Uztaileko ilbehera da, nire iritziz, udazkenaren, neguaren eta udaberriaren hasiera gozatuko dizkigun porrua landatzeko sasoirik onena (Allium ampeloprasum var. porrum). Porruari ez zaio gustatzen berorik eta are gutxiago lehorterik. Uztailean eguna laburtzen hasia dago –ekainaren 20ko solstizioko egun luzeenetik uztailaren 31 artean zehazki 45 minutu eta 12 segundo moztuko da– baina oraindik egunak oso luzeak dira, eta hazteko, hori maite du; fotoperiodikotasun luzeko landarea da, bai orain hazteko eta bai hurrengo urtean udaberriko egunik luzeenetan loratzeko ere. Baina porruak badaki zer-nolako gozamena datorkion: egunetik egunera egun-argia moztuz ari du, eta eguzki, bero eta lehorte gutxiago eta ur eta hotz gehiago. Orduan gozatu egingo da porrua, zenbat eta hotz gehiago, orduan eta gozoago. Porruak bere liliazeoen familiako baratxuriak (Allium sativum) eta tipulak (Allium cepa var. cepa) bezala usain eta dasta bereziak ditu sufreari lotutako esentziak direla medio: horregatik osasunerako oso onak direla diote jakitunek.
Dakitenek diote, baita ere, porruak sustraietan onddoekin tratuak egiten dituela. Horrek hazkundean lagunduko dio, eta bere elikadura aberastuko duten jakiak ekarriko dizkio, batez ere fosforoa. Porruaren traturako gaitasun hori baliatzen ari dira, sustraietako laguntza hori beste barazki batzuetan ere txertatzeko. Nafarroan, Castejonen, tomatearekin eta piperrarekin egin dituzte saioak: porruetan sustraietako mikorrizak sortu eta gero beste barazkion hazietan edo landareen sustraietan txertatu dituzte. Horrekin landarearen kemena harrotzen da eta, batez ere, lehorte sasoiren bat bada hari aurre egiteko bere gaitasuna hazi egiten da. Horrek etorkizun handiko teknika bilakatu du, klima aldaketaren medioz datorren panorama seko lehorrarekin. Hezezale eta lehorkontrario amorratua den porruak salbatuko ditu Euskal Herriko hego muturreko muturreko beroak bizitzen dituzten berozaleenak.
Milaka urte da porrua landu eta jaten dugula. Mesopotamia, Turkia, Egipto eta inguruko lurraldeetan duela 3.000 urte baino gehiago jaten zutela esaten da, esklabo piramidegileen jaki bezala, adibidez. Gero erromatarrek bereganatu eta hedatu omen zuten. Itxuraz, Euskal Herrira duela ehunka urte gutxi batzuk ekarri zuten. Isuri atlantikoko jende txiroaren oinarrizko elikagaia zen negu partean. Orain ere badugu porrutik: 2021ean Hego Euskal Herrian ia 7 milioi kilo porru sortu zen, erdia Nafarroan. Porrusalda izango da gure ikur gastronomikorik ederrenetakoa, egun ahaztu xamarra daukagula iruditzen bazait ere. Ez ote zuen bada bateren batek zabalduko Eric Birlouez ingeniari agronomo eta soziologo handiak 2020ko Petite et grande histoire des légumes ederrean dioena, hau da, Hildegarda Bingengoa (1098-1176) santa renaniarrak porruari egozten ziola sexurako grina eta indarra zapuztea.
Munduko porru ekoizle eta jale handiena Frantzia da; eta, santuak santu, han argotean “porrua” esaten diote zakilari.
