Urrezko garaiko bertsolaritzaren antologia moldatu berri du Juanito Dorronsorok


2021eko uztailaren 23an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Juanito Dorronsorori elkarrizketa.

"BERTSOTAN II 1936-1980" LIBURUA JADANIK KALEAN, BOSTEHUN ORRIALDETAN GERRAONDOKOAK BILTZEN DITUELA
Urrezko garaiko bertsolaritzaren antologia moldatu berri du Juanito Dorronsorok
Gipuzkoako ikastolaren elkarteak argitaratu du "Bertsotan II 1936-1980" liburukotea, bostehun orrialde ditu gerrondoko bertsolaritzaren muestra zabala emaneten duena. Juanito Dorronsororen eskutik moldatua izaki, bertan jasotzen urrezko garaiko bertso onentsuenak.
Bertsozale gehienek ezagutzen dute larogeigarren urte iguruan argitaratu zen "Bertsotan" izeneko liburua. Oraingo hau, "Bertsotan II 1936-1980", haren jarraipena da. Han biltzen ziren hasieratik 1936. urtera arteko bertsoak, eta honetan berriz, 1980 artekoak, hogeitahamaseitik larogei bitarteko bertso antologia bat izan nahi duela, bertso onentsuenen bilduma.
ARGIA.–Garai konkretu baten antologia izan nahi dik liburu honek. Zein zen garai honeteko ikuspegia?
JUANITO DORRONSORO.–Bertsolaritzaren historian esan liteke aro interesgarri bat izan dela 36tik 80ra bitarteko hau, urrezko aroa deitu izan zaio eta uste diat halaxe dela. Gaurko egunekoa ezin izango diagu epaitu, gertuegi daukagulako, baina atzokoari begira, eta Euskal Herri osoari begira, bertsolarien maila ikusita eta bertsogintzarena nik uste diat arorik interesgarrienetakoa eta goi-goieneko mailako bertsolariak sortu dituela Euskal Herriak.
Batez ere txapelketek markatzen dute aro hau. 35-36. urteetan gerra sortzeko zegoela EAJ alderdiaren inguruan Euskal Herriari emateko mezu bat zegoen, eta hor Basarrik pertsonalizatzen zuen gazte talde bat zetorren. Eta Aitzol, Hernandorena, Zubimendi, Monzon, Leizaola eta Manuel Lekuona eta abarrekin bide berri bat eskeini zitzaion bertsolaritzari eta geroztik bide hortatik jo du. Horrek eragin haundia izan du bertsogintzan, eta aldi berean izan duk bertsolaritza nola dagoen ikusteko muestra on bat.
A.–Liburu honen lehen kapituloa hain zuzen bertso txapelketa horiei buruz ari da.
J.D.–Garaia txapelketek girotzen dutelako. Gero, gerrarekin dena txikituta gelditu huen eta 45-46. urtetik burua jasotzen hasi. Ihesi joan ziren bertsolariak etxeratzen eta inguratzen joan hituen eta 60an izan huen burujasotze eta berpiztea. Ikastolak, gerran ondorengo lehen nobelak, Aresti eta Txilladegirenak. Elizan ere berpizte izugarri bat izan huen, Kontzilioa eta abar; eta giro horretantxe sortu huen 60. urteko bertsolari txapelketa. Berriro Basarrik irabazten dik, eta 60tik 10era beste lau bertso txapelketa. Hori izan huen hamarkada oso aberatsa bertsolaritzarentzat.
