«ETBn audientziak agintzen du, baina ez zen horretarako sortu»

Iñaki Beobideri elkarrizketa
«ETBn audientziak agintzen du, baina ez zen horretarako sortu»
IÑAKI BEOBIDE
Zumaiar hau Donostiara gaztetan etorrita lotu zitzaion kulturgintzari: antzerkia, diskogintza, liburugintza, telebista... Euskal kulturaren esparru gehienak jorratu ditu denbora honetan. Autodidakta bere lan anitzetan, euskal kultura zegoen egoeratik ateratzen laguntzeko jardun du urte luzetan. Gaur egun ETBko ekoizle, oso kritikoa da telebista ereduarekin, baina iritzi gehienak beretzat gordetzea nahiago du.
ARGIA. Nola sortu zen Jarrai antzerki taldea urte latz haietan?
IÑAKI BEOBIDE. 1958 aldera izan zen. Herrietatik Donostiara bilduriko hainbat gaztek genuen euskaraz zerbait egiteko kezka, eta bide errazena antzerkigintza izan zen. Donostiarrak ez ziren batere mugitzen. Antzerkia errezitatzen hasi ginen, taula gainean baino lehen. Zentsurarekin topo egin genuen, zerbait adierazi nahi izaten genuen. Baina itzulpenetan oinarritzen ginen batipat: Ionesco, T. Williams, Ibsen, O'Neill, Durrenmat... Ausardia handia zen, ez baitzegoen horiek prestatzerik. P. Lartzabal, Aresti, Monzon, Ugalde... eta beste euskaldun batzuenak ere eman genituen.
A. Nola erantzuten zuen jendeak?
I.B. Jendea antzerkira etortzen zen, zein talde zen edo zein lan zen jakin gabe. Aretoan bete egiten ziren. Gaur egun behintzat horri begiratzen zaio. Taldean Juan Antonio Arozena, Ramon Saizarbitoria, Arantxa Gurmendi, Xabier Lete eta beste hainbat ginen.
A. Profesionaltasunera iritsi zineten?
I.B. Ezta pentsatu ere. Guretzat antzerkia aitzakia zen euskaraz gauzak egiten hasteko. Hasieran ez zen arte moduan hartua. Gainera, ez zegoen inor antzerki ikasketak egin zituenik. Gaur egun lehenik ikasketak egiten dira eta gero taula gainera igo. Kanpoko esperientziak bildu egin genituen. Bartzelonatik ere aktore famatuak ekarri eta ikastaroa antolatu genuen Zaldibarren. Federazio baten antzekoa osatu genuen Hego Euskal Herriko 34 taldek eta Ipar Euskal Herriko 12k.
A. Gaur egun antzerki giroa zeharo aldatu da. Gainera, krisian murgildurik dago. Zein iritzi duzu egoera honetaz?
I.B. Herri txiki honetan zenbat jende bizi daiteke profesionalki antzerkitik? Beharrezkoa zen eskola bat sortzea, Antzerti, baina jende gehiegi egin da aktore. Telebistak batzuk bereganatu ditu, baina hogei baino gehiago ez. Bikoizketa, zinema... bide gutxi dituzte. Bestalde, muntaia handiagoak egiten ari dira eta ez dute edozein tokitara joan nahi, ez pilotalekuak, ez plazak... Gainera, gero eta leku prestatu gutxiago dago. Eta ez da kontuan hartzen zein den ikusleek nahi duten antzerki-mota.
A. Erakunde publikoek badute ardurarik antzerki-sare baten antolaketan?
I.B. Frakaso sonatuak izan dira, «Pinpin» adibidez, eta ikusteko dago «Kakatua berdea»ren emaitza. Nire ustez Diputazioak ehun milioi pezeta ematea gehiegikeria da. Obra handiak antolatzen badira, zail da Victoria Eugeniatik ateratzea.
