"XXI.eko Europan egon eta aldi berean euskaldun bizi"
Euskaltzain izendatu berri dutena Parisen sortu zen, eta Zuzenbide eta Linguistika ikasketak egina, euskal linguistika sail ezberdinetan lantzen dihardu Ipar Euskadiko abertzaletasun berria barnetik bizi duen 41 urtetako irakasle diskreto honek. Buru argikoa eta efikaza, ezagutzen dutenek diotenez.
Nanterren ezagutu nuen, beraz, 68ko maiatza. Oroit naiz arratsero biltzen zela –gaur izenak irria sortzen du baina– "Comité Revolutionaire de Régions" izeneko bat, han biltzen ziren herri zapalduetako ikasleak, eta han ezagutu nuen Battitta Lartzabal.
Ameriketako ikastaldi horretan esan behar da japoniarren ondotik euskaldunak ginela talderik azkarrena. Baginen aski trimestre hatez ostegun arratsaldeetan euskal mintegia egiteko. Sei pertsona denbora osoz linguistikan ari direnak eta euskaldunak horiek nerekin zeudenak eta gehiago Californian eta bestetan ari direnak. Euskal Herrian liguistika mailan jende asko ari da, bai.
Denbora batez norbaitek tesi bat egiten zuelarik betirako egiten zuen kasik. Bere bizi guztiko lana zen eta lan hori orain dela hogeitamar edo berrogei urte egina izan arren ia berdin balio du. Aldiz, eta bereziki joskera mailan, gaur egiten diren ikerketek bizpahiru urteren buruan ez dute gehiago balio. Zure galderara bihurtuz, esan nezake gure ikerketak bide onean direla: segurrenaz ere sekula ez da gaur haina jende izan euskara ikertzen. Hala ere bada anitz egiteko. Eta badira gaiak arrunt bazterrean utziak direnak.
Gaurko linguistikaren joera da hizkuntzen arteko berezkuntzen tipitzea. Esan nahi bait da, orain ez dira hainbeste diferentziak bilatzen puntu komunak baino. Diferentziak beti kontutan hartzen dira, baina elkarrekikako funtsaren aurkitzeko. Oroitzen naiz Telesforo Monzonek kontatzen zuela lehen eginahalak egiten zirela erakusteko kanpokoei euskara ezin ikasia zela: lehenik euskara biziki konplikatua zela esan eta lehen adibidea ipintzen zuela eta ondotik "denbora ederra dela" esateko hori aitari, anaiari, arrebari eta apezari molde desberdinetan esaten zela. Agerian bitxitasuna ematen zen. Gaur egun xekatzen da ea nola den posible euskaraz holako gauza bat gertatzea. Oinarrizko datuak beti berak izanik, perspektiba aldatu da.
Eman dezagun, apezpikuek ez zutela utzi filosofia ikasketen egitera, ideia bitxiak izanik bere fedea irriskutan ezarriko zuelakoan. Tolosara igorririk, han hasi zela komunistekin harremanetan, hango agintari komunistek bere beharra bait zuten buhami edo ijitoen kontrolerako. Gero errefuxiatuekin, gerra denboran, gerra bera... Harentzako esaten omen zuten "poisson rouge dans un bénitier". Kontatzen zuen nola Baigorrin gerra bukatu ondoan "La Marsellaise" himnoa kantatzen zutelarik denak xutitu eta bera eserita gelditu zen; eskandala izan zela, hitz itsusiak zituela, aitak ttikitan erakutsia ziola ez zela holakorik kantatu behar. Eta hori haren ahotik entzun nion, eta fier zen. Baina gero...
Aldaketa handiena komunikabideetan da, irratietan, baina gure hiru irratietan bakarrik, besteetan ez da deus aldatu. Edo galdu egin da. Kazetetan, adibidez, lehen baziren aldizkari ttikiak herrietan, gazteentzakoak eta beste, apezenak askotan, parropietako orriak, galdu egin direnak.
Europan bizi behar du Euskal Herria eta ez dut uste hemen inork sozialista espainolek aipatzen zuten "Albania ttiki" bat egin nahi duenik, ez eta egin litekeenik. Afera da Europan egon behar dugula baina aldi berean euskaldun biziz. Eta Franco hilez geroztik ez dut ikusten bide onetik gabiltzan.
NORTASUN AGIRIA
Aurten hil den Jean Hiriart-Urrutyren ordoinetan izendatu dute euskaltzain. Euskaltzaindiko bozketan, hogei bototatik 18 aldeko eta bi zuri jaso zituen. Ezkondua eta hiru haurren aita da. Jon Gonzalez abokatuarekin "Internazionala" euskaratu omen zuen. Generatibismoaren alorrean maisu da eta urtebete egin berria du Estatu Batuetan.
Pello Zubiria