Aginteen gutxiespena eta erasoak aspalditik pairatu arren, XIX. mendean ere euskara oraindik zen herri xehearen –hau da, gehiengo sozialaren– hizkuntza hegemonikoa Euskal Herriko eskualde gehienetan. Komunikazio-tresna gisa, eremu zabala hartzen zuen, eta herri-nortasunaren adierazle betea zen. Alabaina, XIX. mendean berean eta XX.ean, erasoek benetako genozidio linguistiko baten izaria hartu zuten. Mendeetako galera-prozesu graduala kolpez bizkorturik, hamarkada batzuetan nabarmen murriztu zen hizkuntzaren bizi-esparrua, harik eta bilakatu zen arte adierazpide intimo eta familiar soila, ia esklusiboki lotua nekazarien munduari.

Egun, euskaldunok euskara atxikitzea erabaki dugun honetan, gure herriaren nortasun-iturri eta ikur nagusi gisa ez ezik, bere dimentsio politikoan ere erreibindikatzen dugu, zentzurik zabalenean. Bere balio soziala gizartearen arlo guztietan berrezarriko bada, zor zaion lekura itzuli behar dugu geure hizkuntza, hala lan-munduan, nola irakaskuntzan, osasungintzan, kultur garapenean eta aisialdian. Hala, euskararen hegemonia lehengoratu nahi dugu transmisioaren katea hautsi ez den herri eta eskualde guztietan.

Errealitatea, ordea, kontra daukagu. Euskal Herriaren zazpi lurralde historikoetan gauzatutako hizkuntz eta herri-ordezkapen prozesu luze, korapilatsu eta bortitza dela medio, gaztelera edo frantsesa jakitea eta mintzatzea derrigorrezkoa eta nahitaezkoa da gaur egun. Aldiz, hemengo berezko hizkuntza “gutxi batzuen kontu” bilakatua da kasik, “euskaraz bizi nahi dugunon arazo”; beti da aukerakoa, inola ere ez derrigorrezkoa, eta hainbat gizarte-arlo eta herri-hiritan ezinezkoa da hura erabiltzea ere, edo hagitz nekeza eta zaila. Iparraldeko gure hiru lurralde historikoetan, euskara arrisku bizian dago,  ez baita bertan  politikoki hizkuntza ofizialtzat kontsideratua. Ezta Nafarroako Foru-erkidegoko bi herenetan ere.

Halarik ere, joera handia dago errealitate gordin-garratz hori estali eta eztitzeko. Pentsamendu-ildo hau da nagusi hedabide gehienetan (abertzaleak barne, salbuespenak salbuespen): “Bai, badira arazoak, batez ere erabileran, baina ezagutzan dezente egin da aurrera, euskaldun asko irabazi ditugu, ondo goaz, eta (mirarizko) boluntarismo kolpez aurrerapen handia egin genezake horretara jartzen bagara…”. Jarrera buru-atsegingarri hori jaun eta jabe dabil bazterretan, edo gailen behintzat.

Horren aurrean, euskalduntasun politikoa aldarrikatu nahi dugu. Gure helburua da euskararen errealitatea den modukoa agertzea, negargarria bada negargarria, bazter utzirik eufemismoak, “gutxi asko da” gisako leloak eta autosatisfaziozko imintzio antzuak, eta, jakina, egoera horretatik irteteko behar diren benetako pausoak eta urratsak proposatzea, hots, zailtasun objektiboak identifikatzea eta erakundeei galdegitea esku-hartze bat erabakigarria eta baliabideetan eskuzabala, irmoa eta iraunkorra, harik eta euskara beharrezko eta natural bilakatu arte Euskal Herrian, Espainian gaztelania edo Frantzian frantsesa bezalatsu.

Plazara! ekimenaren bidez, arloz arloko hausnarketari eta eztabaida eraikitzailea sustatzeari ekin nahi diogu esparru hauetan:

1. Alderdi politikoak, sindikatuak eta bestelako eragileak. Zein hizkuntz politika sustatzen dute?

2. Irakaskuntza. Euskararen unibertsalizazioa helburu. Euskararen ezagutzari dagokionez, benetan zein lorpen eskuratzen dituzte A, B, D hizkuntza-ereduetan oinarrituriko irakaskuntzak EAEn, Nafarroan eta Iparraldean? Zer pauso eman behar dira euskararen unibertsalizazioari begira?

3. Gure aurrekoen kultura berreskuratu eta ezagutarazi, gaurko kultur sorkuntza sustengatu eta zabaldu. Transmisioa irakaskuntzaren eta hedabideen derrigorrezko eginbide bihurtu. Beharrezko lana egin, euskara egiazko Kultura hizkuntza bilaka dadin euskal komunitate osoarentzat.

4. Herri-Administrazioak. Euskara zerbitzu-hizkuntza eta lan-hizkuntza.

Zein da erabilera-planen benetako egoera? Non daude oztopo objektiboak euskararen erabilera orokortzeko eta zein neurri hartu behar dira? Hauteskunde urtea den honetan, zenbat hautagai dira elebidun? Sustatzen dira Euskal Herri osoa eta euskaldunon komunitate osoa (diasporakoak barne) aintzat hartzen dituzten politikak?

5. Hedabideak. EITB: Euskarazko eta erdarazko kateen egoera eta eragina. Noticias taldea, Onda Vasca, Gara, Naiz irratia, eta gisako hedabide “euskaltzaleen” jarduna eta eragina.

6. Aisialdia, Internet, sare sozialak…

7. Jendaurreko merkataritza, lan-mundua, euskarazko heziketa teknikoaren garrantzia ipar-hego harreman ekonomikoetan.

Horiexek dira, labur-zurrean, interesatzen zaizkigun eta elkartu gaituzten kezka eta helburuak. Gai horiek guztiak mahaigaineratuz eta sozializatuz, debate politikoan sartu nahi dugu euskararen egoerari buruzko ikuspegi kritikoa, eta, euskaldunak ahalduntzen gure aletxoa jarriz, indarrak metatu gure eskubideak errespeta daitezela exigitzeko eta lortzeko. Hala, gure ideiak partekatzen dituzuen euskaltzale guztiok daukazue irekita ekimen hau. Euskal Herria, euskaldunen herria, bizirik nahi dugulako, Plazara!

Artikulua, Plazara-ko kide hauek sinatuta dago:

Gilen Mejuto, Jonjo Agirre, Beñat Castorene, Martin Rezola, Gerardo Luzuriaga, Manex Ralla, Yoli Viadero, Alberto Telleria, Pako Sudupe.