Peruko resigaro hizkuntzaren azken emakumezko hiztuna hil dute
Galtzeko zorian dagoen Peruko resigaro hizkuntzaren azken emakumezko hiztuna zen 67 urteko Rosa Andrade. Azaroaren amaieran hil zuen bere etxean sartu zen gizonezko batek. Andraderekin, geratzen ziren resigaroaren hiztunen erdia hil zen.
Peruko oihanean bizi zen Andrade. Bertako hizkuntza da resigaroa, boren, witotoen eta ocainen artean gutxiengo den hizkuntza. Amazoniako 43 hizkuntzetako bat da. Egun bere 65 urteko anaia Pablo Andrade da hizkuntzaren azken hiztuna, berarekin batera galduko da. Rosa Andrade galtzeko zorian dagoen ocaina hizkuntzaren azken 40 hiztunetako bat ere bazen. Aita ocaina zuen eta ama resigaroa, biak Amazoniako herri indigenak.
Rosa Andradek egunero erabiltzen zuen hizkuntza Peruko La Republica egunkariak adierazi duenez. Abesten eta ispiluaren aurrean hitz egiten praktikatzen zuen, hitzak ez galtzeko asmoz. “Bere heroitza galera ikaragarria da Peruko kulturarentzat eta, batez ere, gizateriarentzat”, azaldu du Alberto Chirif antropologoak.
Andraderen heriotza baino hilabete lehenago, Peruko Kultura Ministerioko Hizkuntza Indigenen zuzendari Agustin Panizok resigaroaren dokumentaziorako proiektua abiatu zuen bi anai arrebekin. Kultura Ministerioaren arabera 2007an eginiko erroldaren arabera 97 pertsonak zioten ocaina hitz egiten ikasi zutela eta 37k resigaroa, baina ez dago hauen berririk. “Ez dakigu horietatik zenbatek mantendu duten hizkuntza, ezta zenbat hil diren”, adierazi du Panizok.
Andraderen heriotza
Hiltzaileak burua moztu zion eta bularra ireki ondoren bere bihotza eraman. Bi krimen egin ziren azaroaren 25eko gauean. Rosa Andraderen eta resigaroaren hilketak. Susmagarri nagusia inguruko herri bateko gizon bat da, epailearen aginduz libre geratu dena.
Andraderen ilobaren ustez enkargu bidezko hilketa izan zen. Susmagarriari Andraderen odola zeukan poltsa bat aurkitu ziotela adierazi du. Bestalde, familia kexu da fiskala duela urtebete Andraderen semearen hilketa artxibatu zuen bera delako.
Yamagata unibertsitateko Masato Sakai arkeologo japoniarra buru duen ikerlari talde batek geoglifo ugari aurkitu berri ditu Nazcako basamortuan (Peru). Guztira 303 geoglifo topatu dituzte, orain arte ezagutzen zen geoglifo kopurua ia bikoiztuta. Horretarako adimen artifiziala... [+]
Peru iparraldeko kostaldean, Pañamarca aztarnategian, mochica kulturako (K.a. 330- K.o. 800) tronu areto bat aurkitu berri dute. Arkitektura ikusgarriagatik, iruditeria erlijioso zabalagatik eta xehetasunez betetako hormairudi koloretsuengatik ezaguna da kultura... [+]
Bere agintaldian egindako krimen ugariengatik eta ustelkeriagatik zigortua, Perun esku gogorra erabili zuen Fujimorik 1990eko hamarkadan. 87 urterekin hil da Keiko Fujimori politikari ultraeskuindarraren aita.
Davoseko talaimendi distiratsu eta zuritik hitz egin digu Repsoleko sheriffaren ahotsak, denok entenditzeko moduan: “We have to broaden our mind”. Alegia, mentalitatea zabaldu behar dugula, ezin dugula pentsatu erregai fosilik gabe bizi gaitezkeenik. Ze uste zenuten... [+]
Davoseko talaimendi distiratsu eta zuritik hitz egin digu Repsoleko sheriffaren ahotsak, denok entenditzeko moduan: “We have to broaden our mind”. Alegia, mentalitatea zabaldu behar dugula, ezin dugula pentsatu erregai fosilik gabe bizi gaitezkeenik. Ze uste zenuten... [+]
Lourdes Huanca ekintzaile feminista eta nekazari perutarra Europan ibili da azken hilabetean, egoera salatzeko asmotan. Peruk Espainiako Estatuan duen enbaxadak komunikatu ofizial batean adierazi du Huanca gezurretan dabilela, eta ohartarazi egin gaitu hedabideok kontuz... [+]
Abenduaren 7tik kartzelan, Pedro Castillok bere burua Peruko legezko presidentetzat du. El Salto-k hainbat galdera helarazi ahal izan dizkio, eta Chotako politikariak galdera horiei erantzun die espetxetik. Castillok prozesu konstituziogile bat eskatu du bere herriarentzat, eta... [+]
Pasa den abendutik Perun gertatzen ari diren istiluak, herrialdearen egoera politiko ahularekin lotu dituzte munduko hedabide nagusiek. Pedro Castillo presidente ezkertiarraren noraeza, haren kargugabetzea, Andeetako eskualdeetako herritarren altxamendua eta haien kontrako... [+]
Ostegun honetarako manifestazio handia espero da Liman Dina Boluarte kargutik kendu, parlamentua desegin eta Perurentzako beste konstituzio bat eskatzeko. Herritar asko autobusez eta kamioiez karabanetan antolatuta iritsi da hegoaldeko eskualdeetatik herrialdeko hiribururaino.
Igandean sartu zen indarrean larrialdi-egoera Cusco, Lima eta Puno departamentuetan, 30 egunerako. Bertan behera geratu dira, beraz, "bizilekuaren bortxaezintasuna, lurraldetik askatasunez ibiltzeko eskubidea, biltzeko eskubidea, eta askatasun eta segurtasun... [+]
Perun protestak hasi eta hilabete baino gehiagora, Dina Boluarte behin-behineko presidentearen gobernuak larrialdi egoera ezarri du Liman eta herrialdearen hegoaldeko eskualdeetan. Oraingoz, Poliziak ia 50 lagun hil ditu, ia denak indigenak eta andetarrak, eta giza eskubide... [+]
Peru hegoaldean abenduan hasitako protestak berpiztu egin dira eta Juliaca hirian poliziak sarraskia eragin zuen astelehen arratsaldean, beste hamazazpi lagun tiroz hilda. Peruko fiskaltzak aurretiazko ikerketa ireki du "genozidioagatik", Dina Boluarte presidentearen... [+]
Ion Brakamonte Unanue zumaiar musikari eta irakasleak ia Amerika osoa zeharkatu zuen bi urte eta erdiz (2018-2021), Argentinatik hasi eta AEBetara arte. Bidaiaren bizipenak biltzen dituen Amapatxa. Amets bat, bide bat liburua kaleratzeko crowdfundinga jarri du martxan... [+]