"Sasintelektual asko daude euskal kulturan"


2021eko uztailaren 19an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
"Jakintza Baitha" elkarteko sortzailea den Federiko Krutwig euskaltzainarekin
FEDERIKO KRUTWIG
"Sasintelektual asko daude euskal kulturan"
Orain hamar bat urte sortu zuen Federiko Krutwigek Jakintza Baitha izeneko elkartea. Zarautzek ezagutu zuen talde honen lehen egoitza Sanz Enea etxean. Zeresan ugari eman ditu ordutik dagoeneko polemika bizten ohituta dagoen gizon honek. Grekoen eta euskal klasikoen garrantziaz konbentziturik, garai bateko grina politikoa baztertu du euskaltzain honek, euskararen ikerketari eusteko.
ARGIA. Zer da Jakintza Baitha?
FEDERICO KRUTWIG. Euskaltzaindian badira filologoak eta erdi filologoak. Bertan literatur talderik ez zegoenez, nik sortu nuen talde bat. Garai hartan bazirudien ez zegoela literato klasikorik euskal literaturgintzan. Jendeak ez zituen ezagutzen. Euskaldunon literatura oso ttipia da, baina baditugu Axular eta Leizarraga bezalako ereduak. Beste lekuetan beraien oinarriak ikasten dituzten bezala nahi genuen guk jendeak ezagutzea euskal klasikoak.
A..Nortzuk osatzen duzue taldea?
F.K. Alfonso Irigoien, Labin, Imanol Aztiria, Goikoetxea... azken aldi honetan sartu dira baita Pujana, Caño eta Prieto ere.
A. Zer egiturarekin funtzionatzen duzue?
F. K. Astean bitan biltzen gara. Eta subbatzordeak ere eginak izaten ditugu. Bata adibidez da Platonen "Politeiari buruz" liburuaren itzulpena egiten diharduena.
Bertze talde bat egin dugu grekoen presokratikoei buruzko estudioa egiteko. Azken honetan eginiko lanarekin liburu bat kaleratu nahi dugu. Ohorezko komite bat eratu dugu eta ni izendatu naute buruzagi. Pujana, Caño, Gallastegi, Goikotxeta, Gorordo... nirekin daude talde honetan.
A. Zer helburu ditu Jakintza Baithak?
F.K. Munduan beti izan da literatura sortu nahi izan duten herri guztietan greziar literatura klasikoarenganako itzulera. Hartzen baduzu Alemanian literatura, Goetherekin guztiz ikasiak ziren. Salbu Euskal Herrian. Nire ustez hizkuntza bat ez da bakarrik zure herrian dauden baserritarrei buruzko gauzak jakitea. Zabaldu behar dugu izpiritua. Euskaldun izpiritua zabaltzeko eta ez soilik zure haran ttipian gertatzen diren gauzak ezagutzeko. Mark Legassek askotan esaten zuen bezala, Euskal Herrian badaude bi gizon tipo: bata kostakoa eta bestea barrukoa. Kostakoentzat beraien aurrean duten ezponda beti da Ingalaterra edo Estatu Batuak. Barrualdean bizi denarentzat, bere aurrean mendi bat du eta soilik haran ttipi bat ikusten du. Gu euskaldun izpiritu zabalaren tendentzia horretan sartzen gara. Baserritarkeriari agur erraitea da gure nahia eta nolabait euskara mundu zabalari egokitzea.
Jakintza Baithakoek nahiago dugu Bibliaren itzulpena gauza interesik gabekoak baino. Zeren eta gauza asko itzultzen dira gaur egun euskarara inolako interesik ez dutenak. Askotan sakrifizio abertzale bat eginez irakurtzen genuen, eta nire hizkuntza ez da izan behar sakrifizio bide bat, interes iturri bat baizik.
A. Nola ikusten duzue euskararen etorkizuna?
F.K. Oso beltz ikusten dugu. Europan sartzera goaz eta badirudi euskal gobernuak ahantzi egin duela konpetitibitate latza hasiko dela. Aspaldi pentsatu behar zuketen. Gaur egun euskarak ez du zereginik ingelesaren aurrean, ezta espainolaren aurrean ere. Munduan dauden hizkuntzen artean bi hizkuntza unibertsal besterik ez daude, ingelesa eta alemana. Espainola ez da kultur hizkuntza. Espainolez mintzo den mundu zatia Hirugarren Mundua besterik ez da. Nire ustez adibide bezala espainolak hartzea ez da egokia, kontuan hartzen badugu espainol erdiek ez dutela libururik beraien etxean. Euskaraz bezala izkiriatu beharko litzateke ingelesez, alemanez eta frantsesez. Behin ikasiz gero, ez dira bertzeak baino zailagoak.
