«Euskal kultura ez doa aurrera; gure saltsan egosten ari gara»


2021eko uztailaren 19an
Ramon Zallo, EHUko irakasleari elkarrizketa
«Euskal kultura ez doa aurrera; gure saltsan egosten ari gara»
Ramon Zallo, EHUko Informazio eta Zientzia Sozialen Fakultateko irakaslea:
Komunikazio ekonomian aditua, «El mercado de la cultura» liburua kaleratu berri du Gakoa argitaletxearen eskutik. Bertan, nazioarteko ikuspegia eskaintzeaz gain, euskal kulturaren diagnostikoa eta aurrera begirako urratsak aztertzen ditu. ETBri buruz ere hainbat lan burutua da. Guzti honetaz luzatu zitzaigun Leioan egindako elkarrizketan.
ARGIA. Euskal kulturaren azterketa egiten duzu kaleratutako azken liburuan. Zertan da bere osasuna?
RAMON ZALLO.
Gauza bat da euskal kultura eta bestea euskal kulturaren produkzioa. Kulturari dagokionez, gorabehera handiak nabari daitezke. Leku onean ditugu pintura eta eskultura. Okerrago gabiltza ikuskizunen alorrean. Ez daukagu idazle askorik. Saiakera indartsu bat falta zaigu...
Industriari begira, bideogintzaren alorra haztera doan errealitatea badugu ere, ez dago ekoizpen enpresa indartsurik. Musikaren atalean, gure merkatua zaintzen da, zortzi ekoizpen enpresa ditugu eta horietarik zenbait kanpora zabaltzen ari dira. Sormenerako posibilitate handiak ikusten ditut baina hori goratzeko nahiz sustatzeko, azpiegitura egokiak falta zaizkigu. Horretan datza erronka.
Kultura arloko erronka, industria mailakoa ere bada. Izan ere, etorkizunari begirako ardatzei dagokienez, kulturaren industria funtsezkoa gerta daiteke, batipat ikusentzutekoena.
A. Kontsumoa eta menpekotasuna bat al dira?
R.Z. Euskal kulturaren kontsumoetan arakatuz gero, datu deigarriak aurki daitezke: ikusten ditugun filmeen artean % 0,05 baino ez dira euskal zinemari dagozkionak. Literaturan ere portzentaia oso baxua da. Musikan zerbait hobetzen da, baina eragin gehien duten produktuak ingeles kulturatik eta espainiarretik datoz. Eta ETBn, etxean egindako programen kopurua interesgarria gertatzen den arren, ez dugu sarrerarik fikzioaren alorrean, kasu.
Gurea bezalako kultura minoritario bati, estaturik gabeko nazio bati, arazo handiak dakarzkio etorkizunak _ezin ahaztu bestalde, arazo soziolinguistiko larria dugula tartean_. Eta dependentzia izugarria dugu. Kanpora zabaltzeko moduko ekoizpenak landu behar ditugu, eta gauzak honela, euskal kulturak ez du aurrera egiten. Gure saltsan egosten ari gara. Datozen hamar urteotako beharrak aztertuko dituen politika mailako diseinu kulturala falta da.
A. Estrategia horrek zertan funtsatu beharko luke?
R.Z. Lehen fase batean, Eusko Jaurlaritzak, herri mailako ekimenak, talde txikiak eta ekitaldi asko laguntzen zituen. 1990etik aurrera, erabateko bira eman eta azpiegituretara jarri da. Nire irudiz, herri mailako talde txikiak, zentralizatu gabeak, homologatu gabeko instituzioak eta kultura egin nahi duen jende normala bultzatu behar dira, eta horretan jarri lehentasuna, oraindik egituratu gabeko herri honetan. Horrelakorik ez da ikusten. Eliminatzera jotzen da, dirua instituzio homologatuetara eraman eta besteak ahaztuz.
EAEko kultura aurrekontuen bilakaera begiratzen badugu, gero eta diru gutxiago zuzentzen dela konturatuko gara. Xahutzen dena ez da egokiro xahutzen. Berdin diot diputazio eta udaletxeei buruz; diru asko baliatzen dute, baina «zirko» itxura salduz.
Bigarren ardatza azpiegiturak jorratzea litzateke. Baina nolakoak bultzatu behar ditugu? Erakusleihoari begirakoak? Zabalkundera zuzenduak? Hain zuzen ere, egiten direnak ez dira produktiboak; ekoizpen azpiegiturak sortzera jo beharko genuke. Eusko Jaurlaritzak gaizki jokatzen du. Eta berdin diputazioek, nahiz eta gehiago begiratzen dieten ekimen txikiei. Ez dago, ez dakusat, planifikaziorik.
A. Zerk beharko luke lehentasuna?
R.Z. Etorkizuneko kultura bilgune nagusi batetaz ari bazara, ikusentzutekoen alorrean ikusiko nuke lehentasuna. Mundu honek arlo askotara zabaltzen ditu besoak, publizitatea dela, diseinua, enpresen mundua, telebista, zinema... egungo kulturan dominatzailea da eta ezin diogu uko egin.
