«Kultura aberats baten jabe garela kontzientzia piztu behar dugu»

Ixabel Ajuriagerra, Euskaltzalea eta EAko militanteari elkarrizketa
«Kultura aberats baten jabe garela kontzientzia piztu behar dugu»
IXABEL AJURIAGERRA
Eusko Ikaskuntzan batzorde bat osatzea erabaki zuten iaz Ipar Euskal Herriko euskaltzale eta kulturzale batzuek. Talde horren bultzatzaile dugu Ixabel Ajuriagerra, Txomin Peillen eta Teresa Lekunberrirekin batera, besteak beste. Eusko Ikaskuntzako lehendakariordea Ipar Euskal Herrian, beste arlo batzuetan ere lanean aritutakoa da Ixabel. Politikan, garai batez, EAko ordezkaria izan zen mugaz bestalde.
ARGIA. Nahiz eta oso ezaguna den euskal familia batekoa izan, aski berant etorri zinen Euskal Herrira bizitzera. Nola egin zenuen hautu hori?
I. AJURIAGERRA.
Parisen sortu nintzen. Aitaren lana eta egoera zela eta, ez nintzen Euskal Herrira 27 urte nituen arte etorri. Garai hartan oposaketak prestatu behar nituen lan bat lortzeko, eta oposaketak egin eta banekien edonora joateko prest egonen beharko nuela. Orduan ulertu nuen sistema horri jarraituz ez nintzela behin ere itzuliko. Turista gisa baino ez nintzela itzuliko. Beste bide bat hartu behar nuen.
A. Itzulera hori erraza izan zen?
I.A. Alde batetik bai, gurasoen laguntza izan bainuen, baina bestalde, lana topatzeko arazoak izan nituen. Orduantxe Euskal Ikasketen Institutoa sortu zen Baionan, horren bultzatzaile Jean Haritxelhar eta Piarres Xarriton zirela beste batzuen artean. Aita ere institutua bultzatzeko partaide izan zen. Bertan lan egin nuen hasiera batean, zenbait klase emanez.
A. Daukazun deitura famatu horrek ateak ireki al dizkizu?
I.A. Gure familian ez ditugu batere maite pribilegioak. Bestalde, Hegoaldera joan nintzelarik extralurtar bat bezala heldu nintzen. Bai, bertako izena nuen, eta bertako familia nolabait, baina kanpokoa eta beste kultura batekoa sentitzen nintzen. Gauza batzuk bagenekizkien, zerbait zegoela sentitzen genuen, baina luzaz ez ginen Hegoaldera joan. Bagenekien, nebak eta biok, bagenuela horrelako osaba mitiko bat, askotan espetxean zegoena. Baina azken batean Juan oso berant ezagutu nuen. 14 edo 15 urte nituen elkarrekin mintzatzen hasi ginelarik. Ezagutza oso atsegina izan zen, beti heldu bati bezala mintzatu izan zitzaidalako.
Gure aitak eta berak oso bide desberdinak aukeratu zituzten, baina oso lotuak jarraitu zuten. Erran behar dut guretzat Euskadi, Euskal Herria, mito bat bezalakoa zela, «l'annee prochaine a Jerusalem» bezalakoa. Aitarengana norbait hurbiltzen bazen hura nongoa zen galdetzeko, naturalki Euskal Herrikoa zela erantzuten zuen. Itzultzean, hori izan da zailena. Ametsa eta errealitatea elkartu diren unea. Zaila baina interesgarria.
A. Itzuli eta aski laster politika munduko istilu latzak ezagutu zenituen. EAJren zatiketa garaia zen. Giro nahastu hartan arraro samar sentituko zinen.
