Urrezko garaiko bertsolaritzaren antologia moldatu berri du Juanito Dorronsorok


2021eko uztailaren 23an
Juanito Dorronsorori elkarrizketa.

"BERTSOTAN II 1936-1980" LIBURUA JADANIK KALEAN, BOSTEHUN ORRIALDETAN GERRAONDOKOAK BILTZEN DITUELA
Urrezko garaiko bertsolaritzaren antologia moldatu berri du Juanito Dorronsorok
Gipuzkoako ikastolaren elkarteak argitaratu du "Bertsotan II 1936-1980" liburukotea, bostehun orrialde ditu gerrondoko bertsolaritzaren muestra zabala emaneten duena. Juanito Dorronsororen eskutik moldatua izaki, bertan jasotzen urrezko garaiko bertso onentsuenak.
Bertsozale gehienek ezagutzen dute larogeigarren urte iguruan argitaratu zen "Bertsotan" izeneko liburua. Oraingo hau, "Bertsotan II 1936-1980", haren jarraipena da. Han biltzen ziren hasieratik 1936. urtera arteko bertsoak, eta honetan berriz, 1980 artekoak, hogeitahamaseitik larogei bitarteko bertso antologia bat izan nahi duela, bertso onentsuenen bilduma.
ARGIA.–Garai konkretu baten antologia izan nahi dik liburu honek. Zein zen garai honeteko ikuspegia?
JUANITO DORRONSORO.–Bertsolaritzaren historian esan liteke aro interesgarri bat izan dela 36tik 80ra bitarteko hau, urrezko aroa deitu izan zaio eta uste diat halaxe dela. Gaurko egunekoa ezin izango diagu epaitu, gertuegi daukagulako, baina atzokoari begira, eta Euskal Herri osoari begira, bertsolarien maila ikusita eta bertsogintzarena nik uste diat arorik interesgarrienetakoa eta goi-goieneko mailako bertsolariak sortu dituela Euskal Herriak.
Batez ere txapelketek markatzen dute aro hau. 35-36. urteetan gerra sortzeko zegoela EAJ alderdiaren inguruan Euskal Herriari emateko mezu bat zegoen, eta hor Basarrik pertsonalizatzen zuen gazte talde bat zetorren. Eta Aitzol, Hernandorena, Zubimendi, Monzon, Leizaola eta Manuel Lekuona eta abarrekin bide berri bat eskeini zitzaion bertsolaritzari eta geroztik bide hortatik jo du. Horrek eragin haundia izan du bertsogintzan, eta aldi berean izan duk bertsolaritza nola dagoen ikusteko muestra on bat.
A.–Liburu honen lehen kapituloa hain zuzen bertso txapelketa horiei buruz ari da.
J.D.–Garaia txapelketek girotzen dutelako. Gero, gerrarekin dena txikituta gelditu huen eta 45-46. urtetik burua jasotzen hasi. Ihesi joan ziren bertsolariak etxeratzen eta inguratzen joan hituen eta 60an izan huen burujasotze eta berpiztea. Ikastolak, gerran ondorengo lehen nobelak, Aresti eta Txilladegirenak. Elizan ere berpizte izugarri bat izan huen, Kontzilioa eta abar; eta giro horretantxe sortu huen 60. urteko bertsolari txapelketa. Berriro Basarrik irabazten dik, eta 60tik 10era beste lau bertso txapelketa. Hori izan huen hamarkada oso aberatsa bertsolaritzarentzat.
Gero eten bat zetorrek eta 70etik 80a bitarte, ia Franco hil arte eta Amurizaren aro berri hori hasi bitarte, hor Azpillaga eta Lopategik personifikatzen duten bertsolaritza soziala, edo karga soziala eta politikoa duen bertsolaritza desarroilatzen da. Garai hau lurraldekako txapelketek markatzen diate: Ifarraldean Xalbador eta Mattin agertzen dituk, Hemen Basarri eta Uztapide, Bizkai aldetik Azpillaga, Lopategi, eta Mugartegi, Enbeita lehendik han zegoen, Nafarroatik Arozamena, Narbarte, Lasarte... Gipuzkoan beste hainbat eta hainbat ere bai: Lazkao-Txiki, Mitxelena, Joxe Lizaso, Joxe Agirre, Lazkano, Gorrotxategi, Garmendia, Xanpun, Paulo Txikia, Loidisaletxe eta abar.
A.–Baina liburuaren edukia antologiarena duk...
J. D.–Bai, bertso onentsuenen bilduma bat izan nahi du eta batez ere bertso dik bere mamia. Bertsoa eta noiz, nola kantatu zuen bertsoa argitasunak emanez. Hiru atal nagusitan ematen diat. Lehengoan zegok bapateko bertsogintza, eta bakarka kantatutako bertsoak. Hau duk niretzat fruturik inportanteena, bapateko bertsoa, bertsolaria batez ere bapatean egiten duena duk. Nahiz eta hori askotan liburu hotzean ez duela horrenbesteko kalidadea iruditu, bertsolaritza bereizten duena eta bertsolariari meritoa ematen diona bapateko bertsoa duk. Liburu honetan inportanteena hori jasotzea duk. Bapateko bertsogintza bi ataletan banatu diat: Bakarka botatakoak eta asko dituk era horretan eta bertsorik ezagunenak eta kategori haundienetakoak ere bakarka bota hituen. Beste atal bat ere bazegok ahaztu ezinekoa of izioka elkarrekin teman egiten zituzten saioak, binaka, hirunaka edo launaka inoiz, gaia emanda edo gai librean, baina ofiziokako bertsoak.