Liburuaren lehen aurkezpena irailaren 20an izango da, ostiralarekin, 18:30ean Azpeitiko Elikagunean. Bertan izango dira Miguel Arribas Kelo eta Marc Badal egileak, Markel Lizasoain itzultzailea, Maitane Gartziandia diseinatzailea eta Dani Blanco argazkilaria. Egileen azalpenak... [+]
Nekazaritzarekin harreman estua izan du betidanik Barazki Bizidunak proiektuko Iñaki Garcia Grijalbo Mapik. Bizitzaren paradoxak, gaur egun saltoki handi baten aparkalekua den lursailean zuten baratzea garai batean etxekoek Donostiako Intxaurrondo auzoan... [+]
Amarengandik hurbil bizitzea gustatzen zaie. Ez dira urrutira joango santio-belarraren (Jacobaea vulgaris) haziak, eta haiengandik jaiotako landareak, familia osoa, amaren eta amonaren aldamenean hazi eta biziko dira. Familia tzarra, izan ere landare bakoitzak sasoi batean... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]
"Kaixo Garbiñe! Asko gustatzen zait egiten duzuna. Ugalkortasunarentzat sendabelar baten bila ari naiz baina zure liburuan ez dut aurkitu. Bizi naizen lekuan inork ez daki horri buruz”. Mezu hori jaso nuen hilabete dela Instagrameko pribatutik eta eragin... [+]
Nafarroako Hazialdekoren, Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkartearen (BLE) eta Gipuzkoako Biolurren arteko elkarlanetik sortu berri da HoBBea, mugaz gaindiko proiektua. “Garien bueltan bagenuen aspalditik harremana gure artean, baina, nolabait, harreman horiek... [+]
"Nai dezu katillu bat borraja loriak?”, idatzi zuen 1906 eta 1908 artean Baserritarra aldizkarian argitaratzen zituen artikuluetako batean Biktoriano Iraola Aristigietak. Borraja (Borago officinalis) sendabelar sonatua izan da: eztula baretzeko, diuretiko,... [+]
Beste hainbat intsekturen kasuen modura, hau ere “tigre” hitzaren itzalpean izendatzen dute herrialde batzuetan. Jakina, halako izena jarriz gero espero zitekeen ehizarako trebetasuna ezin falta! Eta halaxe da, bai.
Mugitzeko eta ibiltzeko zailtasunak dituzten 5 urteko bi ikasleri asteroko baso-eskola saioa egokitu zaie Irungo ikastetxean: muga eta beldur artean hasitako erronkak onura, garapen eta ikasketa handiak izan ditu. "Oso babestuta dauden ikasleak dira eta basoan aske uzteak... [+]
Bigarren urtez segidan hartu du Habelarte baserritarren elkarteak Leitzako festetan, Gaztetxean, afariak emateko ardura. Nafarroako Mendialdeko ekoizle agroekologikoen produktuekin osatu dute eguneroko eskaintza, eta ehunka lagun pasatu dira abuztuaren 10etik 14ra haien... [+]
Baratzerako udako nagiak astindu ditzagun. Lehen udazkenean izaten zen sagardoaren txotx denboraldiaren hasiera, orain neguaren zilborrean izaten dugu. Ezagun katalanen bat duen edozeinek pentsa dezake sagardo gozoa calçot tipula erreekin dastatzeko atzeratu eta sortu... [+]
Errekastoa bizi doa harri eta harkaitz artean. Ur salto txikiak, ur lasterrak eta putzuak nahasten dira ibilguan zehar. Hotza dago ura, baina hala du gustuko uhandre piriniotarrak. Izan ere, korrontearen kontra igeri egitera ohituriko anfibio txiki honek ez du edozein bizitoki... [+]
Aurreko urte bukaeran Elizondoko zahar-etxearen kudeaketa publifikatzeko jauzia eman zuen Baztango Udalak, eta geroztik, haren esku gelditu da egoitzaren antolaketa. Eskualdaketa horrekin batera, elikaduraren alorrean eraldaketa sustatzea izan da udalaren erabakietako bat... [+]
Bolada harroan da. Ondo harroan. Etxe ondoraino etorri zaizkigu bere arboladiak, ahuakatediak. Ahuakatea gero eta sukalde gehiagotan ikusiko duzu eta osasuntsua dela entzungo duzu barra-barra. Bere izenak dioen bezala, Persea americana, Ameriketatik dator, zehazki Mesoamerika... [+]
Zer behar du momentu honetan gure gorputzak? Kontzientzia hartu, gure ongizatean denborak, atsedenak, mugimenduak eta garaiko elikadurak duten eraginaz. Gure ingurune naturalak, jakintzaz ematen dizkigu urtean zehar behar ditugun elikagaiak eta, hala, elikagai freskoak,... [+]