I.A. Ez dakit giro zaila zenentz benetan, baina gogoratzen naiz familian kontatzen zen gauza batetaz. Gure amaren ahizpa gerla aurretik zuberotar batekin ezkondu zen, eta gure ama berriz gerla ondotik ezkondu zelarik, izebak Jose Antonio Agirre lehendakariari erran zion: `Lehendakari jauna, begira zein bitxia den, ni Iparraldeko euskaldun batekin ezkondu naiz eta nire ahizpa Hegoaldeko batekin'. Eta Agirrek erantzun zion: `Ez, biak euskaldun banakin ezkondu zarete'. Hori gelditu zait. Hasieran neure burua Hegoaldekotzat hartzen nuen, nahiz eta kultura desberdinekoa izan, familiaren erroak Hego Euskal Herrian baitziren. Horrexegatik edo, nolabaiteko gaitasun berezia nuen Ipar eta Hegoaldearen arteko lotura egiteko. Behintzat horrela sentitzen nituen gauzak, eta horrexegatik sartu nintzen politikan. Eta gauza berarengatik atera naiz.
A. Nola ikusi zenuen EAJren zatiketa hori?
I.A. Aski hurbiletik jarraitu nuen zatiketa, eta une horretan pentsatzen nuen EAk iritzi zabalagoa zeukala. Garai horretan Enbatan parte hartzen nuen. Zerbait berria sumatzen nuen. Bazegoen niretzat onartezineko gauza bat, errefuxiatuak aipatzeko «la junta extraterritorial» aipatzen zela. Horrelako terminologiarekin, beraz, non dago erresuma? Ene ustez, kanpoko herrialde bat osatuko balute bezala aipatuak ziren errefuxiatuak, eta nik hori ez dut ulertzen. Hona garai berrian etorri direnak, zehazki, borroka bati jarraitzeko asmoarekin heldu ziren, haien borroka zenari jarraitzeko.
A. EA ere utzi egin zenuen.
I.A. EA utzi dut Ajuria Eneko Mahaia antolatu dutelarik, EAk bertara joatea erabaki zuelarik. Niretzat ez daiteke eskubideen estatuturik aipatu, hemen sarekada beldurgarriak iragaiten direlarik. Niretzat eskubideen estatutuak denentzat berdin balio du, nire etsaiak direnentzat ere alegia. Askatasuna bezala da, denentzat da. Ez da behar bada arazo edo kezka politikoa, moralari lotuagoa izanen da, baina nire iduriko funtsezkoa da. Bortizkeria bi aldeetatik heldu da, eta horrelakoa dela aitortu behar da. Baina bi bortizkeria horien artean ez dut hautatu nahi.
Ezin dut bortizkeria jasan, nire izaera horrelakoa da. Gura amak behin bakarrik aipatu zidan Espainiako gerra, horretaz hitz egitea asko kostatzen baitzaio, erresistentziaz bezala. Bera erizaina zen, eta bortizkeriaren aitzinean xehatuak ziren gerlariak hiltzen laguntzen zituen garaietan bildu zuen nolabaiteko herra pasarazi dit.
A. Zergatik hautatu zenuen Eusko Ikaskuntza?
I.A. Eusko Ikaskuntza hautatu nuen bertan ibiltzen diren guztien sentimentu komuna sentimentu baikorra delako. Lan egin nahi dute herri hau maite dutelako. Une honetan inguratzen gaituztenen artean sentimentu baikor gutxi dago, beraz ez daude soberan. Batzuetan gure gizartean izugarrizko tentsioa sumatzen da, eta kasu horietan horrelako helburu baikor eta sinpleak benetan beharrezkoak dira.
A. Zer erran nahi du herri hau maitatzeak?
I.A. Herri honek kultura bat dauka, hemen daukagun unibertsitatean neurri oso txikian aurki daitekeena. Guri dagokigu, beraz, kalitatezko jendea biltzea. Baina jende hori biltzeko kultura aberats baten jabe garela kontzientzia piztu behar da. Hemen askotan oraindik konzientzia hori oso ahula da. Fenomeno beldurgarria da. Nola euskal etxeen estiloarekiko interesa sortu, haurrei ez bazaie behin ere erakusten? Nola jakinen dute herri honek historia berezi bat daukala ez bazaie behin ere aipatzen? Dena lotua da. Ondarea zaindu behar da.
