Erramun Martikorena kantariari elkarrizketa
Erramun Martikorena "Orain Jendea Entzule Da Gehiago Aktore Den Baino"
Erramun Martikorena kantaria Baigorrikoa dugu jatorriz, eta laboraria ofizioz. Bere hirugarren diskoaren grabaketa egiten ari zelarik hitza hartu genion ondoko elkarrizketa hau egitearren. 1978an hasi zen plazatan kantatzen lehen diskoa kaleratearekin batera, nahiz eta berak ez baterako ez besterako gogo hanadirik ukan ez. Nik nire xokoan ashi nian, baina lagunek erran zidaten komeni zela egitea eta egin nuen. Lehen disko hartatik eta hiru urte beranduago kaleratuko zenetik ere, milaka luze batzu ale saldu zituen. Badu entzulegorik, bada, kantari apal eta bihotzkor honek.
Izan da, bai, tradizione bat herriko bestetan, eta familiako bestetan kantatzeko, eta nik hori bizi izan dut ttipitik".
GALDERA: Badira zazpi urte baino gehiago plazatan kantatzen ari zarela. Iparraldean batik bat. Zeintzu izan ziren zure hastapenak? Zerk bultzatu zintuen publikoki kantatzera?
ERANTZUNA: Bakarrik kantatzen biziki berandu hasi nintzen, publikoan erran nahi dut. Lehenbiziko diskoa kaleratu nuelarik, 1978.an, orduan hasi nintzen bakarrik publikoan kantatzen. Lehenagotik, biziki hunki, herrian berean, eta herriko koral ttipi batetan. Ostatuetan, eta hola. Izan da, bai, tradikontuak zione bat herriko bestetan, eta familiako bestetan kantatzeko, eta nik hori bizi izan dut ttipitik, gurasoengandik ikasia. Orain piska bat aldatu dira gauzak, baina halere gelditzen da zerbait.
GALDERA: Giroa eta bestelako gauzak ere aldatu direla diozu. Zein neurritan aldatu dira, bada?
ERANTZUNA: Ostatuetan sartu da beste giro berria, kanpotikako hots bat. Etxeko bizimoldea ere biziki aldatu da, telebista eta, horrek asko aldatu du. Orain telebista eta irratia entzuten dira, eta bakoitza aktore dena baino gehiago da entzule. Jendea jeneralean, erran nahi dut.
GALDERA: Dudarik gabe, gu gazteegiak ga ra lehengo ohitura zahar haiek ezagutzeko.
Telebistarik eta irratirik ez zegoenean zein giro zegoen konda ezazu, mesedez. Kantuarekiko izaten zuen erlazioagatik.
ERANTZUNA: Lehenago, baserritako lan batzutarako elkarretaratzen ziren jendeak, lan haiek elkarrekin egiteko, eta bazen beti kanturen bat zekiena edo beste. Familiako bestetan ere, ber gauza. Baserrietako bizia lasterrago iragaiten da orain, jendea kezkatsuago geroarekin, gauza ainitz sartu da, gauza onak eta beharrezkoak zirenak, baina bizimoldea aldatu egin dute eta berarekin batera kultura. komunikatzeko eta espresa tzeko moldeak ere. Zeren antzinean herribase batetan gertakari bat izaten zenean, haren gainean bertsoak egiten ziren, haiek beste ingurotakoek ikasten zituzten... orain, berriz, ez da bertsorik egiten. Orain, egunkari batetan artikulua eginen da, edo irratitik erranen da, baina ez bertsorik. Moldeak biziki aldatu dira.
GALDERA: Hastapenetan zeure baitarako kantatzen zenuela esan duzu. Publikoaren aurrean kantatzeko beharra zure baitatik sortu al zen?
