«Txile kontzeptua gero eta kolokagoan dago gure artean»


2021eko uztailaren 19an
Maputxeei buruzko elkarrizketa Rosamel Millaman Reinaori
«Txile kontzeptua gero eta kolokagoan dago gure artean»
Rosamel Millaman Reinao, maputxeen bozgorailua NBEn
Mapu, lurralde maputxea, Txile eta Argentinan dago baina maputxe gehienak Txilen bizi dira. Rosamel, ADMAPU, diktadura garaiko erakunde maputxe bakarreko idazkari nagusia izan zen 1980 eta 1986 bitartean. Hiru bider espetxeratua, Pinocheten errepresioaren aztarnetatik ihesi abiatu zen New Yorkera. Bertan, antropologiako doktoretza amaitzeaz gain, NBEko Populazio Indioei Buruzko Lan Batzordeko kidea da.
ARGIA. Maputxea zara, baina zein izendapen erabili behar da Amerikako lehenbiziko biztanleak izendatzeko, indioak, indigenak...?
ROSAMEL MILLAMAN. Indigenismoak integrazioaz egiten du berba, horrek esan nahi du indigenak bere izaera kulturala galtzen duela. Gure izendapenaren eztabaidatik sortzen da indianismoa eta Peru eta Bolivian, esaterako, indio izendapena onartuta bide dago jadanik. Indianismoa intelektual indigenen artean sortu zen 1978 eta 1986 artean eta, esaterako, Bolivian indar handia hartu zuen. Tupac Katari eta Hego Amerikako Kontseilu Indioaren garaiak ziren.
Indianismoak korronte desberdinak ditu, batzuentzat mendebaldeko aztarna guztiak ezabatu behar dira. Beste batzuentzat, aldiz, mendebaldeko eragina ezabatu behar bada ere, badaude errealitate horretatik atera daitezkeen elementuak eta, halaber, zenbait sektorerekin _langileak, nekazariak..._ lan egin liteke.
Indianismoa goi mailako egituretan sortzen da, buruzagi indigenak gehiago arduratu ziren proposamen politiko bat egituratzen herriak orduan zituen benetako arazoei erantzun bat emateaz baino. Horregatik denborarekin porrot egin du, ez pentsamentu mailan, baina errealitatean ia Bolivian bakarrik dago ondo sustraituta.
Zapaltzen gaituzten kontzeptu guztiak ezabatu behar ditugu. Erakunderen batzuk ez dute indigena kontzeptua onartzen autoizendatzeko. Maputxeen kasuan, Txilen indio berbak oso zentzu arrazista du, eta oso gaitza izango da maputxeek hori onartzea. Indigenen arteko gailur eta bilkura guztietan arazoa sortzen da, bai gure izendapenarekin bai Amerikaren izendapenarekin, eta argi dago denon gustoko zerbait atera beharko dugula.
A. Zenbat zarete maputxeak?
R.M. Oraindik ez dakigu zehatz mehatz. Argentinan, esate batera, lehen 35.000 inguru zirela esaten zen, eta orain han sortutako erakunde indigenen arabera, 200.000 bat dira. Txilen milioi bat inguru. Erdia indigenen komunitateetatik kanpo bizi dira, hirietan lanik txarrenak egiten. Latinoamerikako herri indigenen ezaugarri orokorra da hau. Baina maputxeari lurra uztea asko kostatzen zaio, eta nola-hala bere lurra eta familiarekin harreman estuak mantenduko ditu.
A. Jadanik hirietan jaiotzen diren maputxeak?
R.M. Euren gurasoak nola baztertzen dituzten argi ikusten dute eta hortik kontzientzia handia hartu ere bai. Ikasle eta gazte maputxeen erakundeak daude eta biziki aktiboak gainera. Zentzu horretan gure gazteria mugimendu indigenen artean eredu da. Baina galdu ere galtzen dute, hizkuntza esaterako. Oro har, % 40k maputxea hitz egiten du, baina beldurragatik hirietan ez da hitz egiten.
A. Zein batasun maila dago erakunde maputxeen artean? Adostasunak, desberdintasunak...
