Mikel Antza: "Idazle bilakatu da nire salbazio txalupa"
Elkar hizketa Mikel Antza.
GALDERA: Euskal Herritik deserriraturik bizi eta, nola ikusten duzu hemengo kultur panorama derrigorrezko distantzia horretatik?
ERANTZUNA: Ur tragoskada bat eta zigarroa piztuko dut. Distantzia ona da orokorrean zurrunbiloan gertatzen diren zerarik esentzialenak baizik iristen ez direlako, zurrunbiloak sor dezakeen zorabiotik salbu geratuz... baina zurrunbiloak daukan aberastasuna bezalakorik ez dago: Ikuspegi distortsionatu bat sor daiteke, egia da. Hala ere, alde batetik ez da hainbeste denbora igaro, eta beste alde batetik, orain arte nahiko ongi informaturik egon naiz. Esan nahi dut liburuak iritsi zaizkidala, egunkari mordoska bat irakurri dudala, txaskarriloak ailegatu direla nire belarritara. Letren mundua badoa apurka-apurka. Zerbait umotzen ari ote den susmatzen dut. Topikoak dira. Orain bi urte nabari zen abiadak jarraitzen duela iruditzen zait. Itxurazko lanak argitaratzen dira. Tira, karroza bat bezala mintzo naiz.
GALDERA: Argitaratu berri duzun liburuan susmatzen da halako batasun-nahi bat, eta baita duela hiru urteko liburuan ere. Zer desderdintasun egon daitezke ipuin-bilduma bat eta ipuin-pilaketa soil baten artean?
ERANTZUNA: Diferentzia nagusia, nik arbitrarioki ezartzen dudana, intentzioan legoke. Nik badut bi liburuotan sartu ez ditudan ipuin ugari, ipuin-liburu horien asmotan sartzen ez zirelako. Ez diot nik egin dudan aukera denik zuzena, ez eta etorkizunean ez dudala burutuko ipuinen pilaketa izango den liburu bat. Aukera arazoa izan da agian, 'bilduma'k egiteko aukera izan dut nik, ipuin batzu bururatu zaizkit eta burutu egin ditut. Ipuina den entitate autonomaori, elkar erlazionatzeko modua ematen saiatu naiz, berez liburu batean elkarrekin agertuko direla kontuan hartuz.
GALDERA: Une honetan ipuinak direla medio atera da zure izena kalera, baina antzerkian bezala beste arlotan ere ibili zara. Nola jotzen duzu zeure burua, narradoretzat? antzerkigiletzat? poetatzat?
ERANTZUNA: Harrokeriarik gabe, idazletzat dut neure burua; oraingoz. Eta hori horrela da, azken denboraldian idazletzak betetzen duelako ene denborarik gehiena. Idaztea bilakatu da nire salbazio-txalupa. Eta idazletzaren barruan ziurren sentitzen naizen arloa narratitarena da. Antzerkiarekiko ditudan aferak esplikatzeko une zabalago bat beharko nuke. Badago asunto bat mintzatzen hasi eta gehiegi maite ez dudana: jeneroen arteko banaketa da. Orain poesiaz eta abarrez mintzatzen hasi beharko nuke. Eta ez dut maite nik egin izan dudalako zenbait saio edo idaz-saio zuzenean zein jenerotan sar daitekeen ez dakidana.
GALDERA: Zure poemagile-arloa da beharbada gutxienik ezagutzen duguna. Izan ere, zure poemarik ez dugu inon irakurri.
ERANTZUNA: Bueno, hori ez da egia, literatur aldizkarietan eta batez ere «Susa»n argitaratu izan dut poesiarik. Ez dut poema-libururik argitaratu, nahiz eta egin egin ditudan. Alferkeriak edo poema-pilaketa bat egitearen beldurrez ez naiz ausartu libururik argitaratzera. Ezer baino gehiago idatzi dut nik poesia, pribatuki maite ditudan poemak, baina ez dut topatu poema horiek bilduko lituzkeen arnasa edo aitzakia, ez bada neronek idatziak izan direla. Eta arrazoi eskasa da hori. Buelta asko ematen dizkiot asunto horri, batez ere orain, maleta gutxirekin eta motxila arinarekin ibili behar bait da, eta nire poemek sekulako karga egiten didate, mikrofilmatu egin beharko nituzke, edo diskete batean bildu, edota agian, behin behingoz landu, galbahetik pasa eta salbatzen direnak argitaratu, besteak ahantziz. Eginen dut agian.