ERANTZUNA: Horretara lagunek bultzatu ninduten. Ordukotz bazen kantaldi sail bat Iparraldean, urtean Hegoaldeko zenbait lagunekin elkarrekin egiten zen saio multzo bat, eta sail horretan sartu nintzen. Hantxe ezagutu nituen Xabier Lete, Lurdes Iriondo, Benito Lertxundi, behin edo beste horiekin ere kantatu izan dut.
GALDERA: Kantuaren hedatzeko izan ohi diren moldeetaz mintzatu gara orain arte. Halere, kantua egiteko moldea ere toki batetatik bestera anitz aldatzen dela bistan da. Zein modutan aldatzen da?
ERANTZUNA:Gune bakoitzean kantuak badu bere berezitasuna. Bo, hitzetan diferentzia gehiago da doinuan baino. Doinuan ere bai, baina zaila da doinua hitzez adierazten, melodia oso inportantea da gure kantumoldearen berezitasunak ulertzeko. Diferentziak eta berezitasunak badira, baina halere batetik badugu, bada, anitz ikustekorik Hegoaldeko eta Iparraldeko musika egiteko moldeen artean, zeren betidanik harremanak izan dira mugaren bi aldetarik. Gonbarazione, Lapurdi eta Gipuzkoa alde berean daude, anitz gauzatan, eta iadanik badute elkarrekin zerbait eite. Eta gonbarazione, gu baztandarrekin, Baigorriko bailara hartan, harreman haundia dugu, biziki haundia.
"Ostatuetan Giro Berria Sartu Da, Bizimoldea Ere Biziki Aldatu Da, Eta Bakoitza Aktore Den Baino Gehiago Da Entzule".
GALDERA: Iparraldean berean, zenbaitetan badirudi kostaldea eta mendialdearen artean erlazione gutti dagoela. Egia al da? Benetan ba al da erlazionerik?
ERANTZUNA: Ba, zerbait komunikazione bada, zerbait, baina halare bada ere zerbait diferentzia, Lapurdi, Baxenafarroa eta Zuberoaren artean, batetik bestera. Kantatzeko moldean, halare, gehiago da mendialdetik zelaira dagoen diferentzia beste ezer baino gehiago. Zelaian, nik uste dut indar gehiagorekin kantatzen dutela, oldar gehiagorekin, oldartsuago. Mendialdean, doinuak eta, itzulika gehiagorekin egiten dira, doinu konplexuagoak, kantatzeko zailagoak, Baigorri eta Garazi aldean batik bat.
GALDERA: Berezitasunen hariari atxikiz, zein da Iparraldeko kantugitzaren berezitasuna gaiaren aldetik? Ba al da gehien erabilitako gairik?
ERANTZUNA: Lehengo kantuetan, lehengo hitzetan, amodiozko gaiak izaten ziren gehienak, baserrikoak, etxea, lana, laborantza, horietan gehienetan gai berdintsuak direla uste dut Gaurko egunean, gauzak aldatu dira, bistan da, baina halere gai nagusiak amodioa eta lana izaten segitzen dutela iruditzen zait.
GALDERA: Kantatzeko moldeak aldatu direla, eta horrekin batera kantua ezagutarazteko modua ere bilakatu egin dela jakinda, gauza bera gertatu al da publikoarekin? Molde berriek entzulego berria ekarri al du?
ERANTZUNA: Publikoa ere aldatu dela uste dut. Lehen kantuak entzuten ziren, kantaldietaz kanpokoak ere, eta entzuleak edozein ziren. Baina gero kantaldiek beste zerbait hartu dute, piska bat abertzaletasuna sartu da gaietan eta kantaldietara ere jendea nonbre haundigoan abiatu da, kopuru haundiagoan. Hori ez zen lehenagotik ezagutzen. Gero, bo, gutxitu egin da nonbre hori. Zenbait urte oldar haundi batekin egin du aitzinera, eta gero nik uste dut beste anitz gisetako gauzatara joaten dela jendea. Gaur, gonbarazione, badago antzerki ikuskizun bat Donibane Garazin, mementu berean badago Zuberoan beste zerbait dantzarekin, Lapurdi aldean ere badago beste kantaldi bat, eta asko gisetara egiten dira gauzak, eta lehen guretara gehigotan etortzen zen, baina bistan
"Kantatzeko Moldean, Diferentzia Mendialdetik Zelaira Dego; Zelaian Oldartsuago, Eta Mendialdean, Itzuliko Gehiagorekin".