R.M. Maila horretan arazo larriak ditugu, buruzagi maputxeek oraindik ere herriaren interesak defendatzeko Txileko beste erakunde batzuetan dihardute eta. Badirudi Txileko gobernu, erakunde eta alderdiek konpondu behar dituztela gure arazoak. Diktaduraren garaian erakunde bakarra genuen, ADMAPU. Demokrazia aurrikusi, erreferenduma egin eta maputxeak laster hasi ginen Txileko alderdiekin harremanetan. Gaur egun erakunde maputxe bakoitzak bere parekoa dauka txiletar eremu politikoan, eta harekin batera dihardu.
Bada beste erakunde bat bere kabuz eta batipat maputxeen eremutik bakarrik lan egiten duena: Lur Guztien Kontseilua. Maputxeen autonomiari buruz egiten dute berba, borroka erradikalagoa daramate eta borroka zehatzetan murgildu dira gainera, lurrak berreskuratzen adibidez. Eta lorpenak handiak izan badira ere, errepresioak gogor astindu ditu.
A. Sustraitzen al dira maputxeen artean jarrera horiek?
R.M. Bai noski, eta horren erakuslerik nabarmenena da gainerako erakunde maputxeek ere autonomiaz etengabe dihardutela. Baina erakunde gehienak oraindik menperatzen gaituzten egituren menpe daude eta hori da benetako arazoa. Txileko Legebiltzarrak maputxeentzako lege bat onartu berri du eta gauza on ugari lor daitezke. Baina mugatua da, azken batean lege hori Konstituzioaren menpe dagoelako eta hau Pinochetek egin zuelako. Baliagarria da, baina ez ditu gure sakoneko arazoak konpontzen. Lurraldearen arazoa izan liteke garrantzitsuena.
A. Zein da une honetan herri maputxearen borrokaren arlorik garrantzitsuena?
R.M. Gure lurren berreskurapena. Indar hangiagoa ala txikiagoarekin, baina hori da erakunde maputxeen ardatz estrategikoa. Nola egin behar den hori? Oraindik ez dut uste zehatz mehatz inork ondo dakienik. Ez daukagu azterketarik, jakin beharko genuke gure herriak benetan zenbat lur beharko lukeen eta aztertu gobernutik zer lur kopuru berreskura dezakegun. Horrez gain, gutxienez instituzio mailan maputxeekin zerikusirik duten eremuak maputxeen eskuetan izatea lortu beharko litzateke.
A. Autonomiaz ari garenean Txileko erekundeekiko autonomiaz aritu zara; baina landu al duzue zerbait Txileko estatuarekiko autonomia politiko edo administratiboaz?
R.M. Guzti horri buruzko teorizaziotik oso urruti gaude oraindik. Buruzagiek autonomia, autodeterminazio eta abarreko kontzeptuei buruz nahaspila handia dute. Seguruenik beste herri batzuetako mugimenduekin izandako harremanetan kontzeptu horiek argitu eta berorien gauzatzeaz ikasi ahal izango dugu. Horietatik oso urruti gaude oraindik. Baina dagoeneko, Temukon, gure hiriburuan, maputxeen utopiaz hitz egiten hasiak gara.
A. Zuentzat Txile kontzeptuak ba al du zentzurik?
R.M. Duela 20 urte Txile onartu egiten zen, baina maputxeak ez zuen bereganatzen. Erakundeak jaio eta gure nortasuna sendotu ahala, Txile kontzeptua gero eta kolokagoan dago gure artean. Lur Guztien Kontseilua da aitzindari zentzu horretan. Txiletarren aurrean, adibidez, maputxe arrunt batek txiletarra dela esango du, baina bere barruan maputxea bakarrik da, eta hori gero eta hedatuago dago.
A. NBEk indigenen urtea izendatu du 1993 hau.
R.M. Baina izendapen hutsa da, ez dago hori aurrera ateratzeko borondaterik. NBEk urtea finantzatzeko borondatezko kutxa bat zabaldu zuen, baina estatu gehientsuenek ez dute txanponik txikiena ere jarri. Norvegia, Finlandia eta, oro har, Europako iparraladeko herrialdeek jarri dute dirua baina Latinoamerikatik, esaterako, ezer ez. Erabakia hartu zen Batzar Nagusian _suposatzen da bertan estatu kide guztietako ordezkariak zeudela_ azkenean ia buruzagi indigenak bakarrik geratu ziren. Ez, guri ez digu ilusio gehiegirik egiten urte honek, baina gure arazoen bozgorailu izateko aukera batzuk eskaintzen dizkigu eta horiek baliatuko ditugu.
Xabier Letona
16-18

