Xipri Arbelbide: «Nork idazten du euskaraz abertzale izan gabe?»

Xipri Arbelbiderekin bere lanaz eta euskaraz
Konzeptuak berezi eta argitu nahian,solas atsegin bat
Xipri Arbelbide: «Nork idazten du euskaraz abertzale izan gabe?»
Baionako liburu festakari entzun hitz horiek harritu gaituzte. Nola pertsona batzuek ez duten onhartzen, edo behintzat berezten euskaldun izatea eta idazle izatea. Konzeptuak ezin berezi horretarik datorke euskal idazleen mito bastarta. Joan gara Xipri Arbelbide apezarekin solastatzera, gaiaz gehiago jakin nahian...
ARGIA.– Galdera tipikoa: nor zara?
XIPRI ARBELBIDE.– 1934eko abenduaren 17an sortua naiz Heletan... Eskoletan toki askotan ibilia naiz, batxilergoa, teologia eta etnologia ikasten... Ttiki ttikitik seminarioan sartu naiz, ez Uztaritzen baina Beandonnen, Tarnos inguruko misionesten seminarioan. Ez dut beraz Lafitte ezagutu, ez naiz batere hemengo modelo horretan formatua...
A.– Eta gero zer pasatu da?
X.A.– Urte bat Algerian iragan dut gerla egiten, eta hamabi urte Afrikan. Misionesta nintzen: Bandonnen erakasle egon ondoan Cote d'lvoirera igorri ninduten. Gure kongregazioneakCote D'lvoire edo Dahomeyra bidaltzen gintuzten...
A. -Zergatik misionesta zinen?
~X.~ - Ez dakit...Ttipi ttipitik apez egingo nuen, baina misianest ez dakit nondik jin zitzaidan ideia hori... Afrikatik itzultzerakoan Pariseko Institut Prátique des Hautes Etudes delakoan urte batez etnologia ikasi nuen...
A.– Eta idazten noiz hasi zinen?
X.A. Afrikan hasi nintzen. Lagun batekin hango erran zaharrak bildu nituen, bilduma bat egin, roneoturik atera genuen, eta segidan arrakasta gaitza ukan zuen. Hango editore batek, gero argitaratzea proposatu zidan...
A.–Euskeraz?
X.A.–Ez, frantsesez idatzi nuen... euskaraz lehena "Irri solas" izan zen. Lehen liburua izkiriatu dut, historio horiek errezak zirelakoan leitzeko, etzela intelektual izaitearen beharrik,horrela egin nuen lehena.. Huts bat betetzeko, apezen mezako liburuetaz aparte, ez baitzen deus errezik irakurtzeko... Oraino ere ez da asko, salbu Daniel Landarten hori...
A.–Liburuek euskeraz errezak izan behar dute ala?
X.A.–Ainitzek ez dute irakurtzen, liburuak zailegi direlakoan, gisa horretako liburuak errezak emanez geroz eta irakurle xumeen gustukoak eginez geroz uste nuen irakurriko zituztela... Nere liburua asko saldu da: liburutegi gehienetan banatu dut, eta euskaraz ikasten ari direnek ere eskatzen didate...
A.– Literaturan erreztasuna bakarrik bilatzen duzu?
X.A.– Ez ... baina behar hori bete behar zen. Bigarrena egin dut nere esperintzien berri, nere tripako minen berri emateko... Hirugarrena Garaziko herrien historiari buruzkoa ere iduritzen zait jende frangok leituko dutela... Egiten dut ez saltzeko, baina euskaraz irakurgaiak izan ditezen. Nahi ukan banu frantsesez idatziko nuen, turistek erosiko zuten Garazi inguruan edertasunak non ziren jakiteko, baina...
A.– Euskaldun iparraldeko idazle tipikoa zara orduan, eta fikzioa?
X.A.–Eni ez zait iduritzen sekulan fikziorik eginen dudanik:.. biziak berak badu bere aberastasuna eta horren kondatzia balio zait, gaurko eta atzoko gauzak kondatzea inportanta zait...
A.– Lekuko pribilegiatu bat zara?
X.A.Bai nahi baduzu... nik ez dut irakurriaren arabera idazten, baina entzunaren eta ikusiaren arabera...
A.–Halere zure idatziek apez kutsua dakarte...
X.A. Uste duzu? Dena dela ez naiz entseatzen ene apeztasunaren pasa araztera, abertzaletasuna aldiz bai, abertzale naiz...
A. - Mintzaldi denboran erran duzu "nehork ez zuela idazten euskaraz abertzale izan gabe" ez da egia kasu orotan...
X.A. Neretzat segurrik garbi dago. Mintzaldian nion euskarak problemarik ez balu ez nuela netoiz libururik idatziko... Abertzale bilakatu naiz Baudonnen, ikasleetan hiruetarik bat euskaldunak ginelarik, la bascourtaille deitzen ginduzten... Gero Nantesen berdin gutaz trufatzen ziren eta hango bibliotekan Espainiako gerla zibilari buruzko bi liburu leitu nituen. Orduan Espainiako abertzaleetaz ohartu nintzen... Orroitzen naiz Nantesen eskolako mahainean "Gora Euskadi" zizelkaturik ganibetaz, prefet de disipline,delakoak orduko ehun libera paga arazi zidala, punitzeko...
A.–"Enbata"koekin harremanik ba zinuen?
X.A.– "Enbata" baino lehenago Txillardegi ezagutu nuen Baionako «Le Porche» liburutegian, harremanetan sartu ginen, soldado ginelarik elgarri idazten genuen, nik Algeriatik ( 1956ean). Etzen oraino abertzalerik, Charriton bai, ezagutzen nuen ere. «Enbata»koak geroxeagokoak dira... Eta ez ginen orain bezala kurutzatzen, ez zen autorik, ez zen telefonorik...
A.–Euskaraz idaztea kontzientzi hartze horretarik datorkizu?
X.A.–Bai... Nantesen nintzelarik oroitzen naiz superiorari gutuñak irekirik eman behar genituela. Orduan amari erran nakon ez nakola arraposturik eginen ez bazautan euskaraz idazten... Ama berrogei ta zazpi urtetan euskeraz idazten hasi zen semearen bortxaz... Euskaraz irakurtzen hasi nintzen Belgikan nintzelarik: astebehin «Jesus krixtoren imitazioa» leitu behar genuen, eta nik nola bat nuen euskaraz, orduan nere hizkuntzan irakurtzen nuen, eta frantsez bertsioarekin korrespondentziak eginez nere hiztegia aberasten saiatzen nintzen...
A.– Azken galdera bat: proiektuak?
X.A.– Lehen liburua egin nuelarik, ideia frango banuen, baina ez nuen bihi bat bururaino eraman... Proiektuak baditut asko, zer nahi baina idazteko denbora behar da: ez dut hainbeste denborarik orain!
Itxaro BORDA
35

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakARBELBIDE1
PertsonaiazARBELBIDE1
EgileezBORDA1Kultura