GALDERA: Beraz, Iparraldeko kultur giroa hobeagotu egin da?
ERANTZUNA: Lan gehiago egiten da, eta indar berri bat hartu du. Nahiz eta ikuskizun bakoitzean ez den jende nonbre haundia ikusten. bai, denera hobeagotu egin da.
GALDERA: Hala eta guztiz ere, Hegoaldeko jendeak Iparraldeko kultur giroaz eta mugimenduaz hitzegiten duenean ematen duen eritzia normalean kontrakoa izaten da. Ez al da hor, maleruski, nolabaiteko isolamendurik, Hegoaldean ez garela enteratzen?
ERANTZUNA: Hor, betikoa. Muga hori ez da trufatzekoa, eta beti izan da nekez pasatzekoa euskaldunentzat, jendeak ez du ohiturarik hartu Hegoaldetik eguna pasatzera Ustaritzer edo Garazira joateko, eta kulturarekin gauza bera gertatzen dela uste dut. Oso jende gutti jiten da Iparraldera antzerki emanaldi baten ikusteko, edota kantaldi baten entzuteko. Kultura mailan lehen baino gehiago gurutzatzen da muga hori, bai, baina halare ez behar litzatekeena. Iparraldetik Hegoaldera uste dut gauza bera gertatzen dela.
GALDERA: "lsolamendu'' hori zure ofizio/afizio honetan ere nabaritzen al duzu?
Hegoaldera maiz joaten al zara kantatzera?
ERANTZUNA:Ez,oso guttitan. Batez ere, Nafarroa aldean, bai Iruñeako inguruan eta bai Baztango alde horretan. Ez dakit zerk egiten duen baina nafarren artean beti bada beste erlazione bat beste euskaldunekin eznafarren dagoena. Gainera, gu nafarrak izan gara betiartekoak eta Nafarroa bitan bereztea ez da duela gutti egindako partitzea, baina oraino gordetzen da lokarri bat. Familiako lokarriak ere badi tugu Baigorri eta Garazi alde horretan Baztan aldeko jendearekin. Gonbarazione, nire aitaren gurasoak Hegoaldekoak ziren, amona Arizkunekoa eta aitona Biskarretekoa.
Eta hola asko familia badira lotura dutenak.
Horrek ere beti bere inportantzia izan du, mende honen hastapenetan eragindako prozesua da batik bat, jendea lan bila abiatuta.
Ferietan ere, artzainak haien artean oso erlazione estukoak izan dira beti. Hola egin dira loturak. Gaur, kulturaren bidez egiten dira asko lotura horiek bertsolari txapelketak, Baztandarren Biltzarra
GALDERA: Kulturaren afera honetan bada arrisku haundi bat, transmisione prolema. Gazteek atxikitzen al dituzte molde zaharrak?
ERANTZUNA: Izan da mementu bat gazteak molde zaharrak uztera bezala zihoazela, baina berriz atxikitze bati buruz ari dela uste dut. Nahiz eta molde berriak denak hemen ere sartzen den. Nik uste dut horretanirratisk irratiak anitz egin duela, Xuberoan bada bat, Irulegin ere bai, eta azkenik Gure Irratia. Ho riek asko lan egin dute molde zaharrak eta berriak elkarren kontra ez jartzen. Eta gero abertzaletasunak ere izan du bere eragina, bistan da. Gazteen baitan bizten ari dela uste dut.
GALDERA: Oraingoan, Donostian zaitugu zure hirugarren diskoaren grabatzen. Nondik nora joan da disko berri honen xedea?
