"Egoera gordina eta kezkagarria da". Horrela definitu dute zinema komertzialetan euskararen presentzia Pantailak Euskarazeko bozeramaile Alex Aginagaldek eta Hizkuntz Eskubideen Behatokiko zuzendari Agurne Gaubekak, astearteko prentsaurrekoan.

Pantailak Euskarazek eta bere parte den Zinemak Euskaraz herri ekimenak aztertu dute 2023an Hego Euskal Herriko zinema komertzialetan egondako estreinaldi kopurua, hizkuntzari erreparatuta, eta euskarazko film eskaintzaren egoera makurra azaldu dute. Gazteleraz 564 pelikula estreinatu dira, eta horietatik hamalau euskaraz ere ikus-entzuteko aukera eman dute, alegia, %2,48. Emankizunei dagokienez, %1 baino gutxiago izan da euskaraz.

Jatorriz euskaraz diren lau film soilik estreinatu dira, horietatik hiru dokumentalak: Karpeta Urdinak, Tetuan eta Bidasoa 2019-2023. Fikziozko bakarra Irati izan da. Gainerako hamar filmak haurrei bideratutakoak izan dira, Eusko Jaurlaritzaren Zinema Euskaraz programaren bidez euskarara bikoiztutakoak. “Haur txikiei zuzendutako euskarazko baliabide gehiago eskaintzen diren arren, adin batetik aurrera aisialdia gaztelaniaz jasotzera bideratzen dira, eta beraz, orain hartzen ez diren neurriek hurrengo belaunaldien ohiturak ere baldintzatzen dituzte”, nabarmendu dute.

Bestalde, jatorriz eleanitzak diren beste hiru film estreinatu dira; bi fikziozko, 20.000 especies de abejas eta Gelditasuna ekaitzean, eta animaziozko bat, El Sueño de la sultana. Euskarazko film guztiak gazteleraz edo gaztelerara azpidatzita eskaini dituzte.

Estreinaldietatik harago, aztertu dute zinema komertzialetan euskarazko filmak ikusteko dagoen aukera, eta emaitza okerragoa da: euskarazko filmen emankizun kopurua txikiagoa denez, eskaintzaren %1 baino gutxiago izan dira Hego Euskal Herrian. Prentsaurrekoan ziurtatu dute Ipar Euskal Herriko egoera “askozaz ere okerragoa” dela, baina ez dute datu zehatzik eskuratu.

Zine areto komertzialak dira ikusle gehien dituztenak, baina aztertzaileek gogorarazi dute esperientzia positiboagoa izan dela udalen menpe dauden eta euskararekiko sentsibilitatea duten beste hainbat areto txikitan. Esaterako, azpimarratu dute euskarak presentzia handiagoa izan duela Ataun, Azpeitia, Etxarri eta Igorre herrietan, hiru hilabetez astero euskarazko eskaintza bermatzeko “ZinUEMA” proiektu pilotuan parte hartu dutelako, UEMA eta Tinko Euskara elkarteak bultzatuta.

Instituzioen ardura, oinarrizko eskubideak bermatzea

Pantailak Euskarazek eta Hizkuntz Eskubideen Behatokiak kritikatu dute erakunde publikoen erantzukizuna dela euskarak ez izatea ia presentziarik zinematan, eta herritarren oinarrizko eskubideak urratzen ari direla. Gogorarazi dute bai EAEko 10/1982 Legeak bai Nafarroako 18/1986 Legeak zehazten dutela gobernuek erraztu behar dutela ikus-entzunezkoetan euskara bermatzea, eta instituzioei egotzi diete 40 urte egingo dituzten legeak oraindik ere ez betetzea.

Ikus-entzunezkoek egunerokoan gero eta presentzia handiagoa dutela jakinda, beharrezkotzat jo dute “euskararen presentzia legez bermatuko duten arauak jorratzea, baita euskarazko ekoizpen, bikoizketa, eta azpidatziei bideraturiko baliabideak biderkatzea ere”. Nafarroako Gobernuari eta Eusko Jaurlaritzari gogorarazi diete horretarako eskumenak dituztela.