Nafarroako Parlamentuan egindako 2020ko Erkidegoko Egoerari buruzko azken eztabaidan, ebazpen bat onartu zen Klima Aldaketari eta Trantsizio Energetikoari buruzko Legearen izapidetzea premiatzeko. Berebiziko eragina izango duen legea da: nola egingo diogu aurre klima-aldaketari? Nola ordeztuko da erregai fosilen erabilera? Nola egokitu beharko lirateke sistema ekonomikoa, sanitarioa, gure mugikortasuna, dauzkagun azpiegiturak, aurkituko ditugun arriskuen aurrean? Gure bizitzetan hainbesteko garrantzia eta eragina duten gai hauen aurrean, Nafarroa Bizirik osatzen dugun ingurumen-, gizarte- eta sindikatu-erakundeok gogoeta kritiko batzuk azaldu nahi ditugu planteatutako aurreproiektuaren inguruan.

Lege bat presio politiko eta enpresarialen menpean. Beharrezkoa den lege-proposamen baten aurrean gaude, aspaldi eztabaidatu behar zena. Baina gure kezka adierazi behar dugu eztabaida, onarpena eta erregelamendu-garapena gertatuko diren testuinguruagatik. Berdearen mozorropean, azpiegitura handiak mantentzen eta ugaltzen ari dira (AHT, Esako urtegia, Nafarroako ubidea, eguzki industrialdeak eta eolikoak, hondakinak tratatzeko megainstalazioak, Castejongo zentralak, meatzaritza estraktibista, hidrogenoa ekoizteko energia-premia handia eta 5G garatzea). Eta horrekin batera, enegarrenez, multinazionalen erasoa jasaten ari gara, orain Berreraikuntzarako Europako Funtsen bila.

Klimaren eta energiaren arazo nagusia gizarte kapitalista da. Eta gero eta gehiago dira zientziaren alorretik hori agerian uzten duten analisiak. Planetaren egoera globala lazgarria da (biodibertsitatea galtzea, ekosistemak aldatzea...) Berotegi-efektuko gasen isurketek maila jasanezinetan jarraitzen dute. Klima-aldaketa/kaosa, ingurumenean eta gizartean dituen ondorioekin, azkar eta intentsitate basatiz gertatzen ari da. Horren atzealdean, ekoizpen- eta kontsumo-sistema global aseezin bat dago, nekazaritza eta abeltzaintza industrialekoa, petrolioa eta gasa euskarri energetiko gisa dituena, eta hazkunde mugagabea eta etekina helburu bakarrak dituena. Ondorioz, CO2 eta berotegi-efektuko beste gas batzuen isurketak nabarmen murrizteaz gain, beharrezkoa da zalantzan jartzea egungo gizarte-eredua: kontsumo gutxiagoarekin, tokikoagoa, banatzaileagoa eta desmerkantilizatuagoa. Zalantzan jarri behar dugu Nafarroak nazioarteko merkatuan duen posizioa bera multinazionalen eskuetan, eta hurbileko ekonomia berri bat sortu behar dugu, gizarte soilagoa antolatuz eta munduko eskualde pobretuekiko solidarioagoa izango dena.

Parte-hartze prozesua galarazi dute. Eta ez dugu esaten esateagatik. Hona hemen froga: aurreproiektua ekainean jarri zen jendaurrean, hamabost egunez bakarrik, pandemia egoeran eta epeak luzatzeko eta azterketa-foroak sortzeko eskakizunei jaramonik egin gabe. Makinaria instituzional eta administratiboa larderiaz aritu da, arrazoizko epeak eta eztabaidatzeko aukerak ukatuz. Seinale txarra da, eta hasieratik zalantzan jartzen du aurreproiektuan jasotako gobernantza partekatuaren eredua.

Burujabetza energetikorako plangintza. Aurreproiektuan faltan sumatzen da energia, uraren antzera, ondasun komun, urri eta lehen premiazkotzat hartzea. Erabaki energetikoak oligopolio energetikoen esku geratzea saihestu behar da. Denak ez du balio deskarbonizazio-prozesuan. Plangintza demokratiko bat behar da, behar dugun eta eskuragarri dugun energia-kopurua identifikatzeko; energia hori lehentasunezko erabileretatik nola egokitu eta nola banatu behar den ezartzeko; diseinu deszentralizatua izateko; udal-jardueraren ahalmen handiagoa izateko eta kudeaketa herritarren kontrolpean jartzeko. Plangintza bat behar dugu subiranotasun eta justizia energetikoa bermatzeko, eta ez negozio energetikoaren beste engranaje bat bihurtzeko. Gai horietan ez sakontzeak dakar gure erkidegoan diren energia ekoizteko eta banatzeko tokiko esperientzia baliagarriak anekdota gisa bihurtzea, eta enpresa handien esku uztea energia-merkatuaren kontrola, Iparraldeko herrialdeetan hazkunde-ereduari eusteko asmoz, Hegoaldeko herrialdeetako baliabideen kontura.