A. Zer nolako jendea biltzen duzue Ipar Euskal Herriko egituran?
I.A. Momentuko badugu arazo bat, gure egituran ibiltzen direnek pentsatzen baitute Hego Euskal Herrian Eusko Ikaskuntzan ibiltzen direnak ikertzaileak direla, eta gurea berriz unibertsitate txikia izanik, hemen ez dutela behar duten maila. Alta, hemen lan oso ona egiten da elkarteetan, baina elkarteetan egiten den lanaren berri gehiago behar genuke, lan horri merezi duen oihartzuna emateko.
A. Epe laburrean zer nolako helburuak finkatu dituzue?
I.A. Eusko Ikaskuntzan batzordetan lan egiten da. Beraz, hasiera batean batzorde horietan jendea sar dadin nahi genuke. Bigarren urrats gisa, Hego Euskal Herrian gure errealitatea ezagutaraztea funtsezkoa zaigu: hurbiltzeak oso mantso joaten direlako, garen bezala elkar ezagutu behar dugu. Bestalde, bai prehistorian baita etnologian ere lan polita eramaten ari da. Linguistikan ere hiztegi berri baten lehen urratsak martxan jarri nahi genituzke, Frantses-Euskara-Frantses hiztegia. Eskoletako haurrak, momentuko, espainoletik pasatu behar dute edo bide oso zeharkatuetatik ibili behar itzulpenak egiteko. Horrelako tresna sinpleak beharrezkoak ditugu.
Frantzia eta Espainiako estatuek bereizi nahi izan gaituzte, eta horren ondorioz hiru kultura desberdin ezagutzen ditugu. Egoera hau gure alde bihurtu behar dugu, muga gehienbat gure buruan baitugu. Horren lortzeko, bide laburrena ez da ingelesa erakustea, une honetan Hego Euskal Herriko eskola askotan gertatzen ari den bezala.
A. Politikara itzuliz, nola ikusten duzu Ipar Euskal Herriko egoera?
I.A. Azken hauteskundeetan abertzaleak edozein paristar politikari bezain nazkagarriak izan gara zenbait kasutan, eta hori erran diet, alderdi guztietan adiskideak baititut. Egia erran, errespetu handia daukat hemen politikan ibiltzen diren guztientzat, nahiz eta ez ados izan. Oso minoritarioak gara, eta horregatik agian egizaleak gara, ez dugu sobera tranparik egiten. Hemen talde abertzaleetan ibiltzen diren guztiak beste lanetan sartuak dira: Seaska, AEK...
A. Nola arrazoitzen duzu hain jende gutxi sartzen dela talde politiko abertzaleetan?
I.A. Hauteskundeetako emaitzak begiratzen dituzularik, agertzen da gauzak ez direla anitz mugitu. Kulturan, aldiz, aitzinatze handiak izan dira, beraz animoak ere bestelakoak dira. Ikastolaren alde lan egiten dugularik ere denak batean ari gara. Batzuetan gauza oso gogorrak elkar leporatzen dizkiogu politikan; kultura mailan gure arteko giroa sanoagoa da. Erran behar da, hala ere, politika arloan lan ona egina izan dela herriko etxeetan. Aitzinatze garrantzitsua izan da, eremu horretan sartu diren militanteei esker.
A. Eusko Ikaskuntzako lehendakariordeetako bat Ipar Euskal Herrikoa izateak esanahi berezia ote du?
I.A. Horrek erakusten du gauzak aldatzen ari direla. Garbi da muga bat daukagula buruan, euskaldunak gara baina hiru kultura desberdinak dauzkagu. Bestalde, Hego Euskal Herrian hiri-kultura handia dago, eta hemen beste mundu bat daukagu, lurrari lotuagoa. Harremanak sortu behar ditugu. Denbora beharko da.
Ixabel Etxeberria
26-30

GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEusko Ikask
GaiezKulturaKulturgintz
PertsonaiazAJURIAGERR1
EgileezETXEBERRI11Hizkuntza