A.–Baztertu ezinezkoa duk bertso idatziena. Hor ere bertso asko jaso dituk.
J.D.–Hor esan beharra zegok bertsoa zentzu zabalean jasotzen dudala. Bertsolari bertsolari izan ez direnenek ere eman diate fruturik bertsoaren neurrira. Batez ere gero kantatu direnean; askotan doinu propio baten jabe direnak. Hor agertzen dituk, alde batetik bertsolari klasikoak, bertsolari onak izan direnak: Basarri bat, Xalbador, Manuel Matxain, Inozenzio Olea, eta abar luze bat. Eta baita ere horien ondoan Lauaxeta, Lizardi, Xabier Lete, Juan Mari Lekuona, Artzabal, Nemesio Etxaniz eta asko. Hauek ere zaku horretan sartu dizkiat, lehenago egin nian bezala.
A.–Liburu hau egitean zer lan izan duk?
J.D.–Bost-sei urtetako lana. Lehen lana bertsoak bildu eta horretarako baliatu nauk zenbait liburuz: Auspoa hor zegok, txapelketatako liburuak, gero kasetak han hemen, Loiola Irratian, Bilboko irratian, zenbait bertsozalek jasota zeuzkaten bertsoak utzi zizkidatek, bertsolari beraiek ezagutzen dituzten bertso onenak. Pazientzia haundiko lana. Batengana joan, bestearekin egon eta askotan batek nahi duen tokiraino heldu ez, galdu direlako...
Aukera egitea duk beste lana. Zein aukeratu? Zein baztertu? Eta horretan ni gehien apoiatu naizena bertsolari eta bertsozaleen eritzia izan duk. Askotan gusto kontua izaten duk!
Gero nire lana izan duk sistematizatzea. Aurkibide bat ipini. Zein bertso dauden, zeinenak diren, ze klasetakoak eta baita ere bertsolari bakoitzak ze bertso dituen eta zein orrialdetan dauden.
A.–Beste kontu bat duk idazkerarena.
J.D.–Honetan erdibide bat aukeratu diat. Oso kontutan eduki diat bertsozaleak bertsoa jasotzen duenean errez kanta dezala eta bertsoaren neurrian dudarik ez diezaiela sortu eta erreztera joan nauk, eta bestalde ahal dela euskara batuak erabakita dauzkan arauak zaituz. Adibidez behar hitza bertsolariek erabiltzen dute silaba bakar bat bezala, orduan 'h' gabe jarri diat. Horretarako tradizioa ere bazegok.
A.–Eta doinurik ere bada.
J.D.–Lehengoan bezala ehun eta hogei doinu sartu dizkiagu, garai honi dagozkionak. Iruditzen zait bere garrantzia baduela. Laguntza bat duk eta jakin dezagula behintzat zer doinutan kantatu zuen bertsolariak. Ehun eta hogei doinu neurriaren arabera sailkatuak. Batzuek ineditoak gainera, inon idatzi gabeak solfeoan.
A.–Bertsoak biltzean anekdotaren batekin topatuko hintzen, ezta?
J.D.–Badira, bai galanki. Bat aipatuko diat: Gerra garaian elkarren kontra tiroka zebiltzan bi euskaldun, bi etsai esango genuke, elkarren kontra burrukan zebiltzanak. Jakiten dute bertsozaleak direla bat eta bestea eta biek egiten dute zita, hortxe Bergara, Plentzia, Soraluze inguruko mendi gain batean eta gau ilunean joaten dira bakoitza bere aldetik bi-hiru lagun hartuta. Ilunpean garo artean etzan, elkar ikusi gabe, ezkutuan, elkarrekin bertso deman, zeinek zein menderatuko. Batek ezagutzen du bestea. Amezketako artzai bat izan behar zuen alde batetik, eta bestetik Iñaki Alkain Urnietakoa. Amezketarrak ordea, ez dio esaten zein den, badaezpada ere. Ez da fio. Badaki Iñaki Alkainen berri Amezketan bertsotan izan delako. Bi-hiru saio egiten dituzte bertsotan.
Baina nola jaso ditugu bertso hauek? Ba, Alkain honek Tolosako bi lagun eramaten ditu. Bat botillero coñac boteila hartuta, eta bestea takigrafoa, gerran parteak hartzen zituen horietakoa, bertsoak jasoko zituena. Bi hiru saio egiten dituzte, baina ezin izan zuten aurrera jarraitu kapitainak jakitean. Bizkaiko frentean bi Tolosarrok hil egin ziren baina bertsoak idatzirik geratu ziren.
Hortik atera kontuak euskaldunok zenbateraino sartuta daukagun barruan bertsozaletasuna.
ZALDUBI
Bost-sei urtetako lanaren fruitu da Juanito Dorronsorok moldatutako "Bertsotan II 1936-1980" antologia.
Ezaguna da Txirritaren omenaldiko argazki historiko hau (1936). Dorronsorok kontatu digu Alkain gazteak (eserita, eskubitik bigarrena) sarrera ordaindu behar izan zuela. Argazkian erakutsi nahi izan zuen ordaindutako txartela.
50-51

GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakBesteak
GaiezKulturaBertsolaritBesteak
PertsonaiazDORRONSORO3
EgileezALDUBI1Kultura

Azkenak
Hilberria
Mixel Aire Etxebarren ‘Xalbador II’ zendu da

81 urterekin zendu da. Bere aita Fernando Aire 'Xalbador' bezalaxe, bertsolaria eta artzaina izan zen Mixel Aire.


Oxfamen txostena
Munduko %1 aberatsenek urteko lehen hamar egunetan gainditu dute karbono isurien urteko kuota

Munduko populazioaren ia erdiak baino bi aldiz gehiago kutsatzen du aberastasun gehien pilatzen duen %1ak. Munduko aberatsenek hamar egunetan isuri duten kantitatera heltzeko, ia hiru urte beharko lituzke munduko aberastasunaren eskalan erditik behera dagoen herritar batek.


2025-01-14 | Euskal Irratiak
Urteko lehen maskarada eskaini dute Altzai-Lakarriko gazteek

Basabürüako ibar eskuineko gazteek lehen maskarada arrakastatsua eman dute igandean, Lakarrin.


2025-01-14 | Xuban Zubiria
Odolaren Mintzoa musika taldea
Badator agurra, mintzoak jarraituko du

17 urteko musika ibilbideari itxiera emango dio Odolaren Mintzoak hilaren 25ean Usurbilen eskainiko duen kontzertuan. Amaiera kontzertuaren inguruan egun osoko egitaraua antolatu dute. Bidelagun izan dituzten herriko taldeek hartuko dute oholtza: Rukula, Ameba, Viafara edota... [+]


2025-01-14 | Mikel Aramendi
ANALISIA
Groenlandia: betiko inperialismo kolonialista berriro ate-joka datorkigunean

Pitzatu samar dagoen astakirten baten ateraldia bailitzan hartu zen –Europan batik bat, baina baita gainerako bazterretan ere– 2019ko abuztuan Donald Trump, AEBetako presidenteak Groenlandia erosteko azaldu zuen asmoa.


