Indarkeria psikiatrikoa ikusaraztea eta salatzea, eredu biomedikoa zalantzan jartzea, osasun mentala beste ikuspegi batzuetatik lantzea, egoera sozio-ekonomikoek osasun mentalean daukaten eragina aztertzea eta eromena kolektibizatzea. Horiek dira La bajona kolektiboaren zenbait helburu. Heiko Elbira, La bajona kolektibo kideak sistema psikiatrikoak sexualitatean daukan eraginaren inguruko zenbait gako eman ditu: “Harreman sexualak eraldaketarako tresna izan daitezke. Horregatik, saiatzen dira sexualitatearen bitartez biztanleria kontrolatzen. Adibidez, rol tradizionalak sustatuta”.

Buru asalduren diagnosi eta estatistika eskuliburua (DSM), psikiatrek eta medikuntzako beste profesional batzuek sufrimendu psikoemozionala sailkatzeko eta diagnostikatzeko erabiltzen duten gida nagusia da. Bertan jasotzen dituzte, besteak beste, sexualitateari lotutako zenbait jokabide; esate baterako, genero disforia eta sexuari nazka. Eskuliburuaren lehenengo edizioa sortu zenetik, 1952an, agertzen diren terminoak aldatuz joan dira. Adibidez, 1992an Munduko Osasun Erakundeak deuseztatu arte, buruko gaitzat hartzen zen homosexualitatea.

Elbiraren arabera, sistema psikiatrikoaren bidez, eredu zisheteronormatibotik aldatzen diren jokabide sexualak edo desirak kontrolatzen saiatzen dira: “Berbak aldatu egin dira. Orain ez dizute esaten marika zarenez gaixorik zaudela. Esaten dizute, adibidez, mugako nortasunaren nahasmendua daukazula”. Batez ere, emakume eta pertsona sexu-genero disidenteei diagnostikatzen dieten nahasmendu bat da. Prozesu psikiatrikoetatik pasa den jende askok salatzen du “saski-naskia” bat dela. Psikiatren arabera, mugako nortasun nahasmenduan sartzen dira ezegonkortasun emozionalak, pertsona arteko harremanetan zailtasunak edukitzeak, oldarkortasunak eta hustasun kronikoaren sentsazioak.

“Egun ez dute esaten homosexualismoa, ninfomania edo histeria daukagula. Baina egiten dizkiguten galderak dira ea zenbat harreman sexual ditugun, nolakoak, norekin eta zein asmorekin. Asko badugu, gaizki, eta gutxi badugu, baita ere”, azaldu du Elbirak. Mugako nortasun nahasmendua diagnostikatzeko galderetako batzuk honakoak dira: “Sexu harreman oldarkorretan parte hartzen duzu edota ez dituzu ondorioak kontuan hartzen?”, “Zure bikotekidea idealizatzen duzu eta harreman sexual intentsuak edo ezegonkorrak dituzu, eta ostean, zure bikotekidea mespretxatzen duzu?”, “Sexu-bikote ugari izan dituzu denbora gutxian?”.

La Bajonako kideek galdera horien kontrako argudioak azaldu dituzte Hala Bedi irratian, eta argudiatu dute horrelako galderen helburua dela testuingurua kontuan hartu gabe emakume eta pertsona sexu-genero disidenteen jokabideak patologizatzea: “Horrek eragiten du pentsatzea arautik ateratzen den desira arazo kliniko bat dela. Gainera ez du kontuan hartzen ea pertsona horrek kulparik gabe esploratzen duen sexualitatea”.

Galdera horien emaitzak izan ditzakeen beste ondorio batzuk ere aipatu ditu Elbirak: “Ez gara kartzelara joango, baina psikiatrikora bai, edo gaixotasun bat daukagula esan eta drogatzera behartuko gaituzte. Mutil zis bati ez liokete hori galdetuko”.

Botiken ondorioak

Galdera horien atzean dauden asmoez gain, psikiatrizazio prozesu batetik pasatzeak sexualitatearen garapenean izan dezakeen inpaktua ere nabarmendu du Elbirak. Izan ere, pilulek, esate baterako antidepresiboek eta antipsikotikoek, desira sexuala murriztu dezakete. “Drogak hartzera behartzen gaituzte, eta ez digute azaltzen zer-nolako ondorioak dituzten. Ez zaie axola”, azaldu du Elbirak.

Sexualitatea nortasunaren garapen askerako eskubidearen barruan sartzen dela dio, eta psikiatrizazioa horren kontra doala: “Gure sexualitatearen inguruan erabakitzeko eskubidea dugu, baina zelan eragiten dio sexualitatea garatzeko eskubideari eta autoestimuari pilulak hartzera, ohera lotuta egotera edota psikiatrizatuta egotera behartzeak?”.