Gizartea
Ingurumena
Politika
Ekonomia
Kultura
Euskara
Feminismoa
Hezkuntza
Nazioartea
Iritzia
astelehena 2024ko azaroaren 25ean
Junes Cazenave: "Euskal herriaren borroka ontsa jarraikitzeko behar dajakin nor zen Zumalakarregi"
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
"Ibañeta " pastoralak erdietsi zuen arrakasta izugarriak hedarazi zizun Junes Cazenave Haragile, zuberotar idazle eta hizkuntzalariaren ospea. Alabaina, bai obra nagusi horren aitzinetik eta bai ondotik,zaiko parroliaio erretora den euskaldun gartsu horrek, beste lan anitz bazizun eta baduzu buruturik. Horien artean bat baizik ez aipatzeko, hau litzateke, "Zumalakarregi" pastorala, datorren udan ibar eskuineko herriek (Alzai, Alzabebeni, Zunharreta, Auhane, Sarrikota gaine eta Lakarrik) ematekoa dena. Aipagai ditugu ere, azken denbora horietan, aita Junesen beste lan berri bat, hala nola frantses-zuberera hiztegia, zuberotar aditzaren egituratzea, irrati ikasgaiak, eta lehenago bezalako asto laster baten prestatzea.
Eta orduan, oraingoan, Altzai eta Lakarrik–bigarren herri hau ez dizugu ahantzi behar–nahi dizute eman eta hori gauza ona duzu.
Hala, Zumalakarregiren izkiribatzeko dokumentu anitz irakurri dizut, erran dezagun 15-20 liburu nonbait. Liburu horiek, gehienak, espainolez izkiribaturik dituzu edo pürü erdaraz. Bazitüzün bereziki bi liburu, bata ezaquna dena –orain «Xaho pastorala» eman bait dute–"Voyages en Navarre au temps de l'insurrection des Basques", zeinetan ere Zumalakarregi anitz aipaturik bait da, eta bestea aldiz, Gaetan Beunoville-k idatzi zuena orain dela aspaldi. Azken hau oroitzen dizut irakurririk gazte nintzelarik eta eder antzeman nizun Zumalakarregiren bizitzea. Honela izan duzu deliberatu dudala bizitze horren izkiritatzea.
Arren, behar duzu gaia anitz ikertu eta behin hori egin ondoan ikusi nola behar duzun hobekienik moldatu pastorala. Horrek erran nahi dizu ikusi behar duzula zer agitzen zen denbora haietan, zerk ekarri zuen Zumalakarregi bere hautuetara, zer ziren bere ideiak.
Uste dizut mementu haietako arrenkuretan biga bazirela nagusi. Lehenik, ordu haietan nekazari edo laborariek galtzen zituztela beren lurrak. Liberal aberatsek erosten zizkizuten eta orduan ez zituzun aisa bizitzen ahal lurra lantzen zutenak. Beren etxeko lurretarik kanpo, behar zizkizuten baliatu herriko lurrak.
Bestalde, Zumalakarregik, beste euskaldunek bezala, ikusi zizun liberalek nahi zutela galerazi euskaldunen Foruak. Orduan, mementu haietan ere, euskaldunek beren libertateen atxekirik bait ziren, deliberatu zizuten oldartzea.
Zumalakarregi, boruzagi bezala ezarri zizuten, ohartu bait ziren aitzindari handia zela, ororen arteko hoberena, segurki ere.
Lehenaren gaia züzün herriska baten mendez mendeko bizitzea–oraingoa ere hasi nauzu piska bat aipatzen–eta, bigarrenean aldiz, nahi nizun erakutsii nola Euskal Herriak, bere historiako zati batean ordu latzak iragan zituen eta nola behar izan zuen oldartu Karlos Handiaren kontra.
Nahi izan dizut ere erakutsi mementu haietan nola Euskal Herria bere ohituren atxekirik zen, Karlos Handiaren asmoa zelarik aldiz ohitura horien galeraztea Euskal Herrian ere, bestetan egin zuen eran.