ERANTZUNA: Azken disko hau grabatzearen ideia neurea izan zen. Hainbat kantalditan jadanik kantatuak ditut disko honetan harrengo ageri ziren zenbait kantu, eta kantaldi horietako zenbaitetan Fernando Unsainekin elkarrekin gertatu gara eta solasean hasi. Horrela sortu zen ideia. Bestalde, disko honetan Xalbadorren hiru kantu daude, Mattinena bat, Michel Labeguerierena beste bat, eta beste bat herrikoia. Doinuak, Michel Labeguerierenaz gain, beste bat nihaurk moldatua eta besteak herrikoiak.
"Izan da mementu bat gazteak molde zaharrak uztera bezala zihoazela, baina berriz atxikitze bati buruz ari dela uste dut".
GALDERA: Grabaketako saioetan Tomas Aragues musikalaria ikusi dugu zuzendaritza lanetan, eta bestetik diskoaren oinarri musikala konplexua eta klasikoa dela ohartu gara. Zer dela eta, ausartu zara zure ohitura puskatu eta muntaia horretan sartzera?
ERANTZUNA: Bo, nik piska but ohitura horretatik atera eta entsegu bat egitea nahi izan dut, musika laguntza ezarriz. Horren gogoa nuen aspaldian, eta disko honekin entsegua eginen dut. Zuzenean publikoaren aurrean musika lapuntzarik gabe kantatzen dut, bozaz bakarrik baliatuz, baina disko bat gauza diferentea da, beste gisa batetan entzuteko gauza da, eta horretarako pentsatu nuen merezi zuela kantu horiek musika klasiko on batekin laguntzea. Eta bo, pozik naiz.
GALDERA: Gorago esan duzu aspalditik ezagutzen dituzula euskal kantariak. Ordutik -hona bilakaera haundia jo dute haietako batzuk. Nola ikusi duzu azken urteetako aldaketa arlo horretan?
ERANTZUNA: Eboluzionea denbora berriek berek ekarri dute teknika berria eta kantariek berenganatu dute teknika hori, gauza berriak, eta beren berezitasunekin gauza guzti horiek lantzen ari dira. Ontsa egina bada, ez dut uste kaltegarria denik, arras kontrakoa baino. Lana gostuz, eta halere bere erroak eta bere berezitasunak atzikiz, uste dut bide onean direla.
GALDERA: Agian, desagertzeko arriskua izan daiteke, musika molde zaharren iraunarazteaz (halaber musika tresnekin) inor arduratuko ez balitz.
ERANTZUNA: Hori ere arriskua da, gerta liteke galtzea, baina ez dut uste hori gertatuko denik, molde zaharrak gaiduko ez direla esperantza daukat. Musika tresnekin ere gauza bera gerta litekeela pentsa dezake inork, baina horretan ere badira lana egiten dutenak, lan berezia, "Txanbela"koak, eta arriskua beste maila batetan ,"Oskorri", eta, baina nik ez nuke erranen galduko direnik. Entsegatu behar da eboluzionatzen, eta gauza berriak hartzen baina molde zaharrak galdu gabe. Nik ikusi dut nola izan naizen lanean hamalau urtetarik goitik eta gero nola kanbiatu naizen nire laneko moldeetan. Eta ibiltzeko moldeak, eta dirua egiteko moldeak, eta molde denak aldatu egin dira, eta horrek ere anitz egiten duela uste dut, nahiz eta gauza ona behar den beti atxiki. Kanpotik gauza berrien ekartzea eta teknika berrien hartzea ez bait da nolanahi egitekoa, biziki zuhurki egin behar da.
Josu LANDA
27-31
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaDiskoak
GaiezKulturaMusikaArgitalpenaDiskoak
GaiezKulturaMusikaMusika modePertsonakAbeslariakMARTIKOREN1
PertsonaiazMARTIKOREN1
EgileezLANDA2Kultura