A. Bi tendentziez hitz egiten duzu beti euskarari buruz aritzen zarenean.
F. K. Bai, bata "espainolista" eta "europeanista" bestea. Errazagoa omen da espainolez izkiratzea, baina ni ez nago ados. Errazagoa da Europan bezala ikasten hastea. Hizkuntza beti tradizioez erakusten da. Baina hizkuntza ez da komunikazio bide soil bat.
Horrela galtzen da euskara, agintera heltzen direnek euskaraz hitz egiteari uko egiten diotelako. Juan Luis Goikoetxeak esan zuen euskarak korta kiratsa zuela, eta korta kiratsa duen hizkuntza batez neronek ere ez dut mintzatu nahi. Hau gertatu egiten da, eta askotan erabiltzen jarraitzen duzu, baina gizon normalak korta kirastun hizkuntza bat arbuiatzen du.
A. Zer pentsatzen duzu, beraz, euskara batuari buruz?
F. K. Orain berrogei urte inguru hasi zen erabiltzen. Orduan Txillardegi eta nire artean eztabaida bat zegoen. Txillardegi beti batuaren alde zegoen, eta nik ez nuen ia «batua» hitza erabili, «literatur hizkuntza» hitza baizik. Beti izan dira diferentziak gure artean eta toleratu egin behar ditugu horrelako diferentziak. Berez, izenetik hasita, badago desberdintasun bat.
A. Euskarazko irakaskuntza nola ikusten duzu?
F.K. Gaur egun euskarazko irakasleek ez dakite zenbait gauza. Espainolez pentsatzen den bezala pentsatzen dute. Hori asko gertatzen da ikastola eta euskaltegietan. Horrela euskara hizkuntza espainola bilakatzen da. Unibertsitatean euskaldunak espainoltzeko bide bat bilakatzen da euskara. Hemen gure intelektual edo intelektualtxoek ez dakite espainolez baizik. Lehen euskara erabiltzen zutenen gehiengoa analfabetoa zen, baina euskara askoz ere hobeki zaindua zegoen. Espainolaren izpiritua ez zitzaielako ezartzen. Gaur egun jendea unibertsitatera joaten da. Eta euskal unibertsitatea Europako apalena da.
A. Eta euskarazko euskal komunikabideetan erabiltzen den euskarari buruz?
F. K. Hizkuntza guztietan badadude maila batzuk. Egunkarietan erabiltzen dena normalean apalena da. Telebistarekin ere berdin gertatzen da. Ikuslegoa murrizten doakio euskal telebistari.
A. Talde itxi bat osatzen duzuela diote.
F. K. Badugu gure estatutua, eta baldintza batzuk bete behar dira. Baina beti saiatzen naiz taldea zabaltzen. Gustora hartuko nituzke pertsona berriak, baina dudarik gabe izan behar du helburu bat. Helburu honen eta publikoaren artean badago mailaketa bat eta beti izan naiz horren alde. Orain arte etorri diren gehienak nire bidez sartu izan dira. Jakintza Baithan daude "Socios de numero" izan liteke kultur klasikoan interesatu den guztia; eta gero «socio acádemico»a dago, grekoa ikasteko dagoena. Bigarren hauetan sartu nahiez gero, egia da bete behar direla zenbait baldintza, baina gorago heldu ere egingo da betetzen dituena. Elkarte klasiko guztietan eskatzen da latina eta grekoaren ezaguera, hori ez da nire errua. Badakizu batzuek herria tontotu nahiko luketela, sozialistek adibidez. Espainol guztiak tontoak izatea komeni zaie. Herria tontoa bada Guerra eta Felipe bezalako tontoei ematen die botoa. Kultura lantzeko esfortzu bat egin behar da, hori ez da gure kulpa.
A. Elitista al zara?