GALDERA: Ezer baino gehiago poesia idazten duzula diozu, baina irakurtze aldetik ere horrela al da?
ERANTZUNA: Horretaz mintzatzera nindoan. Oso poesia irakurle txarra naiz. Erradikalkiago esanez: ez dut poesia maite. Matizatu beharreko erantzun lapidarioa: ez dut ikasi poesia maitatzen. Edo protesta oihuak isiltzearren: poeta gutxi batzuren poema batzu baizik ez ditut maitatu. Egia esan azken aldian oso poesia gutxi letu dut, eta letzen dudanean, ez dut behar bezalako patxaraz irakurtzen. Kantuetan bilatzen dut poesia. Antzerkia berriz, irakurria baino jokatua atsegin zait. Irakurle porrokatua bilakatu naiz azken urteetan, eta nire irakurketa heterogeneoa orekatzen saiatzen naiz, hizkuntzak eta jeneroak konbinatuz. Narratibari eta saioari eskeintzen diot denborarik handiena.
GALDERA: Baten batek indibidualismoaren isladak nabaritu izan ditu azken aldiko euskal literaturan, eta orohar kultur agerpenen munduan...
ERANTZUNA: Ez dakit indibidualismoarekin zerikusirik duen esatera noanak, baina iruditzen zait azken denboran agertzen diren idazleek ez dutela beraien artean aparteko hartuemanik. Plazaratu diren idazle taldeak -kolektibo zentzurik gabe ulertu- "maisurik" gabeko taldeak izan dira. Ez daude nolabaiteko babesa edo kontseilua emango duten idazle zailduak. Ez dago kontaktu hori. Idazlearen patua omen da, pizti bakartiarena egitea, asoziala, idazle batengan horrek aditzera ematen duen kontraesanarekin. Bitxia iruditzen zait hartuemanik era hori, maiz problema beretsuen aurrean egoten bait gara folioa idazmakinan sartzerakoan. Izugarrizko oroitza ona utzi zidan niri Gandiagarekin Donostiako Arrano Beltza elkartean izan genuen... hasieran konferentzia eta azkenerako elkar hizketa eta poema-irakurketa bilakatu zena. Handik ateratzerakoan horrelakoak maizago egin beharko genituzkeela komentatu genuen batzuk. Gauza sinpleak dira batzutan efektiboenak eta aberasgarrienak.
GALDERA: Idazleak ez al dira negarti kuadrila bat?
ERANTZUNA: Je, bai, akaso bai. Begira: badoa tipo bat gauerdi inguruan, triste, abaildurik, eta beste bat topatzen du. Sakelean daraman botilatik tragoska bat eskeintzen dio morala igotzearren, eta besoak sorbaldetan aurrera egiten dute elkarrekin biek, negar zorian. Aurrerago emakume deskontsolatu batekin topo egiten dute, sexu-kontuei erreparatu gabe eskeintzen diote edatera, eta aurrera doaz bidean. Goizaldeko ordubitarako intziri eta negar–malkotan blai doan jende kuadrila osatu dute. Hara! Taberna bat zabalik. Bertara sartzen dira, eta nagusiak botila batzu ateratzen ditu... morala igotzearren. Bapatean haien arteko bat poema bat errezitatzen hasten da bere albokoak beste bati ekiten dio. Guztiak ari dira nor gehiagoka latzean, laztasuna nabari da batez ere haien eztarri marrantatuetan. Idazleak direla ohartzen direnerako, norberak berea ordaindu eta norbera bere bidetik etxeratzen da.
GALDERA: Irakurria dugu inon: "Literatura soletate infinituan sufritzen den presentzia da". Horra hor puntua.
ERANTZUNA: "Literatura, soletate infinitoaren segadatik ihes egiteko droga da". Ze polita eta erraza, ezta? Gertaera beridikoetan oinarritua.
GALDERA: Uste duzu subentziorik gabe euskal literatura existituko litzatekeela?
