abdallah: Israelen lagun amerikarrek kartzelan hilik nahiko luketen libanoarra

Berrogei urte eginen du urriaren 24an Georges Ibrahim Abdallah libanoarra atxilotu eta preso sartu zuela Frantziako Estatuak, eta horrenbestez Europako preso politiko zaharrena da. Palestinaren askatasunaren aldeko militantea, Libanoko Frakzio Armatu Iraultzailearen sortzailea... [+]


Eguneraketa berriak daude