A. Egun bizi dugun gatazka politikoaren eragina azpimarratzen duzu kulturaren egoera aztertzeko orduan.
R.M. Eragin handia du. Bakoitzak bere etiketa duen herri honetan, egoera politikoak ez du lagundu adierazpen askatasuna, sormena, artisten arteko elkargune zabalak sortzeko orduan. Diskriminaziorik gabeko kulturaren aldeko bultzadarik ez da eman.
Administrazioetatik diskriminazioa jorratu da, batzuen alde eta besteen aurka egin da. Gizarte mailan ere polarizazioa nabaria da. Hau honela, gatazka politikoak erabat baldintzatzen du sormena eta etorkizuneko kulturaren industriaren garapena.
A. Lurraldeen arteko borroka eta lehia gaindituko lukeen planifikazioa ere faltan botatzen duzu.
R.Z. Bilbo, Guggenheim eta Musika aretoarekin kultura mailako hiriburua izatea bilatzen da. Teorikoki, eta eskema batzuen arabera, Gipuzkoa jotzen zenean horretarako. Akats bera nabari daiteke bietan. Izan ere, kultura hiriburuak hirurek behar lukete izan.
EAEko hiru herrialdeen arteko adostasunez hainbat iniziatiba garatu ditzakegu, ikusentzutekoen alorreko industriari begira. Ordea, egun ez da posible eta ez dago diru publikorik, gainera. Dirua erakusleihoari begira xahutzen da. Hor duzu Guggenheimen kasua.
A. Euskararen aldeko apusturik egiten al da?
R.Z. Nik ezetz uste dut. Sinbolikoki jokatzen da. Herri honetan euskaldunak % 25 izanik, proportzio horretako saioa egin beharko litzateke, gutxienez, komunikabideetan, publizitatean, prentsan, zinemagintzan... Komunikabideak errealitate soziolinguistikoaren atzetik joatea hondamena iruditzen zait. Zera, irratian egiten denaren % 10 ere ez dago euskaraz. Berdin telebistan. Eguneroko prentsa ere % 3ren inguruan dabil. Euskara erabat diskriminatzen da. Aurkako esfortzua egin beharko litzateke, egun egiten ari dena baino askoz ere zabalagoa.
A. EITBri buruzko ikerketarik ere egin duzu. Aho askotan entzuten denaren aurka ez dela txarra aipatzen duzu.
R.Z. Ezta ona ere. Audientziei buruzko jarrera markatuegia dauka, eta honen aurrean kalitateari gehiago erreparatu beharko liokeela uste dut; hasierako helburuak hobeto zaindu eta ez hainbeste merkatuaren kriterioak.
Ikusleak bilatzea ondo dago, baina lehenbizi zerbitzu publikoa izatea bilatu behar du. ETBren planteamendua alderantzizkoa da. Ikusle kopuruari lehentasuna eman eta hortik aurrera zerbitzu publikoarena nola-hala eraman.
Politizatua dagoela uste dut. Programaziori dagokionez, gehiago nabari da hori azaltzen ez diren programetan. Informatiboetan berriz, argi eta garbi ikusten da EAEko gobernukideen aldeko mezuak mamitzen dituztela, bereziki EAJrenak.
A. Euskal kulturarekin uztartzen al da ETB?
R.Z. Zenbait programa bai, eta gehiago lehen katean bigarrenean baino. ETB-2k euskal gizartearen irudi zuzenagoa ematen du, baina.
A. Nola dakusazu EHUren bidea eta etorkizuna?
R.Z. Arazo asko dituen unibertsitate gaztea da gurea. Barberaren garaian hazkundea ezagutu zuen. Ekonomikoki ongi hornitua baina finantza aldetik iskanbilatsua gertatu zen: zertan inbertitu kriteriorik ez zegoen. Gestio presidentzialista batean oinarritua bestalde, Troiako gerratea bihurtu zen hura.
Orain nolabaiteko barealdia ezagutu dugu. Gestio irizpideak zuzentzera egin dute, kontrol demokratikoa asko hobetu da. Ordea, arazo hainbat sortu dira, irakasleak direla, diru murrizketak... Izan ere, urritasunera eraman gaituzte, iniziatiba berri asko hipotekatuz.
Dugun funtzionari eredua ez da gure unibertsitatearentzat egokiena. Honen aldatzeko kontsentsua beharrezkoa da, inork ez dezake aldaketarik inposatu. Egun bizi dugun irakasle asoziatuen gatazka, eurek planteatzen duten moduan, erratua dago eta oinarrian dagoen arazoa konpontzeko aukerarik ez du ematen. Hasieratik irakasle asoziatuen mugimendu zabal harekiko _sindikatuen onarpena jaso zuena_ elkartasuna galdu da. Inork gutxik onartzen du oraingo mugimendua unibertsitatean. Ez du funtsean dagoen arazo arrazionaltzeko aukerarik ematen.
J.J. Petrikorena
48-49