ERANTZUNA: Hor mezenazgoaz egiten den interpretazioa da garrantzia duena. Kontuak eskatzen dituen mezenazgoa gaiztoa da, mezenazgo horrek diru publikoaz egiten duen interpretazioa zuzena ez den heinean. Kondeszendentziaz egiten da batzutan mezenazgoa, fabore moduan. Dirua tartean sartzen delarik 'gaizki ulertuak' ugaritzen dira. Hala ere, oraingoz, literaturari dagokionez, ez zait iruditzen mezenazgo hori modu oso txarrean egin denik. Arazo bat formala izan daiteke, gobenutxoko ahoberomaileak esaten duenean: "guri esker...!!". "Aizak hi, tronpatu egin haiz" esan beharko litzaioke. Dena dela, debate hau politikak biziatua dago, Euskal Herrian zintzilik dauden oinarrizko arazo batzu konpondu gabe ari gara-eta.
Bon, gaiaz desbideratzen ari naiz. Subentziorik gabe noski existituko litzatekeela euskal literatura. Argitaratze moduak izango lirateke aldatuak. Bateonbatek esango du, "aiba!, orduan zertarako subentzionatu, berdin jarraituko badute!". Eta hor dago xedera, tranpa, diskutitu behar da dirua nola eta nori banatu, zertarako.
Bestalde, negargarria da euskalduntze alfabetatzearen egoera, eta hori gabe agian bai ez litzatekeela euskal literaturarik existituko. Hizkuntzaren borroka galtzen ari den bitartean literatura osasuntsu badabil, espejismo baten aurrean gaude, edo bestela heriotzera kondenatua dagoenari denbora pasarako distrakzio ematen ari gatzaizkio. Hor debate oso bat egin beharra dago.
GALDERA: Antzerkigintzan inkursiorik ere egin izan duk. Bada polemika frango antzerkiaren inguruan.
ERANTZUNA: Mogida horretan murgildurik egon naizen moduan, modu gero eta kritiago batez, aitortzen dut, bi urte hauetan begirada gero eta haserreagoz jarraitu dudela antzerki munduaren bilakaera, amorru, hoztasun eta eszeptisismora ere lerratu izan delarik zenbaitetan.
Biltzarrearen deskalabroa, talde elebidunen prepotentzia, dirulaguntzen banaketan egindako erasoak... Urruntzearen fruitu al da nire erreakzioa, nire amorrua? Agian nire begirada erabat distortsionaturik dago... Dena dela, Azpeitian izandako kongresu moduko horren berri ahalik eta zuzenena izan nuen iaz adiskideek pasatutako grabazioen bidez. Guztiak entzun nituen, magneto foiarekin bakar hizketan aritzeraino, esan ziren zenbait tontakeria eta astakeriaren aurrean harridura esklamazioak niretzat gordez. Inpotentzia.
Baina, badakizu, dagoeneto ohitutzen hasia naiz. Adibidez, azken aldian egun karitan agertu diren antzerki taldeen -protestek irribarre gaizto bat baino ez dute lortu nigandik, irribarre eszeptiko bat. Zein zaila den Euskal Herrian antzerkilari profesional bat izatea! Zerbait gaizki doa gure antzerki munduan.
GALDERA: Antzerkia eta idazleen arteko auziari begira, badirudi egokiena elkarrekin aritzea litzatekeela, baina ez da maiz gertatzen. Ez al dago nolabaiteko dibortziorik antzerki taldeak eta idazleen artean?
ERANTZUNA: Dibortzioaz galdegiten didazu, eta ez dakit zer erantzun, agian juezaren aurretik pasatu gabe ondasun banaketa baten aurrean geundekeela erantzun nezake. Instintoz jotzen du idazleak antzerki talderantz, edo bestela antzerki taldeak sortzen ditu bere testuak. Nik ez dut erraz konprenitzen kajoian gordetzeko idazten duen antzerkigilea, ez bada nork joketu topatzen ez duena, litekeena da eta. Agian modelo zaharrekin jokatzen dugu, edota modelo distortsionatuekin, ahantzi egiten dugu Brechtek bere taldea zuela eta abar. Orain autore klasikoak, Moliere bat adibidez fenomeno isolatu gisa irudikatzen ditugu, eta hori ez da horrela. Troupatzeko beldur handirik gabe esango nuke antzerkigile handi bakoitzaren alboan bere obrak jokatu dituen antzerkitalde bat egon dela. Eta gure antzerki xumean ere adibideak ez dira falta.
GALDERA: Badirudi antzerkiak gaur egun erabiltzen dituen estrukturek ez dutela asko laguntzen idazleek eta taldeek elkarrekin topo egin dezaten, ezta?