Beste jendea kafe-teatro egiten hasi da, lan errazekin eta kalean egin daitezkeenak. Ikuslearengana hurbildu behar da. Herrietako talde eta talde munstroen artean diferentzia handiak sortzen ari dira. Goi mailako talde bat izan behar da, espezializatu eta beste herrietako taldetxoen formazioarekin konprometitu beharko lukete.
A. Zer gertatzen da Ipar Euskal Herrian?
I.B. Hemengoa baino folklorikoagoa da eta ez da bilakatu, trufa egiteko teatro erraza baino ez da. Jendea, berriz, joan egiten da nahiz eta lana ikusia izan. Alde honetan ez bezala, hangoa ez da profesionala.
A. Garai hartako kultur egoera egungoarekin konparatzerik badago?
I.B. Euskal kulturgintzako hainbat arlo jorratzen hasiak dira: artea, kantagintza berria, arkitektura, dantza... Mugimendu garrantzitsua da, borrokabide zen guretzat. Guk ere sentitzen dugu 68ko Maiatza gure inguruan. Borrokatzeko beharra nabari zen. Etsai bat zegoen eta bazegoen zeren alde borrokatu.
Gaur egun borrokatzea ez da hain erraza. Ez dago nori aurre egin. Orduan ez zegoen profesionaltasunik, orain ordea denak profesionalak dira, baliabideak daude. Normala da bilakaera, eta espezializazio handia eman da, lehen ez zegoena. Gazte izanik ausardia genuen denetatik egiteko, batere ez jakin arren. Kalitatez hobetu da, baina indibidualkeria edo taldekerian erortzen ari gara, nor bere aldetik jardunez. Kezka gutxiago sumatzen dut, gose eza; orduan behar gehiago zeuden eta honezkero dena antolatuta dago. Kulturgintza babestuegi dago. Lehen metroak korritzen hasi ginen arlo guztietan eta erraz antzera zen.
A. Espetxea jasan ondoren, diskogintzan sartu zinen.
I.B. Herri Gogoa abiatu egin zen musika herrikoia bildu eta kaleratzeko eta euskal kantariei ere euren kantuak argitaratzeko. Euskal aberastasun bat bildu eta kaleratu genuen eta dena agortu egin zen. Kaleko jendeak babestu zuen proiektu hau. Eta hemendik argitalpen mundura jauzia.
A. Hainbeste lanetan ibili eta hainbeste kultur arlo jorratu eta gero, nola definituko zenuke zeure jarduna?
I.B. Egin, betetzear zeuden esparruak jorratu, bultzatu, lagundu, bideak jarri. Orain ez daude zulo horiek, baina lehen dena egiteko zegoenez, edozein lanetarako prest egoten ginen.
A. Diskagintzatik telebistara eman zenuen jauzia.
I.B. Nahitaez jorratu beharreko eremua zen telebista. Hasieran telebista piratak egitea pentsatzen genuen. 1980an jadanik hasiak ginen ETB izango zena zehazten. Labaienek deitu zidan aholkulari gisa. Talde bat prestatzen hasi beharra zegoela sumatu genuen. Lehen lana eskola bat antolatzea izan zen, ez baitzegoen profesionalik.
A. Telebista eredu bat eraman da aurrera hamabi urte hauetan. Ekoizle izanik, zein iritzi duzu ETBren kalitateaz?
I.B. Teknikoki eta profesional mailan aurrerapen handia egin dela uste dut, eta sekulako baliabideak ditu. Azken batean, audientziari makurtu beharrak agintzen du telebista guztien nondik norakoan. ETBn audientziak agintzen du, baina ez zen horretarako sortu. ETB diru publikoarekin zertarako sortu zen gadetzen dut, beraz. Audientziarik ez badago euskara ez dela normalizatuko esango didate, futbola ere horretarako ona dela, baina agian futbola egunero emateko ez zen ETB sortuko, nahiz eta bere inguruko publizitateak dirua ekartzen duen. Ikusle aldetik kultur programek ez dutela arrakastarik esaten dute; eta ihes egiten laguntzen duten programak hobesten omen dituelako, katea pribatuen programazio kaskarrari jarraitzen zaizkie.