Orduan, bi pastoral horietan, ez duzu, aitzinetik bezala, gaia gizon baten bizitzea, baina bai herrixka baten edo Euskal Herri osoaren gorabeherak aipatzea.
Gero, izkiribatu nizun "Pette Basabürü" eta honekin nahi nizun erakutsi nola, orain ere, baditugun, aitzinetik gure herriak izan dituen ber nekeak. Neke horiek ditugunaz gainen, nahi nizkizun pastoral batean ezarri eta hontakoz, oraingo gaia izanik ere, segida bat bezala duzu lehen beste bi pastoraletarik. Zeren, «Pette Basabürü» nola «Maitena Basabürü»etan aipaturik dituzu gure ohiturak, gure bizitzea eta ere nola nahi dugun gorde gure izate berezia, gure mintzaera. Bestalde, izkiribatu dudalarik «Dabid Errege» eta «Jutith» pentsatzen dizut, honek ere, parekatzen ahal direla Euskal Herriko historiarekin. Ezen, liburu sainduek mundu guztiko herrietako historiak kondatzen dituzte eta zinema edo antzerkian hartzen diren gisa gai horiek, nik hala-hala, pentsatzen nizun baliatzen ahal genituela pastoraletan. Orduan, gai horietan ere, manera batera oraingo Euskal Herriko bizitzea sartzen da. Gero, orain Zumalakarregi. Gai honetan prefosta, gizon baten aipaldia egiten da, baina jadanik erran dudan bezala pastoral hau ontsa ikertzen baduzu bi gauza nahi izan ditut agerrarazi: alde batetik, nola nekazariak puntu haietan, adakituak zirela bere lurretarik eta nola ere euskaldunek nahi zituzten beren foroak, erran nahi bait da beren libertateak begiratu.
Uste dizut Euskal Herriko borrokaren –eta bereziki oraingoaren–ontsa jarraikitzeko behar dela jakin zer izan den Zumalakerregi lehen Karlistadan.
Ez duzu behar ahantzi, Zuberoan, eta egungo egunean baldin badugu pastorala, aitzinetik bagenituela beste antzerki mota batzuk, maiseatzeko edo irri eginarazteko. Horiek deitzen zitüzün–zenbait bederen–Asto Lasterrak.
Orduan, Frantziako iraultzaren bigarren mendearen gure manerara ospatzeko mota horretako lan bat nahi izan dizut egin, erakutsi nahi bait nuke zer hoben handiak egin dizkigun iraultza horrek gure nortasunari buraz, gure azken libertateak ezeztatuz. Arren, Asto Laster baten egitea deliberatu dizut eta hau 8 Satanerietan moldatu dizut, zeren, maiz, Asto Lasterrak Sataneria moldean idatzirik bait ziren lehenago. Erran genezake Sataneriak direla jelkaldi edo agerraldi batzuk bezala.
Asto Laster baten hautua egin dizut ere, nahi nuelakoz ikusgai hori pastoral bat baino arinago izan zedin. Ezen, pastoral bat leku batean ematen duzu behin edo birritan eta gero horretan gelditzen duzu. Aldiz, Asto Laster hau nahi nizuke erakutsirik izan zedin gune anitzetan eta horretarako arin behar zizun izan. Halaz, honen jokatzeko ez duzu hamar bat arizale baizik behar, pastoral batek aldiz, 50 bat aktore galdatzen duelarik.
Hiztegi honek, hola hola ere badizu 100.000 hitz eta errandura baino gehiago sartuzik.
Lan baliosa dela pentsatzen dut, zeren eta hemen, Zuberoan berean, hiztegi bateratu baten eskasia sendi bait dugu. Gure herrialdetik kanpo ere balia daiteke hiztegi hau, hala nola Hegoaldean. Ezen, Hegoaldekoek irakurtzen badute frantses hizkuntzan izkiribaturik diren idazki edo liburu batzuk, ez dizute, beharbada, beti ulertzen zer erran nahi duen holako hitz batek edo halako errandura batek. Orduan, hiztegi hau, lagungarri izan daiteke berentzat.