Helburu eta konpromiso argi eta anbiziorik gabe. Aurreproiektuak ez du anbiziorik, eta ez da nahikoa ezarritako helburuei dagokienez. Zenbait adibide. 1) Hala, 2030erako berotegi-efektuko gasen isurketak %45 murriztea eta 2050erako %80 murriztea adierazten du testuak (2005ekoekin alderatuta, urte horretan izan baitziren isurketa gehien); Europako Parlamentuak, berriz, 2030ean %60ko murrizketa eskatu du, gutxienez, 1990ekoarekin alderatuta. 2) Aurreproiektuak ez du karbono-aurrekonturik, ezarritako mugak ez gainditzeko urtero zenbat isurketa erabilgarri dauden adierazten duenik, Katalunian eta Balear Uharteetan egiten duten bezala. 3) Helburuak ez dira zehaztu, ez nekazaritza-sektorean berotegi-efektuko gasak murrizteko, ez nekazaritza ekologikoa sustatzeko, ez pestiziden eta ongarri sintetikoen erabilera murrizteko, ez eta lurzoruaren erabilera-aldaketak murrizteko ere (adibidez: Nafarroako Ubidean proposatutako ureztatze berriak) 4). Ez da energia-kontsumoa murriztearekin lotutako helbururik tasatzen, eta ez dira bete beharreko beharrak zehazten. 5) Ez dira inoiz adierazten CO2 murrizteko helburu horiek lortzeko energia-kontsumoan eman beharko liratekeen eraldaketak, Emisioei eta kontsumoei dagokienez helburu zehaztugabeak mantentzeak erantzunkide egiten gaitu gure eta gizateriaren etorkizunerako dakartzaten ondorio lazgarrietan.

Trenbiderik gabe, ez da serioa mugikortasun iraunkorraz hitz egitea. Aurreproiektuak mugikortasun jasangarria bultzatzeko beharra planteatzen du, ibilgailu elektrikorako trantsizioa nabarmenduz (partikularrak, publikoak, errepideko garraioa...), baina trenbidea aipatu gabe, mugikortasun kolektiborako modurik errazena eta elektrifikatzeko eta deskarbonizatzeko errazena. Bidaiariak eta salgaiak garraiatzeko modalitate horri uko egiteak, eta horren onuradun izan daitezkeen milaka pertsonaren eguneroko jokabidetan ez integratzeak, arduragabekeria handia adierazten du. Ibilgailu elektrikoa alternatiba bakar gisa pentsatzeak ikuspegi laburra adierazten du, eta horiei lotutako arazo eta muga berriak ezkutatzen ditu (material finituen eskuragarritasuna, energia-kontsumo handiak eta lotutako prozesu kutsatzaileak, ibilgailu astunetan sartzeko zailtasunak, hala nola makinerian, kamioietan).

Alarma: nekazaritzako lurra arriskuan dago. Nekazaritzako lurzoruan plaka fotovoltaikoak jartzea debekatuta egon behar da. Ez da nahikoa hiri-lurzoruaren edo lurzoru urbanizagarriaren lehentasunezko erabilera gomendatzea. Beharrezkoa da nekazaritza-lurra babestea, kantitateari eta kalitateari dagokienez; izan ere, lurzoru urria da, berriztaezina eta funtsezkoa gure elikadurarako. Eguzki-poligonoak, berdez jantzita badaude ere, landa-ingurunearen heriotza dira.

Gehiengoaren sakrifizioa dakarren trantsizio energetikorik ez! Datozen hamarkadetan aldaketa sakonak eta egoera mingarriak izango dira, desberdintasunaren eta monopolioen boterearen eskemak mantentzen ditugun neurrian. Dagoeneko ikusten ari gara: milaka lanpostu mehatxatuta, deslokalizazioak, lurzorua suntsitzea eta nekazaritza-jarduera arriskuan, pobretzea, eta milioika euroko makroproiektuak, jendearen ongizatearen bizkar.

Une honetan ez dakigu noiz eztabaidatuko den Legebiltzarrean aurreproiektu hau, baina bada garaia gehiengo sozialari entzuteko. Ez dugu nahikoa lege bat gure eredu energetikoa birplanteatzeko eta energiaren ekoizpena despribatizatzeko. Horrekin batera, hainbat neurri hartu beharko dira: lanaren eta aberastasunaren banaketa, eragindako pertsonei eta eskualdeei arreta emateko planak, ongizatea birplanteatzea muga naturalak kontuan hartuta, autoeustearen eta alferrikako kontsumoak murriztearen kultura berria, eta antolaketa deszentralizatua eta demokratizatua. Aldaketa Klimatikoaren aurrean, trantsizio energetikoa berriztagarriak soilik jartzea baino zerbait serioagoa da.

* Nafarroa Bizirik Nahi dugu koordinadorako kide Pablo Lorente Zapateríak eta Mirian Uhalte Estebanek sinatu dute artikulua.

Koordinadora osatzen dute: 

AHT Gelditu Elkarlana Nafarroa, Compañía de las 3 Erres, Ekologistak Martxan Iruñea,

Fundación Sustrai Erakuntza, Mugarik Gabe Nafarroa, CGT-LKN Nafarroa,

ELA Nafarroa, ESK Nafarroa, LAB Nafarroa, Steilas Nafarroa.