ERANTZUNA: Gaur egunean, mesfidantza, ezezagutza eta topagune ezak dira nagusi. Broadwayeko totxoez gaztigatzen gaituzte antzerki taldeek. Antzerkigileek borondate onenaz hogeitaka antzeslerentzako obrak ekoizten dituzte. Gai usatuegia da, idazlea antzerki taldearekin lanean... Esan esatea da bat, eta egin egitea bestea. Gainera, gaur eguneko antzerkiak ez du maite egile bakarraren figura, beste zerbait behar du. Arriskutsua izan daiteke behiala ongi funtzionatu duten egiturak erreflexiorik gabe errepikatzen saiatzea, horrek dakarkeen antzutasun eta frustazioagatik. Moldeak ugariak izan daitezke, eta agian bai idazlea eta bai antzerkitaldea amorante berri bila dabiltza. Batak telebistan gidoigile gisa aurki dezake bere zorion eta statusa, besteak idazle modelo berri edo zahar-berritu batengan.
Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]
Tanta hotzak Valentzian eragindako hondamendiak irudi lazgarriak utzi dizkigu; batetik, izan dituen berehalako ondorioengatik, eta, bestetik, nolako etorkizuna datorkigun aurreratu digulako: halako fenomeno klimatiko muturrekoak gero eta ugariagoak eta larriagoak izango direla,... [+]
Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.
Gobernuak aurkeztu... [+]
Azaroaren 26an eta 27an, Langune Euskal Herriko Hizkuntza Industrien Elkarteak eta FUEN Federal Union of European Nationalities erakundeak antolatuta, ‘Hizkuntzen irabazia. Benefits of language industry in the economy’ kongresua egingo da Donostiako Kursaalean. Han... [+]
Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]
Lup izeneko gailuak testuak ahots bihurtzen ditu adimen artifizialari esker. Hainbat hizkuntza bihurtzeko gaitasuna dauka. Teknologia gutxiko gailua da, hain zuzen aurrerapen teknologikoetatik urrun dagoen jendeari balio diezaion. Ikusmen arazoak dituztenentzat sortu eta... [+]
Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]
Espainiako Defentsa Ministerioaren 6 milioi euroko esleipen publikoak jaso ditu aurten enpresak. Margarita Robles ministroaren arabera, urriaren 7tik ez diote "armarik saldu edo erosi Israelgo Estatuari", baina indarrean zeuden kontratuei eutsi diete. Elbit Systemsek... [+]
Sobietar Batasuna desagertu zenetik errusofobia handituz joan da. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2002ko segurtasun kontzeptua oso argia da, eta planetaren segurtasun eta egonkortasunak AEBei erronka egiteko asmorik ez duen estatuen menpe egon behar dutela adierazten du. AEBei... [+]
Duela 40 urte sortu zen Geronimo Uztariz Institutua, Nafarroako Historia beste era batera ikertzeko eta zabaltzeko helburuarekin. Jende anitza bildu du lau hamarkada hauetan, eta gai ugari ikertu ditu denbora horretan. Historialari gazteak ere batu zaizkie. Zahar eta berriaren... [+]
Aspaldi ezagutu genuen gaur gaurkoz Añube taldeko abeslari den Aitor Bedia Hans. Garai berean adiskidetu ginen egun Añube taldeko gitarra jotzaile ohia den Beñat Gonzalezekin. Unibertsitateko garaian izan zen, Debagoienako bi gazteak musika zainetan... [+]
Bi irakasle eta ikerlarik inkesta jarri dute sarean, euskarazko esamolde batzuen inguruko datuak biltzeko. Bost minutu hartuko dizu betetzeak baina adi, bi galdetegi daude, egun bakoitian jaio bazara 1A betetzeko eskatzen dizute, eta egun bikoitian jaioa bazara 1B delakoa.
Euskarari Puzka azken kanpainan 16.000 saski saldu dituzte, eta euskararen alde lan egiten duten elkarteentzat bideratuko zaie lortutako etekina.
Atxuriko irakasle eta ekintzaile batek uko egin dio akordioari kontzientzia arrazoiak direla eta. Voxek bost urteko kartzela-zigorra eskatzen du auzokidearentzat, Fiskaltzak aldiz zazpi hilabeteko espetxe-zigorra hauteskunde-delituagatik eta hiru hilabeteko isuna mehatxu... [+]