Arren, xuzenago erraiteko zertan garen hiztegi honen agerrarazteari buruz fotokonposizionea egiten hasirik dira, eta horrek esperantza ematen diguzu hilabete zenbaiten buruan agertuko dela.
Holako lan baten argitaratzeko ez bait nintzateke gauza izanen, hortaz baditut galdaturik diru lagungo batzuk hantxe hortxe, esperantza handia dizugu,-ez Iparraldeko aldetik zorigaitzez, baina Hegoaldetik bai, Eusio Jaurlaritzak hitzeman bait digu lagunduko gaituela.
Pentsatzen dizugu ere Bizkaia eta Gipuzkoako Aldundiek hiztegi horietarik honenbeste bat erosiko dutela eta hortakoz, lagungoa horiengatik abiatzen ahal gaituzu lan horren egitera.
Nahi genuke kausitu agerraraztea "Zumalakerregi" pastorala emanen deneko, parada ona bait liteateke ezagutarazteko.
Halere, uste dizut gure mintzoaren aditz hori oso aberatsa dela eta merezi duela ezaguturik izan dadin.
Orduan, nik aditza hori errotik hartu dut, agerrarasiz egitura edo estruktura. Eta egitura hori ikertzez, uste dizut aisago izanen dela gero aditza horren erabiltzea. Ohartu behar duzu gauza batez: guk, zuberotar aditza hori ez dugula inoiz izkiribatzez ikasi eta ahozkatzean baizik bermatuz beditugu izugarriko nekeak ikusteko zein den zuzenena, estruktura edo egitura. Ezaqutza hori, ene lan hau egitez, uste dut anitz aitzinaturik dela, baldin badut ere oraino puska zenbait argitzeko.
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
#2
Gorka Bereziartua
#4
Zigor Olabarria Oleaga
Azkenak
2024-11-25
Leire Ibar
Euskal Herriko I. Hikadromoa antolatu dute Durangoko Azokan
Durangoko Azokako berrikuntzetako bat izango da ZirHika taldeak sortu duen hikalarien bilgunea. Hika hitz egitea eta ongi pasatzea izango da helburua, abenduaren 7an Landako ikastetxean.
2024-11-25
Euskal Irratiak
Alokairuak mugatzeko legea indarrean jada, Lapurdiko 24 herritan
Alokairuen bidezko espekulazioa oztopatzeko neurria azaroaren 25etik goiti izanen da indarrean Ipar Euskal Herrian. Momentuko, tentsiopean diren Lapurdiko 24 herriei eraginen die: Ahetze, Angelu, Arbona, Arrangoitze, Azkaine, Basusarri, Baiona, Biarritz, Bidarte, Biriatu,... [+]
2024-11-25
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
'Superbotereak' liburua
Eskola-proiektuak izango dira mintzagai asteazkenean, Larraulen
Larraulgo eskolan da hitzordua, azaroaren 27an, 17:30ean. 'Superbotereak' liburuaren egile Koldo Rabadan ez ezik, hitzaurrea idatzi duen Nora Salbotx eta hainbat kide izango dira mahaiaren bueltan: Ainhoa Azpirotz (Hik Hasi-ko koordinatzailea), Irati Manzisidor... [+]
Lan istripu hilgarrien gaineko datuak estaltzea leporatu dio LABek Nafarroako Gobernuari
Azken astean sindikatuak 5 heriotzaren berri izan du eta dagoeneko 26 dira Nafarroan lanean hil egin diren edo beste erkidegotan beharrean zendu diren nafarrak. Alarma gorria pizteko moduko datuak LAB sindikatuaren iritziz.