GaiezKulturaKulturgintz
PertsonaiazALLO1
EgileezPETRIKOREN1Kultura

Azkenak
2025-01-14 | Leire Ibar
Gernikako mugimendu feministak salatzailea babestu du Mario Lópezen aurkako epaiketaren lehen egunean

Gernikako saskibaloi taldeko entrenatzaile ohiaren aurkako epaiketa hasi da astearte honetan Bizkaiko Auzitegian. Fiskaltzak 14 urteko espetxe eskaera egin du, eta akusazio partikularrak hamazortzikoa, sexu abusuak leporatuta. Lópezen defentsak adierazi du entrenatzaile... [+]


Hilberria
Mixel Aire Etxebarren ‘Xalbador II’ zendu da

81 urterekin zendu da. Bere aita Fernando Aire 'Xalbador' bezalaxe, bertsolaria eta artzaina izan zen Mixel Aire.


2025-01-14 | ARGIA
Ikamak grebara deitu ditu ikasleak martxoaren 20an, “faxismoa borrokatuko duen olatua osatzea” helburu

Behar dugun hezkuntzarako, independentzia! lelopean deitu du grebara Ikamak unibertsitateetan, Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzan eta Lanbide Heziketan. Datozen asteetan iragarriko dituzte greba deialdiari lotutako mobilizazioak.
 


2025-01-14 | Leire Ibar
Libreki esan ahalko da Instagram eta Facebooken emakumeak “objektuak”, LGTBIQ pertsonak “gaixo mentalak” eta migratzaileak “gaizkileak” direla

Metaren buru den Mark Zuckerberg-ek adierazpen askatasunaren izenean eta erroetara itzultzearen izenean, immigrazioa, generoa eta sexu-orientazioa bezalako gaien aurkako zentsura kentzeko neurriak hartu ditu. Trumpekin elkarlanean arituko dela adierazi du eta... [+]


Oxfamen txostena
Munduko %1 aberatsenek urteko lehen hamar egunetan gainditu dute karbono isurien urteko kuota

Munduko populazioaren ia erdiak baino bi aldiz gehiago kutsatzen du aberastasun gehien pilatzen duen %1ak. Munduko aberatsenek hamar egunetan isuri duten kantitatera heltzeko, ia hiru urte beharko lituzke munduko aberastasunaren eskalan erditik behera dagoen herritar batek.


2025-01-14 | Euskal Irratiak
Urteko lehen maskarada eskaini dute Altzai-Lakarriko gazteek

Basabürüako ibar eskuineko gazteek lehen maskarada arrakastatsua eman dute igandean, Lakarrin.