Gero eten bat zetorrek eta 70etik 80a bitarte, ia Franco hil arte eta Amurizaren aro berri hori hasi bitarte, hor Azpillaga eta Lopategik personifikatzen duten bertsolaritza soziala, edo karga soziala eta politikoa duen bertsolaritza desarroilatzen da. Garai hau lurraldekako txapelketek markatzen diate: Ifarraldean Xalbador eta Mattin agertzen dituk, Hemen Basarri eta Uztapide, Bizkai aldetik Azpillaga, Lopategi, eta Mugartegi, Enbeita lehendik han zegoen, Nafarroatik Arozamena, Narbarte, Lasarte... Gipuzkoan beste hainbat eta hainbat ere bai: Lazkao-Txiki, Mitxelena, Joxe Lizaso, Joxe Agirre, Lazkano, Gorrotxategi, Garmendia, Xanpun, Paulo Txikia, Loidisaletxe eta abar.
A.–Baina liburuaren edukia antologiarena duk...
J. D.–Bai, bertso onentsuenen bilduma bat izan nahi du eta batez ere bertso dik bere mamia. Bertsoa eta noiz, nola kantatu zuen bertsoa argitasunak emanez. Hiru atal nagusitan ematen diat. Lehengoan zegok bapateko bertsogintza, eta bakarka kantatutako bertsoak. Hau duk niretzat fruturik inportanteena, bapateko bertsoa, bertsolaria batez ere bapatean egiten duena duk. Nahiz eta hori askotan liburu hotzean ez duela horrenbesteko kalidadea iruditu, bertsolaritza bereizten duena eta bertsolariari meritoa ematen diona bapateko bertsoa duk. Liburu honetan inportanteena hori jasotzea duk. Bapateko bertsogintza bi ataletan banatu diat: Bakarka botatakoak eta asko dituk era horretan eta bertsorik ezagunenak eta kategori haundienetakoak ere bakarka bota hituen. Beste atal bat ere bazegok ahaztu ezinekoa of izioka elkarrekin teman egiten zituzten saioak, binaka, hirunaka edo launaka inoiz, gaia emanda edo gai librean, baina ofiziokako bertsoak.
A.–Baztertu ezinezkoa duk bertso idatziena. Hor ere bertso asko jaso dituk.
J.D.–Hor esan beharra zegok bertsoa zentzu zabalean jasotzen dudala. Bertsolari bertsolari izan ez direnenek ere eman diate fruturik bertsoaren neurrira. Batez ere gero kantatu direnean; askotan doinu propio baten jabe direnak. Hor agertzen dituk, alde batetik bertsolari klasikoak, bertsolari onak izan direnak: Basarri bat, Xalbador, Manuel Matxain, Inozenzio Olea, eta abar luze bat. Eta baita ere horien ondoan Lauaxeta, Lizardi, Xabier Lete, Juan Mari Lekuona, Artzabal, Nemesio Etxaniz eta asko. Hauek ere zaku horretan sartu dizkiat, lehenago egin nian bezala.
A.–Liburu hau egitean zer lan izan duk?
J.D.–Bost-sei urtetako lana. Lehen lana bertsoak bildu eta horretarako baliatu nauk zenbait liburuz: Auspoa hor zegok, txapelketatako liburuak, gero kasetak han hemen, Loiola Irratian, Bilboko irratian, zenbait bertsozalek jasota zeuzkaten bertsoak utzi zizkidatek, bertsolari beraiek ezagutzen dituzten bertso onenak. Pazientzia haundiko lana. Batengana joan, bestearekin egon eta askotan batek nahi duen tokiraino heldu ez, galdu direlako...