2024-11-25
ARGIA
Nazio auzia “erdigunean” ipintzeko eskatu du EH Bilduk, “jauzi” bat egin eta estatusaren eztabaida abiatzeko
Jendetza elkartu da Bilboko Casillatik abiatu den manifestazioan, Nazioa gara aldarrikatzeko. Buruan, EH Bilduko Mahai Politikoko kideak joan dira, eta atzeraxeagotik jarraitu diote ERC, BNG, CUP, Compromis eta Mes Per Mallorca alderdietako kideek. Ikurrinak, Nafarroako ikurrak... [+]
2024-11-25
Gorka Peñagarikano Goikoetxea
Gobernuarekin kritiko den ‘Haaretz’ egunkaria itotzeko neurriak hartu ditu Israelek, hura desagerraraztea helburu
Egunkariaren editoreak egindako adierazpen batzuen harira hartu du neurria Israelgo Gobernuak. "Netanyahuren erregimena krudela da eta apartheid-a ari da egiten", esan zuen Amos Shocken editoreak Londresen emandako hitzaldi batean, duela hilabete.
2024-11-25
Jon Torner Zabala
EHUko errektoretzarako bozketaren atarian
Bengoetxeak eskatu du Ferreiraren hautagaitzaren “jardunbide irregularrak” ikertzeko
Asteartean, hilak 26, egingo dira EHUko errektoretzarako hauteskundeak. Kanpaina nahasia izaten ari da, eta, horren erakusgarri, Joxerramon Bengoetxearen taldeak eskatu izana "ustez Eva Ferreiraren hautagaitzako pertsonek edo ingurukoek egindako ekintzak eta kanpainako... [+]
2024-11-25
Leire Ibar
Fronte Zabala itzuliko da boterera Uruguain, bost urteren ostean
95.000 botogatik gailendu da Fronte Zabala azaroaren 24an eginiko hauteskundeetan. Yamandu Orsi izango da Uruguaiko hurrengo presidentea, Álvaro Delgado eskuineko Alderdi Nazionaleko presidentegaiari aurre hartuta.
2024-11-25
Ahotsa.info
Mikel Zabalza auzia argitzeko eskariarekin jarraituko du familiak
MULTIMEDIA - Albistea
2024-11-25
Bertsozale.eus
Alaia Martin Etxebestek irabazi du Zarauzko finalaurrekoa
Finalerako pase zuzena eskuratu du Martinek, finalaurrekoa irabaztearekin bat. Azken finalaurrekoa datorren igandean jokatuko da, Arrasaten, eta orduan osatuko da finala.
Gure gorputza gudu zelai bat da
Azaroaren 25ean, Indarkeria Matxistaren Aurkako Nazioarteko Egunean, Steilas sindikatuko Idazkaritza Feministak kartel bat argitaratu du: Gure gorputza gudu zelai bat da du leloa, eta Hego Euskal Herriko ikastetxe guztiek jaso dute. Gatazka armatuetan emakumeek eta adingabeek... [+]
2024-11-25
Zigor Olabarria Oleaga
“Irtenbidea Polizia kopurua handitzea balitz, arazoa jadanik konponduta legoke”
Azken asteetan albiste izan da Gasteizko Errota auzoa, urriaren 8az geroztik delinkuentziaren aurkako eta segurtasunaren aldeko mobilizazioak egiten baitituzte zenbait auzokidek asteartero, bi lonja huts okupatu zituzten gazte migratzaile batzuk jo-puntuan jarrita. Inguruan... [+]
2024-11-25
ARGIA
Mugimendu feministak gizonei dei egin die konplizitatea eta justifikazioa desagerrarazteko konpromisoa hartzera
Azaroak 25 Indarkeria Matxistaren Aurkako Nazioarteko Eguna da. Mugimendu feministak Bilbo, Iruñea, Gasteiz, Donostia eta Baionan mobilizazioak egingo ditu. Mugimenduak argitaratu duen manifestuan, 2024an Euskal Herrian eraildako bost emakumeak gogoratu dituzte. Aurtengo... [+]
Eguneraketa berriak daude