F.K. Beti egon naiz sekten aurka. Lapurtera klasikoan izkiratzen dugu gehienek, baina Pujanak adibidez bizkaieraz egiten du. Tolerantzia daukagu. Alfonso Irigoienek ere ez du nik bezala izkiratzen. Baina alde batera utzi behar dugu Txillardegiren erara edo nire erara izkiriatu behar den, eta etorkizunera begiratzen hasi behar gara. Ni mundu honetan toki askotan bizi izan naiz eta zera ikasi dut, Jainkoaren semea ez naizela. Ez dut pentsatzen nik ditudan aburuak nahitaez egiazkoak izan behar direnik. Nik horrela pentsatzen dut eta horregatik defendatzen ditut, bainan errorea izan daiteke. Bertzeak ere bai. Nik ez dut uste besteak Jainkoaren semeak direnik. Horregatik hau ez da determinatzen botoen bidez. Ezta euskaltzainen botoen bidez ere, euskaltzainak ere pertsonak bait dira, kultoagoak izan arren.
Gure taldea elitista dela esatea astakeria bat da. Hemen alderdi politiko guztietako jendea dago. Nahi duena sar daiteke. Sozialistak ezik. Sozialista bat ezin da izan euskaltzalea. Baditugu, lehen esan bezala, arau batzuk, baina itsu batek ikusi ezin duen bezala, zenbaitek ez du ulertzen gure aburua, eta itsua dago zentzu horretan. Ezin da itsu bat pinturari buruz mintzatu. Horrek ez du esan nahi itsu horretaz gaizki esaka ibiliko naizenik, baina ezina da. Horixe gertatzen da hemen. Sasintelektual asko dago euskal kulturan.
A. Europari begira ari zara etengabe.
F.K. Europan sartzera goaz orain, eta ikusi dugu sozialismoak eta marxismoak porrot egin dutela. Zein izan daiteke Europaren etorkizuna? Hori dena ikutzen dugu taldean. Baina Orain erabiltzen den denboraren ideia Erdi Arokoa da zeharo. Hori oso faltsua da, eta fisikaren bidez demostra daiteke. Klasikoek askoz ere termino zuzenagoak erabiltzen zituzten. Euskara ere egokia da denbora adierazteko. Horregatik da hain garrantzitsua klasikoengana itzultzea. Leizarragak euskaratu zuen guretzat eredu den Biblia.
A. Baina klasikotzat hartzen duzuen Leizarragaren lan hori bere garaian ere gaitzetsia izan zen euskara aukeratzeagatik, hizkuntza arrunt bezala kontsideratua izan arren.
F.K. Hori garbizaleen gauza zen, Azkueren denbora. Bi motatako abertzaletasunak ezarri ziren. Bata Arana Goirirena, hitz berriak asmatzearen aldekoa. Azkuek mailegu hitzen bidez adieraz zitezkeela uste zuen bere garaian euskaraz adierazpen arazoak zituzten kontzeptuak. Biok garbizaleak ziren.
A. Zerbait idazten ari al zara orain?
F. K. Baditut bi nobela. Amaiturik daude, baina ez daukat publikatzeko intentziorik. Bi entsegu ere baditut, eta azken hauek hamabost aleko tiradetan kaleratuko ditut.
A. Nola mantentzen da ekonomikoki Jakintza Baitha?
F.K. Bazkideei esker.
A.- Eta zeu?
F.K. Nire artikuluen bidez.
A. Eta zure iragan politikoa? Zure lanek eragin politiko handia izan dute.
F. K. Ni ETAn egon nintzen, egia da, V. Asanbladan. Nik egin nituen txosten politikoa eta estrukturala. Poliziak harrapatuez gero, mugimendua desager ez zedin.
A. Zure ustez gudak jarraitzen du beraz...
F.K. Nik ez dut ikusten esfortzu edo sakrifiziorik gabe zure helburuak lor ditzakezunik, beraz... Ez nago gerlaren alde, bakezalea naiz. Baina lortu liteke nahi genukeen helburua bortxa erabili gabe? Ez dut sinesten. Askok esaten dute denok elkarturik, eskuetan ezer gabe, lor daitekela. Eman dezagun euskaldun guztiok euskal independentzia proklamatzen dugula Lituanian eta Eslovenian bezala. Ez dut uste Espainiak hori demokratikoki onartuko lukeenik, zoritxarrez.
Horrelako estrukturak lau edo bost urterako dira baliagarriak. Gero aldatu egin behar dituzu. Nik ez dut ETAren estrategia ikusten. Estrategia berritu egin behar da, partidua ez da nahikoa.
A. Bozkatzen al duzu hauteskundeetan?
F.K. Ez, jadanik utzia dut politika mundua. Ez zait gehiegi gustatzen.