Aukera egitea duk beste lana. Zein aukeratu? Zein baztertu? Eta horretan ni gehien apoiatu naizena bertsolari eta bertsozaleen eritzia izan duk. Askotan gusto kontua izaten duk!
Gero nire lana izan duk sistematizatzea. Aurkibide bat ipini. Zein bertso dauden, zeinenak diren, ze klasetakoak eta baita ere bertsolari bakoitzak ze bertso dituen eta zein orrialdetan dauden.
A.–Beste kontu bat duk idazkerarena.
J.D.–Honetan erdibide bat aukeratu diat. Oso kontutan eduki diat bertsozaleak bertsoa jasotzen duenean errez kanta dezala eta bertsoaren neurrian dudarik ez diezaiela sortu eta erreztera joan nauk, eta bestalde ahal dela euskara batuak erabakita dauzkan arauak zaituz. Adibidez behar hitza bertsolariek erabiltzen dute silaba bakar bat bezala, orduan 'h' gabe jarri diat. Horretarako tradizioa ere bazegok.
A.–Eta doinurik ere bada.
J.D.–Lehengoan bezala ehun eta hogei doinu sartu dizkiagu, garai honi dagozkionak. Iruditzen zait bere garrantzia baduela. Laguntza bat duk eta jakin dezagula behintzat zer doinutan kantatu zuen bertsolariak. Ehun eta hogei doinu neurriaren arabera sailkatuak. Batzuek ineditoak gainera, inon idatzi gabeak solfeoan.
A.–Bertsoak biltzean anekdotaren batekin topatuko hintzen, ezta?
J.D.–Badira, bai galanki. Bat aipatuko diat: Gerra garaian elkarren kontra tiroka zebiltzan bi euskaldun, bi etsai esango genuke, elkarren kontra burrukan zebiltzanak. Jakiten dute bertsozaleak direla bat eta bestea eta biek egiten dute zita, hortxe Bergara, Plentzia, Soraluze inguruko mendi gain batean eta gau ilunean joaten dira bakoitza bere aldetik bi-hiru lagun hartuta. Ilunpean garo artean etzan, elkar ikusi gabe, ezkutuan, elkarrekin bertso deman, zeinek zein menderatuko. Batek ezagutzen du bestea. Amezketako artzai bat izan behar zuen alde batetik, eta bestetik Iñaki Alkain Urnietakoa. Amezketarrak ordea, ez dio esaten zein den, badaezpada ere. Ez da fio. Badaki Iñaki Alkainen berri Amezketan bertsotan izan delako. Bi-hiru saio egiten dituzte bertsotan.
Baina nola jaso ditugu bertso hauek? Ba, Alkain honek Tolosako bi lagun eramaten ditu. Bat botillero coñac boteila hartuta, eta bestea takigrafoa, gerran parteak hartzen zituen horietakoa, bertsoak jasoko zituena. Bi hiru saio egiten dituzte, baina ezin izan zuten aurrera jarraitu kapitainak jakitean. Bizkaiko frentean bi Tolosarrok hil egin ziren baina bertsoak idatzirik geratu ziren.
Hortik atera kontuak euskaldunok zenbateraino sartuta daukagun barruan bertsozaletasuna.
ZALDUBI
Bost-sei urtetako lanaren fruitu da Juanito Dorronsorok moldatutako "Bertsotan II 1936-1980" antologia.
Ezaguna da Txirritaren omenaldiko argazki historiko hau (1936). Dorronsorok kontatu digu Alkain gazteak (eserita, eskubitik bigarrena) sarrera ordaindu behar izan zuela. Argazkian erakutsi nahi izan zuen ordaindutako txartela.
50-51

GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakBesteak
GaiezKulturaBertsolaritBesteak
PertsonaiazDORRONSORO3
EgileezALDUBI1Kultura

Azkenak
2024-11-22 | Estitxu Eizagirre
Amillubi proiektuak lehen urtea ospatuko du abenduaren 1ean

Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]


Gazako %36 guztiz suntsitu dute, base militarrekin lurraldearen kontrola segurtatzeko

Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]


2024-11-22 | Andoni Burguete
Etekin egarriak itotzen duenean

Tanta hotzak Valentzian eragindako hondamendiak irudi lazgarriak utzi dizkigu; batetik, izan dituen berehalako ondorioengatik, eta, bestetik, nolako etorkizuna datorkigun aurreratu digulako: halako fenomeno klimatiko muturrekoak gero eta ugariagoak eta larriagoak izango direla,... [+]


Planifikatzen ez duen Nafarroako Energia Planaren kontra alegatu dugu

Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.

Gobernuak aurkeztu... [+]


2024-11-22 | ARGIA
Languneko zuzendari Lohitzune Txarola
“Hizkuntza gutxituen pisu ekonomiko eta estrategikoa aldarrikatu nahi du Langunek”

Azaroaren 26an eta 27an, Langune Euskal Herriko Hizkuntza Industrien Elkarteak eta FUEN Federal Union of European Nationalities erakundeak antolatuta, ‘Hizkuntzen irabazia. Benefits of language industry in the economy’ kongresua egingo da Donostiako Kursaalean. Han... [+]


2024-11-22 | Estitxu Eizagirre
Biriatuko Arbolaren Besta hemen da

Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]


Euskarazko testuak ahots bihurtzen dituen patrikako gailu inteligentea merkaturatu dute

Lup izeneko gailuak testuak ahots bihurtzen ditu adimen artifizialari esker. Hainbat hizkuntza bihurtzeko gaitasuna dauka. Teknologia gutxiko gailua da, hain zuzen aurrerapen teknologikoetatik urrun dagoen jendeari balio diezaion. Ikusmen arazoak dituztenentzat sortu eta... [+]


2024-11-22 | Antxeta Irratia
“Feministon aurkako oldarraldia” gelditzeko indarrak batu dituzte Lizuniagan

Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]


2024-11-22 | Gedar
Espainiako Gobernuak ez ditu harremanak apurtu Elbit Systems armagintza-enpresa sionistarekin

Espainiako Defentsa Ministerioaren 6 milioi euroko esleipen publikoak jaso ditu aurten enpresak. Margarita Robles ministroaren arabera, urriaren 7tik ez diote "armarik saldu edo erosi Israelgo Estatuari", baina indarrean zeuden kontratuei eutsi diete. Elbit Systemsek... [+]


2024-11-22 | Joan Mari Beloki
Errusofobia lehen eta orain (II)

Sobietar Batasuna desagertu zenetik errusofobia handituz joan da. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2002ko segurtasun kontzeptua oso argia da, eta planetaren segurtasun eta egonkortasunak AEBei erronka egiteko asmorik ez duen estatuen menpe egon behar dutela adierazten du. AEBei... [+]


Gemma Piérola
“Historiak ezin du ezikusiarena egin gu protagonista garen eguneroko arazo horien aurrean”

Duela 40 urte sortu zen Geronimo Uztariz Institutua, Nafarroako Historia beste era batera ikertzeko eta zabaltzeko helburuarekin. Jende anitza bildu du lau hamarkada hauetan, eta gai ugari ikertu ditu denbora horretan. Historialari gazteak ere batu zaizkie. Zahar eta berriaren... [+]


Añube
Elkar besarkatzeko musika

Aspaldi ezagutu genuen gaur gaurkoz Añube taldeko abeslari den Aitor Bedia Hans. Garai berean adiskidetu ginen egun Añube taldeko gitarra jotzaile ohia den Beñat Gonzalezekin. Unibertsitateko garaian izan zen, Debagoienako bi gazteak musika zainetan... [+]


2024-11-22 | Sustatu
Euskarazko esamoldeak baloratzen lagundu online galdetegi honetan

Bi irakasle eta ikerlarik inkesta jarri dute sarean, euskarazko esamolde batzuen inguruko datuak biltzeko. Bost minutu hartuko dizu betetzeak baina adi, bi galdetegi daude, egun bakoitian jaio bazara 1A betetzeko eskatzen dizute, eta egun bikoitian jaioa bazara 1B delakoa.


2024-11-22 | Julene Flamarique
Voxen aurka Bilbon protesta egiteagatik auzipetutako zortzik ituna egin dute Fiskaltzarekin eta bat epaiketara joango da

Atxuriko irakasle eta ekintzaile batek uko egin dio akordioari kontzientzia arrazoiak direla eta. Voxek bost urteko kartzela-zigorra eskatzen du auzokidearentzat, Fiskaltzak aldiz zazpi hilabeteko espetxe-zigorra hauteskunde-delituagatik eta hiru hilabeteko isuna mehatxu... [+]


2024-11-22 | Ahotsa.info
Saskien bidez Nafarroako euskalgintzari inoizko ekarpenik handiena egingo dio Errigorak: 230.000 euro

 Euskarari Puzka azken kanpainan 16.000 saski saldu dituzte, eta euskararen alde lan egiten duten elkarteentzat bideratuko zaie lortutako etekina.


Eguneraketa berriak daude