2025-01-14 | Xuban Zubiria
Odolaren Mintzoa musika taldea
Badator agurra, mintzoak jarraituko du

17 urteko musika ibilbideari itxiera emango dio Odolaren Mintzoak hilaren 25ean Usurbilen eskainiko duen kontzertuan. Amaiera kontzertuaren inguruan egun osoko egitaraua antolatu dute. Bidelagun izan dituzten herriko taldeek hartuko dute oholtza: Rukula, Ameba, Viafara edota... [+]


2025-01-14 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Groenlandia: betiko inperialismo kolonialista berriro ate-joka datorkigunean

Pitzatu samar dagoen astakirten baten ateraldia bailitzan hartu zen –Europan batik bat, baina baita gainerako bazterretan ere– 2019ko abuztuan Donald Trump, AEBetako presidenteak Groenlandia erosteko azaldu zuen asmoa.


Pentsiodunek haien gutxieneko diru sarrerak SMIaren parekoak izatea eskatuko dute Eusko Legebiltzarrean

Euskal Herriko Pentsiodunen Mugimenduak herri ekimen legegilea aurkeztuko du Gasteizko ganberan. Apirilaren 24ra arteko epea ipini dute sinadura gehiago biltzeko, eta dei egin diete Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan erroldatutako 18 urtetik gorako pertsona guztiei. Hiru... [+]


2025-01-14 | Leire Ibar
Israelek Gazan zuzenean hildakoak 64.260 izan direla estimatu dute The Lanceteko ikerketa batean

Gazan 2023ko urria eta 2024ko ekaina artean Palestinako Osasun Ministerioak adierazitakoa baino %40 hildako gehiago izan direla azaldu dute The Lancet aldizkarian argitaratutako ikerketa batean. Zuzeneko heriotzak soilik hartu dituzte kontuan azterketan, hau da, bonbaz edo tiroz... [+]


Hezkuntza politiken “noraeza” geldiaraztea helburu duen taldea sortu du hainbat irakaslek: “Burokrazia jasanezina da”

HezkuntzArtea Irakasleen Elkargunea sortu du EAEko irakasle talde batek. Hezkuntza politiken “noraeza” salatu nahi dute, politika horiek etengabeko metodologia berrietan, “burokrazia ikaragarrian” eta IKTen “erabilera zentzugabean”... [+]


2025-01-14 | Sustatu
“Dragoi Bola” maratoia, atalak Makusin ikusgai jarriko dituztela ospatzeko

"Dragoi Bola" maratoia egingo da EITBren Bilboko egoitzan datorren larunbatean urtarrilak 18; 16:00etatik 21:00etara. Motiboa da Dragoi Bola euskaraz bikoiztuaren atalak Makusi plataformara iritsiko direla, euskaraz eta doan, ostiralero atalen batzuk gehituz joango... [+]


Asier Cabodevilla (AZ Ekimena)
“Auzoa indartzen segitzeko proiektua da Jantoki Herrikoia”

Iaz jarri zuten martxan lehenengoz Alde Zaharrean Jantoki Herrikoia. Auzokoak elkartu eta mahaiaren bueltan konpainian bazkaltzea da gakoetako bat. "Auzotarrak elkarren artean ezagutu eta komunitatea sortzea da gure nahia", azaldu du AZ Ekimeneko kide Asier... [+]


2025-01-14 | UEU
Naiara Martin Gomez
“Haurrak komunitateko parte direla aitortzeko helduak atzerapauso bat eman behar du”

"Nola sustatu haurren parte-hartzea ekintza komunitarioen bitartez" ikastaroa emango du otsailean Iruñean Naiara Martin Gomezek (Elgoibar, 1982). Pedagogian graduatua da eta Atxutxiamaika Saileko arduraduna. Izen-ematea irekita dago UEUren webgunean. Ikastaroaz... [+]


Instagrameko ‘Denuncias Euskal Herria’ kontuak sexu erasoen ia 500 testigantza jaso ditu azarotik

Indarkeria matxistari buruzko testigantzak jasotzeko Instagram kontua 2024ko azaroan jarri zuen abian emakume talde anonimo batek. Espainiako Estatuan Cristina Fallarás kazetariak abiatutako #Cuentalo egitasmoan oinarritu dira. Emakumeek, testigantza anonimoen bidez,... [+]


Eguneraketa berriak daude