NORTASUN AGIRIA
Getxon jaio zen, 1941 eko maiatzaren 15ean
Kirolzalea, gaztetan asko ibiltzen zen zaldiz eta eskiez
Atzerrian bizi izan da urte askoz, eta bertan bi aldiz ezkondu zen, baita dibortziatu ere
Mundu guztian ibiltari, 500 kilo liburu eramaten ditu ekipaia gisa bere bidaia guztietan
1942an sartu zen Euskaltzaindian
Zazpi hizkuntza menderatzen ditu

Amagoia Iban
Bilbon bizi da azken aldi honetan, mundu guztia zeharkatu duen gizon hau.
Bi liburu dauzka idatziak baina ez du argitaratzeko asmorik.
Klasikoak ikastea nahitaezkoa da Jakintza Baitha elkarteko partaidea izateko.
31-34

GaiezKulturaLiteraturaTaldeakJAKINTZA
GaiezHizkuntzaEuskaraNormalkuntzEgoera
PertsonaiazKRUTWIG1
EgileezIBAN1Kultura

Azkenak
Gazako %36 guztiz suntsitu dute, base militarrekin lurraldearen kontrola segurtatzeko

Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]


2024-11-22 | Andoni Burguete
Etekin egarriak itotzen duenean

Tanta hotzak Valentzian eragindako hondamendiak irudi lazgarriak utzi dizkigu; batetik, izan dituen berehalako ondorioengatik, eta, bestetik, nolako etorkizuna datorkigun aurreratu digulako: halako fenomeno klimatiko muturrekoak gero eta ugariagoak eta larriagoak izango direla,... [+]


Planifikatzen ez duen Nafarroako Energia Planaren kontra alegatu dugu

Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.

Gobernuak aurkeztu... [+]


2024-11-22 | ARGIA
Languneko zuzendari Lohitzune Txarola
“Hizkuntza gutxituen pisu ekonomiko eta estrategikoa aldarrikatu nahi du Langunek”

Azaroaren 26an eta 27an, Langune Euskal Herriko Hizkuntza Industrien Elkarteak eta FUEN Federal Union of European Nationalities erakundeak antolatuta, ‘Hizkuntzen irabazia. Benefits of language industry in the economy’ kongresua egingo da Donostiako Kursaalean. Han... [+]