Pentsiodunek haien gutxieneko diru sarrerak SMIaren parekoak izatea eskatuko dute Eusko Legebiltzarrean

Euskal Herriko Pentsiodunen Mugimenduak herri ekimen legegilea aurkeztuko du Gasteizko ganberan. Apirilaren 24ra arteko epea ipini dute sinadura gehiago biltzeko, eta dei egin diete Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan erroldatutako 18 urtetik gorako pertsona guztiei. Hiru... [+]


2025-01-14 | Leire Ibar
Israelek Gazan zuzenean hildakoak 64.260 izan direla estimatu dute The Lanceteko ikerketa batean

Gazan 2023ko urria eta 2024ko ekaina artean Palestinako Osasun Ministerioak adierazitakoa baino %40 hildako gehiago izan direla azaldu dute The Lancet aldizkarian argitaratutako ikerketa batean. Zuzeneko heriotzak soilik hartu dituzte kontuan azterketan, hau da, bonbaz edo tiroz... [+]


Hezkuntza politiken “noraeza” geldiaraztea helburu duen taldea sortu du hainbat irakaslek: “Burokrazia jasanezina da”

HezkuntzArtea Irakasleen Elkargunea sortu du EAEko irakasle talde batek. Hezkuntza politiken “noraeza” salatu nahi dute, politika horiek etengabeko metodologia berrietan, “burokrazia ikaragarrian” eta IKTen “erabilera zentzugabean”... [+]


Instagrameko ‘Denuncias Euskal Herria’ kontuak sexu erasoen ia 500 testigantza jaso ditu azarotik

Indarkeria matxistari buruzko testigantzak jasotzeko Instagram kontua 2024ko azaroan jarri zuen abian emakume talde anonimo batek. Espainiako Estatuan Cristina Fallarás kazetariak abiatutako #Cuentalo egitasmoan oinarritu dira. Emakumeek, testigantza anonimoen bidez,... [+]


Irungo Harrera Sarean Gautxori taldearen lana indartu da

2024ko balantzea egin du Irungo Harrera Sareak. Aurreko urtearekin alderatuta saretik migrante gehiago pasa dira, eta Gautxori taldearen harrerak laukoiztu egin dira. 6.000 pertsona inguru artatu dituzte guztira.


Asier Cabodevilla (AZ Ekimena)
“Auzoa indartzen segitzeko proiektua da Jantoki Herrikoia”

Iaz jarri zuten martxan lehenengoz Alde Zaharrean Jantoki Herrikoia. Auzokoak elkartu eta mahaiaren bueltan konpainian bazkaltzea da gakoetako bat. "Auzotarrak elkarren artean ezagutu eta komunitatea sortzea da gure nahia", azaldu du AZ Ekimeneko kide Asier... [+]


2025-01-14 | UEU
Naiara Martin Gomez
“Haurrak komunitateko parte direla aitortzeko helduak atzerapauso bat eman behar du”

"Nola sustatu haurren parte-hartzea ekintza komunitarioen bitartez" ikastaroa emango du otsailean Iruñean Naiara Martin Gomezek (Elgoibar, 1982). Pedagogian graduatua da eta Atxutxiamaika Saileko arduraduna. Izen-ematea irekita dago UEUren webgunean. Ikastaroaz... [+]


2025-01-14 | Sustatu
“Dragoi Bola” maratoia, atalak Makusin ikusgai jarriko dituztela ospatzeko

"Dragoi Bola" maratoia egingo da EITBren Bilboko egoitzan datorren larunbatean urtarrilak 18; 16:00etatik 21:00etara. Motiboa da Dragoi Bola euskaraz bikoiztuaren atalak Makusi plataformara iritsiko direla, euskaraz eta doan, ostiralero atalen batzuk gehituz joango... [+]


2025-01-14 | Jon Torner Zabala
Infiltratutako polizien jarduna Konstituzio Auzitegira eramango dute kaltetuek

Polizia agenteek nortasun faltsuen pean gizarte-mugimenduetan egindako infiltrazioak Espainiako Konstituzio Auzitegira iritsiko dira. Irídia-Centre per la Defensa dels Drets Humans erakundeak, infiltrazio horiek kaltetutakoen Acció Contra l 'Espionatge d'... [+]


Eguneraketa berriak daude