GaiezGizarteaSektore bazHerri indig
PertsonaiazMILLAMAN1
EgileezLETONA1Gizartea


Azkenak
Migratzaileak delinkuentziarekin lotu eta mugen kontrola areagotzearen alde egin du Pirinio Atlantikoetako prefetak

Espainiako Estatutik Frantziakora “legez kanpoko” gero eta migratzaile gehiago igarotzen direla argudiatuta, mugetako kontrolak indartzea begi onez ikusi du Pirinio Atlantikoetako prefetak. Migratzaileek delitu txikietan “eragin hautemangarria” dutela... [+]


Kanibalismoa bizirauteko

Poloniako Maszycka kobazuloan duela 18.000 urteko arrastoak topatu zituzten XIX. mendearen amaieran. Baina berriki giza hezurrak teknologia berriak erabiliz aztertu eta kanibalismo zantzu garbiak aurkitu dituzte. 

Ez da ikerlan bat ondorio horretara iristen den lehen... [+]


Aliatuen errekorrak

Porzheim (Alemania), 1945eko otsailaren 23a. Iluntzeko zortziak jotzear zirela, hegazkin aliatuak hiria bonbardatzen hasi ziren bonba su-eragileekin. Erasoak sarraski izugarria eragin zuen denbora gutxian. Baina Pforzheimen gertatutakoa itzalean geratu zen, egun batzuk lehenago,... [+]


Zer gertatu da DBH 2n? “Ezohiko bi jaitsiera handi” nabarmendu ditu ebaluazio diagnostikoak zientzia eta gaztelanian

Matematika, zientzia, euskara, gaztelania eta ingelesa konpetentzietan EAEko ikasleek duten maila neurtzen duen ebaluazio diagnostikoaren emaitza festan, 13-14 urteko ikasleek zientzia eta gaztelanian izan duten deskalabrua "zuhurtziaz" gogoetatzeko beharra adierazi... [+]


Eta hemen gaude berriro, erlijioa eskolan

Otsailaren 3an hasi da gure umeak eta gaztetxoak eskoletan aurre-matrikulatzeko garaia, eta urtero bezala gogoratu nahi genizueke zergatik ez zaigun ideia ona iruditzen erlijioan matrikulatzea. Iaz artikula bukatzen genuen esanez “askori idazki hau ezaguna egingo zaizue,... [+]


Donostiako emakume batek salatu du Ertzaintza bere aurka oldartu ostean ZIUan amaitu zuela, konorterik gabe

Emakumearen familiako kideek jarri dute salaketa Bilboko Kolonbiaren kontsulatuan. Otsailaren 1ean jasan zuen erasoa, Donostiako Manterola kaleko diskoteka baten atarian. Hainbat testigantzen arabera, konorterik gabe egon arren berari kolpeka jarraitu zuen ertzain batek.


La Furia. Mimoa eta indarra
“Cascante Euskal Herria bada, zergatik ez dira jotak euskal kultura?”

Ilezko prakak, gerritik oinetaraino, latexa besoetan eta soinean, eta adatsa laranja gori. Horrela aurkeztu du La Furiak bere bosgarren lan luzea: Ultra. Horrek guztiak ederki islatzen du rap abeslariaren apustua: dena eman, bere irizpideen arabera.


Pantailen erabileraren inguruko hausnarketak

Tranbia txiki Arratia Institutuko Guraso Elkartetik pantailen erabileraren inguruko hausnarketa bultzatu nahi dugu ikas komunitatean.

Azkenaldian kezka handia dago ume eta nerabeengan pantailek duten eragina dela eta. Ardura hori etxeko erabileratik eskola eta institutuetako... [+]


Hidrodukto batek zeharkatuko du Aiaraldea?

Petronorrek adierazi du asmoa duela hidrogenoa ekoizteko lantegia abiatzeko Bilboko Portuan eta erregai mota hori Tubacex, Tubos edota Vidrala enpresetara heltzeko, beharrezkoa izango dela hidroduktoa eraikitzea.


Hirigintza araudia malgutu eta etxebizitzen eraikuntza sustatzeko dekretua sinatu du Jaurlaritzak

Etxebizitza berrien promozioak ez atzeratzea da Eusko Jaurlaritzako Gobernu Kontseiluak onartu duen dekretuaren helburu nagusietako bat. Zentzu horretan, udalei "autonomia" gehiago emango diela ziurtatu du Denis Itxaso sailburuak.


2025-02-19 | Nicolas Goñi
Mozambiken kontratatu zituen militarren torturak isilpean gorde ditu Total multinazionalak

Mozambiken gas eremu zabal batean erauzketa prozesu bat martxan ezartzeko prest zen 2020an TotalEnergies enpresa frantsesa, eta gunearen segurtasuna bermatzeko Mozambikeko unitate militar bat kontratatu zuen. Baina Afrikan egitekoa zuen "inoizko inbertsio pribaturik... [+]


Izena duenak badu izena

Bai, bai, holaxe. Ez naiz harago joatera menturatzen. Pleonasmo bat dela? Tautologia bat agian? Baliteke, baina egia-oste deitzen dioten garai honetan, oinarri-oinarrizko egitateak beharrezkoak dira. Begira, bestela, “Ez da ez!” lelo indartsuari. Bagenekien hori... [+]


2025-02-19 | Castillo Suárez
Porcelana Irabia

Baneukan lagun bat Porcelana Irabian lan egin zuena itxi zuten arte, eta jatetxe edo taberna batera joaten ginen aldiro kikara eta plateraren ipurdia begiratzen zituena pieza non egina zegoen jakiteko. Gauza bera egiten dut nik gauza zaharren azoketara joaten naizenetan:... [+]


Eguneraketa berriak daude