2024-11-22 | Estitxu Eizagirre
Biriatuko Arbolaren Besta hemen da

Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]


Euskarazko testuak ahots bihurtzen dituen patrikako gailu inteligentea merkaturatu dute

Lup izeneko gailuak testuak ahots bihurtzen ditu adimen artifizialari esker. Hainbat hizkuntza bihurtzeko gaitasuna dauka. Teknologia gutxiko gailua da, hain zuzen aurrerapen teknologikoetatik urrun dagoen jendeari balio diezaion. Ikusmen arazoak dituztenentzat sortu eta... [+]


2024-11-22 | Antxeta Irratia
“Feministon aurkako oldarraldia” gelditzeko indarrak batu dituzte Lizuniagan

Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]


2024-11-22 | Gedar
Espainiako Gobernuak ez ditu harremanak apurtu Elbit Systems armagintza-enpresa sionistarekin

Espainiako Defentsa Ministerioaren 6 milioi euroko esleipen publikoak jaso ditu aurten enpresak. Margarita Robles ministroaren arabera, urriaren 7tik ez diote "armarik saldu edo erosi Israelgo Estatuari", baina indarrean zeuden kontratuei eutsi diete. Elbit Systemsek... [+]


2024-11-22 | Joan Mari Beloki
Errusofobia lehen eta orain (II)

Sobietar Batasuna desagertu zenetik errusofobia handituz joan da. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2002ko segurtasun kontzeptua oso argia da, eta planetaren segurtasun eta egonkortasunak AEBei erronka egiteko asmorik ez duen estatuen menpe egon behar dutela adierazten du. AEBei... [+]


Gemma Piérola
“Historiak ezin du ezikusiarena egin gu protagonista garen eguneroko arazo horien aurrean”

Duela 40 urte sortu zen Geronimo Uztariz Institutua, Nafarroako Historia beste era batera ikertzeko eta zabaltzeko helburuarekin. Jende anitza bildu du lau hamarkada hauetan, eta gai ugari ikertu ditu denbora horretan. Historialari gazteak ere batu zaizkie. Zahar eta berriaren... [+]


Añube
Elkar besarkatzeko musika

Aspaldi ezagutu genuen gaur gaurkoz Añube taldeko abeslari den Aitor Bedia Hans. Garai berean adiskidetu ginen egun Añube taldeko gitarra jotzaile ohia den Beñat Gonzalezekin. Unibertsitateko garaian izan zen, Debagoienako bi gazteak musika zainetan... [+]


2024-11-22 | Sustatu
Euskarazko esamoldeak baloratzen lagundu online galdetegi honetan

Bi irakasle eta ikerlarik inkesta jarri dute sarean, euskarazko esamolde batzuen inguruko datuak biltzeko. Bost minutu hartuko dizu betetzeak baina adi, bi galdetegi daude, egun bakoitian jaio bazara 1A betetzeko eskatzen dizute, eta egun bikoitian jaioa bazara 1B delakoa.


2024-11-22 | Ahotsa.info
Saskien bidez Nafarroako euskalgintzari inoizko ekarpenik handiena egingo dio Errigorak: 230.000 euro

 Euskarari Puzka azken kanpainan 16.000 saski saldu dituzte, eta euskararen alde lan egiten duten elkarteentzat bideratuko zaie lortutako etekina.


2024-11-22 | Julene Flamarique
Voxen aurka Bilbon protesta egiteagatik auzipetutako zortzik ituna egin dute Fiskaltzarekin eta bat epaiketara joango da

Atxuriko irakasle eta ekintzaile batek uko egin dio akordioari kontzientzia arrazoiak direla eta. Voxek bost urteko kartzela-zigorra eskatzen du auzokidearentzat, Fiskaltzak aldiz zazpi hilabeteko espetxe-zigorra hauteskunde-delituagatik eta hiru hilabeteko isuna mehatxu... [+]


Eguneraketa berriak daude