A. Zein joerak dituzte hemengo ikusleek?
I.B. Antena-3n, Madrilen, hemen inon baino zaletasun handiagoa dagoela mahainguruak eta informazio saioak jarraitzeko esan zidaten, badirudi sakonerako joera handia dagoela. Hala ere, dibertsio hutserako telebista-eredua bultzatzen ari dira, konpetentzia egin ahal izateko. Horretarako diru publikoa erabili?
A. ETBn zer motako programak bultzatuko zenituzke?
I.B. Kultur programek, «Balinda» kasu, badute jarraitzailerik, ez dira audientzi kopuru handiak, baina beti izaten da ikusle leialik. Telebista publikoa izanik izango luke funtziorik, gizartean dauden hutsuneak asetzen: kultur programak, elkarrizketak, mahainguruak... Eta ETB-2 beharrezkoa ikusten dut, lan-eremu zabala duela euskalduntzerako, Euskal Herriko herri erdaldunetako jendea euskal mundura hurbilarazteko, herria bera integratzeko... eta hortik ETB-1era hurbiltzea euskaldundu ahal izateko.
A. Barne-ekoizpenari dagokionez, hainbat enpresarekin egiten dira subkontratak programa berriak egiteko. ETBk ez luke barne-ekoizpena burutzeko ahalmenik izan behar?
I.B. Telebistaren arriskua da handitzen joan eta azkenean bere burua jatea. Dena barnetik eginik, erredakzioak badu gaitasunik urtean hainbat programa egiteko, baina hurrengo urtean zer? Ikuspegi eta ideia berriak behar dira. Kanpoan ibiliz, ideiak jasotzen dituzu eta aukeratu egiten duzu. Ideia falta nabarmena dago azken urteetan.
Gainera, telebista zenbat eta handiago izan, orduan eta errazago jango du Administrazioak. Hori da arriskua, eta telebista publiko guztietan gertatzen da. Ideiak eta programak batetik, bigarrenik ekoizpena eta hirugarrenik baliabide teknikoak dira telebista osatzen duten zutabeak, eta orain arte beti gertatu izan da Administrazioak _laugarren zutabea_ beste hirurak jan egin dituela, jabetu egiten dela. Diruak agintzen du. Pribatuek seguruenik askatasun handiagoa izango dute.
A. Telebista kate mailako aniztasunaren aldekoa zara, beraz
I.B. Dudarik gabe, telebista pribatuei esker, publikoa ez da munstro bat bilakatzen, eta programaketa aldetik, eskaintza ezberdina izan behar dute. Garbi dago publikoek beti ere baliabide handiagoak dituztela.
A. Hamalau urte hauetan zer eman dizu telebistak?
I.B. Oraindik asko dago egiteko, baina lasaitasun bat izatea lortu dut, euskal esparruan ahalik eta gehien sakontzen eta bultzatzen ahalegindu naizelako.
A. Badirudi amateur mailan edota profesionalean, harrotu dituzun arlo guztietan ekoizle lana burutu duzula besteen gainetik.
I.B. Hala da, hasieratik antzerki lanak aukeratu, itzuli, prestatu, makinaz pasatu eta abar egiten ibiltzen nintzenetik horixe izan da neure lana, euskal kulturaren arlo ezberdinetan zeuden hainbat gabezia asetzeko baliabideak jartzea. Arazo handiena da, nire ustez, ezjakintasunagatik bidean topaturiko hainbat hesi eta ate itxi nola iragan ez asmatzea.
Ritxi Lizartza
34-38

GaiezKomunikabidTelebistaETBBesteak
GaiezKulturaKulturgintz
PertsonaiazBEOBIDE1
EgileezLIZARTZA2Komunikabid