«Gazteek ez daukate idazteko ilusiorik, lanpostua dute helburu»

AUGUSTIN ZUBIKARAI
«Gazteek ez daukate idazteko ilusiorik, lanpostua dute helburu»
Euskal historiaren lekuko eta egile dugu Augustin Zubikarai."Eguna" euskarazko lehendabiziko egunkariaren erredaktore buru izan zen eta idazle ospetsua eta produkzio handikoa. Gaur egun, 78 urterekin, oraindik ere ezin ditu kazetaritza eta idazkuntza utzi. Atzoko eta gaur egungo kontuez hitz egitera abiatu gara Ondarroara.
ARGIA. "Eguna" egunkarian erredaktore buruta izan zinen.
A. ZUBIKARAI.- Zuzendaria " Abeletxe" Ziarsolo zen eta beste lau lagunek osatzen genuen erredakzioa. Eusebio Erkiaga, Jose Mari Arizmendiarrieta Alejandro Mendizabal eta neu erredaktore buru bezala. Dena den, gerra garaia zen eta. "Abeletxe'' ez zen gaueko 12ak arte agertzen. Kolaboratzaileak ere bazeuden, "Baserri"k adibidez maiz idazten zuen, baina erredakzioan gu laurak ibiltzen ginen, egunkariaren lau orrialdeak edo batzuetan zortziak egiteko, eta den dena euskaratu behar zen. Ajuriagerra etorri zitzaigun hasi eta laugarren egunean zorionak emanez eta nik esab nion: Hau aurrera eramatea ez da batere erraza», eta bere erantzuna izan zen: "Lau egunetan egin den gauza bat eurrerantzean ere egin liteke", eta horrela utzi ninduen. "Eguna" atera baino lehen, egunkari bat euskaraz egiteko asmoa zegoela zurrumurrua entzun nuen. Gezurra iruditu zitzaidan banekielako ZERUKO ARGIA aspalditik zebilela proiektu horren atzetik eta aurrera atera ezinean.
A. Zeintzuk ziren "Eguna"ren informazio iturriak?
A.Z. "Euzkadi" egunkaria eta irratiak batez ere. Bestalde, iturri fidagarriak ere bagenituen, Leizaolak berak azpiko informazio ematen zigun. Gerrako gauza gutxi idazten genituela leporatzen ziguten baina oso gutxi ginen erredakzioan eta ezin genuen mendira inor bidali. Eta horrela ibiltzen ginen. 1937ko Urteberri egunetik ia Bilbo jausi arte, ekainaren 15ean utzi genuen. l8.OOO ale botatzen genituen baina saldu baino, gehienak dohainik banatzen ziren. Gipuzkoarrak, bizkaitarrak... bakoitzak hitz egiten zekien bezala idazten zuen. Soldata kuarteletik jasotzen genuen, 350 pezeta (17 libera ) hilean "Euzkadi"tik gainsoldata jasotzen zuen bakarra neu nintzen, erredaktore burua izateagatik.
A. "Eguna" garaiko kontuak ere izango dituzu.
A.Z. Egun txarrak eta egun onak gogoratzen ditut, Aberri Egunarena edo Vuelta Ciclista a Mungia-ra joan ginenean erreportaia egitera. Egun txarrak ere izan ziren, Durangoko bonbardaketa adibidez. "Euzkadi"-ko kazetari batekin joan nintzen, eta hilerrira abiatu ginen. Han 24 pertsona hilik aurkitu eta gain-gainetik abioiak berriro zentozela. Hilobi batean sartu ginun harria jarri eta han ordu laurden bat egon ginen. Gauza biguina zegoen azpian baina nik oraindik ez dakit zer zen hura. Gernikara joan nahi genuen baina "Euzkadi"ko zuzendariak ez zigun utzi.
Beste gauza bat ere ba zegoen: zentsura. Abaitua zen gure zentsorea eta laguna genuen. Labe Garaien inguruan ere "Euzkadi"ri zentsuratutakoa guri eman ziguten itzultzeko eta argitaratzeko.
A. Gerra ostean hasi zinen liburuak idazten?
A.Z. Ez, Iparraldean egon nintzen beste zortzi kazetarirekin. Hendaian eta Ziburun egon ginen baina Euskal Herritik kanpo joan behar ginela esan ziguten frantziar agintariek eta hala egin genuen. Alemaniarrak ere heldu ziren. Ea euskaldunak ala espainiarrak ginen galdetzen ziguten. Euskalduna izanda bakean uzten gintuzten baina espainiarrak kontzentrazio eremuetara eramaten zituzten.
Ondarroara bueltatzeko baimena eskatu nuen eta Bartzelonatik etorri nintzen baina bidean harrapatu ninduten nahiz eta trukatutako bat izan eta berriro Reusera. Reusetik Madrilera eta Madriletik Algecirasera, ubideak egitera. Eta nik esaten nien: "Heriotz zigorra zuen beste bategatik trukatu zidaten!". "Bai, baina zure egoera azaldu arte hemen egongo zara" erantzuten zidaten, eta beste sei hilabetez bertan eduki nintuten. Bitartean, sargento batek irakurtzen eta idazten irakastea eskatu zidan, berak esaten zuenez, "hau laster amaituko da eta ea udaletxe bateasn funtzionari gisa hasten naizen". Eta hala egiten genuen, ubideak egitera joaten nintzenean, zuhaitz baten atzean ezkutatu eta sargentoaren zain egoten nintzen bertan aurkitutako perretxiku batzuk erre eta jaten nituen bitartean. 1942an Ondarroara heldu nintzen.
