James C. Scott politologoa eta antropologoa da eta, besteak beste, espezialista erresistentzia-era subalternoetan. Egunotan, bere liburu bat irakurtzen ari naiz, Los dominados y el arte de la resistencia (“Menderatuak eta erresistentziaren artea”, Txalaparta, 2003). Diskurtso publikoaren eta diskurtso ezkutuaren arteko ezberdintasunari buruz egiten du hitz. Diskurtso publikoa hegemoniatik egiten den hori dela diosku, eta diskurtso ezkutua, berriz, talde subalternoek beraien artean erabiltzen duten hori. Bata leku publikoetan egiten da, agerian dago, mundu guztiak ezagutzen du, hala goikoek nola behekoek; bestea, ordea, goikoek, agintean daudenek, ez dute ezagutzen.

Adibidez, gizarte esklabista batean, kalean eta jabearen aurrean esaten dena diskurtso publikoa da. Esklaboen etxoletan, aldiz, lasaitasunez hitz egin daiteke eta, jabearen aurrean inoiz esaten ez dena, han esaten da. Sumindura eta haserreak askatzeko lekuak dira. Irudika ezina da esklabo batek bere jabeari zera esatea, "neure eskuekin hilko zintuzket". Horrelako egiazaletasunak, publikoki adierazia izanez gero, ekarriko lituzkeen ondorioen gordintasuna jasangaitza da. Noski, batzuetan osasun-kordoia apurtzen da, eta hitz ezkutuak agerian azaltzen dira. Baina, gehienetan, talde zapalduek, publikoan ari direnean, hitzak oso ondo neurtzen dituzte, euste-ariketa zailak burutuz. J.C. Scottek dioen bezala: "Historiako zapaldu gehienentzat, (...) bizirauteko trikimailua, ?ezin baita esan beti hutsezina izan denik? behazuna irenstea izan da, eta amorruaren eta indarkeria fisikoaren bulkada erreprimitzea”. Lege ezkutu horren arabera moldeatu ditugu gure diskurtsoak.

Beste adibide bat, ez hain bortitza, ez hain muturrekoa. Ate berriak jarri genituen etxean. Lantaldea hegoamerikarra zen; ketxuak, hain zuzen. Nirekin hitz egiteko manerak oso neurtuak ziren. Komeni zitzaien informazioa emateko teknika araztua zuten. Beraien autonomia eta lanaren kontrola mantentzeko egiten zuten, seguru asko. Diskurtso ezkutuaren zantzuak nabaritu nituen langilearen hizkeran; baina, berak bakarrik ez, beste zapalkuntza ardatz batean, nik ere emakumea izateagatik nire hitzak moldeatzen ditut. Nire posizioa mantentzeko eta nire hitzak kontuan hartuak izateko teknika ez oso kontzienteak erabiltzen ditut. Horregatik, ia konturatu gabe, ziurtasunik ez banu bezala hitz egitea gustatzen zait. Eta makulu-hitzak erabiltzen ditut, maiz: “ezta?, horrelako zerbait, omen, beharbada, agian, diotenez...”. Nire ideiak saltzeko nire teknika, bestearen onespena bilatzea da. Horri buruz Scottek dio emakumeek maizago erabiltzen dutela euren adierazpenetan hizkuntzalariek etiketa-galdera deitzen dutena: "ez al da horrela?"; edo bestela ahots tonuaren modulazioa, hau da, "hau horrela dela uste dut" ahoskatzea, baina "’hau ez al da horrela?’ galdetuko balute intonatzea, onespena eskatuz ariko balira bezala".

Diskurtso ezkutuaren beste adar bati Scottek "mozorroaren politika" deitzen dio: ipuinak, txisteak, abestiak, eufemismoak, eta abar, kultura herrikoietatik sortutakoak dira, eta oso erabilgarriak dira, besteak beste, egileen identitatea babesten dutelako. Gainera, nik gehituko nuke erredentoreak direla, askatzaileak. Europako herri gutxituok ere baditugu gure txistetxoak. Baina grazia egin diezazuten gure kodeak jakin behar dituzu, eta, batez ere, elebiduna izan behar duzula abisatu behar dizut:

"Badakizue nola esaten zaion hiru hizkuntza hitz egiten duenari?”; “’Hirueledun’ esaten zaio, edo bestela ‘eleaniztun’: “Eta bi hizkuntza hitz egiten duenari?”; “Elebidun”; “Eta bakarra hitz egiten duenari?”, “Frantses". (Txantxak ondo funtzionatzen du ‘espainiar’ jartzen baduzu ere)

Bada beste bat, katalanez ohikoa, baina duela gutxi euskaraz ere entzun dudana: "Bazen behin gizon bat iturri batetik edateko prest. Pasa da herritar bat aldamenetik eta esan dio: “Ez edan iturri honetatik, ur kaltegarria da eta”. Eta besteak: “¡Háblame en crisitano!” (hitz egidazu kristau hizkuntzan!). Orduan, herritarrak: Nada, nada, que beba despacito, que es agua muy buena" (Ezer ez, ezer ez, gutxika edateko, ur oso ona da eta).