Zorionez, industria-enpresa gehienak hasi dira ulertzen, kondena-epai ugarien ondoren, amianto-zuntzekiko esposizio txiki bat, arnas babes egokirik gabe, nahikoa dela biriketako gaixotasun larri bat eragiteko, laneko istripuek baino hamar aldiz heriotza gehiago eragiten dituena, nahiz eta horiek isilak izan. Adostasun zientifikoa dago esposizio segururik ez dagoela esateko, nahiz eta esposizio hori gutxienekoa izan. Hainbat hamarkadatan, enpresek ez zioten jaramonik egin amiantoaren arriskuari, legediak eskatzen zituen segurtasun-neurriak bete gabe. Orain, hainbat kondena jaso ondoren, Gizarte Segurantzako prestazioen %30eko errekarguak eta kalte-ordain handiak ordaintzera behartzen dituen arriskuari heltzen hasi dira. Prestazio horiek biktima edo senide hurbilenei ematen zaizkie, hamarkada batzuk lehenago legediak eskatzen zituen segurtasun-neurriak ez betetzeagatik.

Ez dirudi amiantoa duten materialetatik askatutako zuntz kantzerigenoek duten arriskuari buruzko kontzientziak zinegotzi eta alkate gehienak kezkatzen dituenik, udalerriko hainbat instalaziotan instalatuta jarraitzen baitute eta haien bizitza baliagarria iraungi egin baita; izan ere, salbuespen ohoretsuak izan ezik, Hondakinei eta Lurzoru Kutsatuei buruzko Legea ahaztu eta urratzen dute, udal-arduradun gisa.

Apirilaren 8ko 7/2022 Legeak, hamalaugarren xedapenean, honako hau dio: "Amiantodun instalazioak eta kokalekuak: legea indarrean sartu eta urtebeteko epean, udalek amiantodun instalazio eta kokalekuen errolda egingo dute, horiek kentzeko plangintza egingo duen egutegi bat barne. Errolda eta egutegia publikoak izango dira, eta autonomia-erkidegoetako osasun, ingurumen eta lan arloko agintari eskudunei bidaliko zaizkie. Agintari horiek ikuskatu egin beharko dituzte, kendu direla egiaztatzeko eta kudeatzaile baimendu bati bidaltzeko, hurrenez hurren. Erretiratze horrek instalazioak eta kokalekuak lehenetsiko ditu, arriskugarritasun-maila eta biztanleria ahulenarekiko esposizioa kontuan hartuta. Nolanahi ere, arrisku handieneko instalazio edo kokaleku publikoak 2028 baino lehen kudeatu beharko dira".

2002. urtean amiantoa erabiltzea eta merkaturatzea debekatu egin zen langileei eragiten dizkien gaixotasun larriengatik (biriketako fibrosia, biriketako minbizia, laringea eta mesoteliomak), baita zuntz kantzerigenoekiko esposizio txikia duten langileei ere. Ezin dugu ahaztu ehunka mila tona material daudela oraindik industria, nekazaritza edo abeltzaintza estalkietan, etxebizitzetan eta elizetan, eta bizitza baliagarria amaitu ondoren desegiten ari direla. 1960ko eta 1980ko hamarkaden amaieraren artean eraikitako etxebizitza gehienetan, batez ere langile-auzoetan, amiantoak presente jarraitzen du: euri-uren edo ur beltzen zorrotenetan, kanaletetan, teilatuetan, isolamendu-plantxetan, jardineretan, ur-sareko hodietan...

Europako Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako Batzordearen irizpenak 2032. urterako amiantoa Europar Batasunetik desagerrarazteko konpromisoa hartu zuen. Denbora aurrera doa; konpromisoa betetzen ez duenak erkidegoaren bidezko zigorrak jasoko ditu eta utzikeriak sortutako gaixotasunengatik erantzun beharko du. Amiantoaren ingurumen-inhalazioaren ondoriozko minbizi-olatuaren aukera, material ikusezin horietatik zuntz kantzerigenoak askatzean, mehatxu erreala da, nahiz eta "ukatzaileak" hori ukatzen saiatu (kaltea ez da berehala adierazten), amianto hiltzailea desagerrarazteko planarekin duten konpromisoa saihestuz.

Baina material guztia ez da ikusten. Amiantoa modu seguruan detektatzeko edo kentzeko, beharrezkoa da herritarrak sentsibilizatzea eta inplikatzea ekintzaile sindikalen, auzo-elkarteen (amiantoaren biktimak barne), gizarte-sentsibilizazioko kanpainen eta dirulaguntza publikoen bidez, amiantoa detektatzen laguntzeko eta amiantoa modu seguruan erretiratzen dela bermatzeko. Frantziako esperientziek, baita "osasun-alertak" ere, bidea markatzen dute; Akitaniako eskualdeko gobernuak egiten duena bezalakoa, txingor baten ondoren, zuntz-zementuz edo uralitaz estalitakoak txikitzen dituena.

Gizartean arriskuari buruzko sentsibilizazio handirik gabe, arrisku hori kentzeko laguntza publikorik gabe, "negazionistek" arrakasta izango dute, osasunari egindako kaltea ez baita berehala agertuko. Auzotarren komunitateetako administratzaileek "piratak" kontratatu beharko dituzte, amianto-materialak askoz ere prezio merkeagoan atera ditzaten, langile prekarioen osasunarekin jokatuz, segurtasun-neurririk gabe lan eginez, amianto-hondakinak naturan kontrolik gabe isuriko direlako astungarriarekin, zuntz kantzerigenoen kutsadura mugatu gabe eta osasun publikoko arazoa hurrengo belaunaldietara eramanez.

Berriz ekin behar zaio; instalatutako amiantoaren errolda ona egitea ez da nahikoa lanak kontrolatzen ez badira. Udalek ematen dituzten obra-baimenek, batez ere erroldak amiantoaren presentzia jasotzen duenean, hori egiten duen enpresaren beharrezko jarraipena eskatzen dute, amiantoarekin lan egiteko akreditatuta badago, prebentzio-neurri zorrotzak betetzen baditu eta hondakin arriskutsuak kudeatzaile baimendu bati bidaltzen bazaizkio. Kontrolik gabe, "piraten" pikareska nagusituko da, eta amiantoa desagerrarazteko planak ez dira eraginkorrak izango.

Udaleko indar politikoek inplikatu egin behar dute, udaletan planak sustatuz amiantoaren inbentarioa egiteko eta amiantoa segurtasunez erretiratzeko, gizarte zibila sentsibilizatuz eta inplikatuz, ezarritako amiantoa desagerrarazteko planak behar bezala gauzatzeko. Erretiratzean kostuak aurreztu nahi dituenak, legea bete gabe, kontuan izan behar du langileen osasunerako eta inplikatutako auzotartasunerako sortzen duen arrisku larria. Iruzur horren aurrean ezin ditugu begiak itxi, eragingo ez baligu bezala. Oso garestia izan behar du, batez ere, piratentzat edo auzo-komunitateko administratzaileentzat, segurtasun-, osasun- edo ingurumen-arauei iseka egitea herritarren osasuna arriskuan jarriz.

Jesus Uzkudun Illarramendi

Lan-osasunaren aldeko aktibista eta ASVIAMIEko kidea