I.A. Antzerkia nobela eta herrietako kronikak idazten dituzu batez ere, sari eta idazlan asko dira...
A.Z Sariak ere irabazi ditut baina egia da lehiaketetara lauzpabost aurkezten ginela soilik Garai batean zentsurarekin ere jokatu behar genuen Dena gaztelerara itzuli behar nuen zentsoreak irakur zezan eta batzuetan atzera botatzen zuten, euskarazko lanak gaztelerazkoak baino orrialde bat gehiago zuelako Antzerkia antzezteko herri bakoitzean poliziari baimena eskatu behar genion eta azkenean Madrilera joan nintzen eta herri guztietan antzezteko baimena eman zidaten. Bigarren saio bat egin nuen beste lan batekin, baina ez nuen lortu Askotan, gauza asko ez nituen idazten banekielako zentsurak kenduko zizkidala. Behin Jokin eta Ane euskal izenak jartzeagatik zentsuratu ninduten eta azkenean Joaquin eta Ana jartzera behartu ninduten. Kresala antzerki taldearekin ibili nintzen 1961 eta 1965 tartean herriz-herri lanak antzezten baina poliziaren baimena estreinuaren bezpenan lortzen genuen eta ezin genuen aurretik antzezlanaren propagandarik egin.
A. Lehen aipatutako estiloetatik, zein duzu gustokoen?
A.Z. Antzerkia, dudarik gabe, baina gaur egun ez dut gehiegi idazten ez bait da antzezten. Herrietako kontu historikoak ere asko egin ditut, historia asko gustatzen zaidalako, gauzak ikertu... Nobelan libreago aritzen naiz baina antzerkian bereziki zaila da loturak aurkitzea. Kritikoek, adibidez, nere antzerkiaz elkarrizketa biziak egiten ditudala esaten dute. Uste dut esaldi laburrak erabiltzen ditudalako izango dela, euskara hobeto uler dadin esaera laburrak erabili behar direlako.
A. Itzulpen lanetan eta kazetaritzan ere gaur egun bazabiltza.
A.Z. Jainkoak zazpigarren egunean deskantsatzea erabaki zuen eta nik zazpi bikoitza pasatxo, 78 urterekin, oraindik lanean. Gaur egun idazteko lehen baino maila sakonago badago Hizkuntz zientifikorako adibidez, lehen baino erraztasun gehiago. Dena den, gerra aurretik Fisika eta Kimikako itzulpenak eginak daude. Eta jendeak euskaraz irakurtzeko gaitasuna ere badu baina gogo gutxi ere. Jende gazteak, adibidez, kazetaritza ikasi arren ez dauka idazteko ilusiorik, edozein lanpostu hartzea da euren helburua eta ez idaztea. Herrikortasun falta dago. Bestetik, udalek, Diputazioak eta Jaurlaritzak argitaratutako gauza asko erdara hutsez kaleratzen dira. Hizkuntza aurrera eramatea ez da gauza erraza... Agian urte batzuk pasatzen direnean...
A. Lehen aipatu duzun herrikortasuna, ez al da lortzen herriko aldizkariekin? Zu zeu "Arranondo" herri aldizkariaren zuzendaria zara.
A.Z Bai, baina "Arrasate Press", adibidez, kasu berezia da. Gernikako "Deiadar", Bergarakoek ere polita egiten dute, Tolosako "Galtzaundi"... kendu horiek eta besteak hartu. Herria irakurzaletu behar da. Gauza errazak eskaini, irakurgarriak.
A. Zein da zure iritzia "Euskaldunon Egunkaria"ri buruz?
A.Z. Egunero irakurtzen dut baina Bizkaian oso jende gutxik irakurtzen du eta hori da bere arazoa, jendeak ez du erosten zaila egiten zaiolako euskara hori irakurtzea.
A. Bizkaiko Biltzar Nagusietan ibili zinen lau urtez, nolakoa izan zen esperientzia?
A.Z. Sasoi txarrean ibili nintzen. Gazteago izan banintz, nonbait sartzeko aukera izango nukeen eta batzuek baino hobeto egingo. Planak bai, egiten genituen baina gero gutaz ahanzten ziren.
A. Zein da zure ilusiorik handiena?
A.Z. Ondarroan esaten den bezala, jada "kostera eginda daukat".

NORTASUN AGIRIA:
1914eko azaroeren 3an jaioa
Gaztetan beti gaixorik ibiltzen zela dio, gerra garaian sendatu omen zen
Sei seme-alaba ditu
Perretxiku batzaile ona baina jale txarra dela dio
«Motrico» liburua da gazteleraz idatzi duen bakarra, guztira 65 lan inguru ditu
40 urte eman ditu kontserba lantegi batean lanean
Eguna idazten eta irakurtzen igarotzen du

Xabier Letona Myriam Gartzia
43-47

GaiezKomunikabidKazetariak
GaiezKomunikabidPrentsaEgunkariakEguna
PertsonaiazUBIKARAI2
EgileezLETONA1Komunikabid
EgileezGARTZIA3Komunikabid