Koronabirusaren pandemiak Bigarren Mundu Gerratik ona egondako bizi esperantzaren jaitsiera handiena eragin du mendebaldeko Europan. International Journal of Epidemiology aldizkariak publikatu berri duen ikerketan, 29 herrialdetako datuak aztertu dituzte, eta 27tan ikusi dute populazioa bizi den urte kopurua nabarmen jaitsi dela 2019-2020 urteen artean, 2015 eta 2019 bitarteko datuekin alderatuta.

Emakumeen bizi esperantza urtebete baino gehiago laburtu da zortzi herrialdetan: Espainiako Estatuan, urte eta erdikoa izan da galera. Gizonezkoen kasuan, berriz, hamaika herrialdetan egon da urtebete baino gehiagoko bizi esperantzaren murrizketa. Lituanian, AEBetan, Bulgarian eta Polonian, gainera, kopuru hori urte eta erdi baino gehiagokoa izan da: lehen bi herrialdeetan, galera 1,7 urtekoa eta 2,2 urtekoa izan da, hurrenez hurren.

Bizi esperantzaren murrizketan gehien eragin duen faktorea populazio nagusienean egondako hilkortasun-tasa altua izan da. Koronabirusaren ondorioz, 60 urtetik gorako biztanleriaren artean egon dira zendu gehien, eta horrek irauli ditu estatistikak. Bereziki, Polonian, AEBetan eta Espainian jaitsi da gehien adin tarte horretako bizi esperantza, 1,4 urtez murriztu baita.

80 urtetik gorakoen hilkortasun-tasa altuak emakumezkoen bizi esperantzari eragin dio gehienbat (emakumeak, bataz-bestean, gizonezkoak baino gehiago bizi dira). Halere, orokorrean, gizonezkoen artean nabaritu da bizi-esperantzaren jaitsiera handiena, Espainia, Eslovenia eta Irlandaren kasuak kenduta.

Nabarmentzekoa da 60 urtetik beherako biztanleen artean jazotako murrizketa ere garrantzitsua izan dela aztertutako hainbat eskualdetan. Horrela, kolektibo honen bizi-esperantza gehien murriztu den herrialdeetan —AEB, Lituania eta Bulgaria— egon dira bizi esperantzaren jaitsiera orokor handienak. 

Pobrezia eta arrazakeria, hiltzaile

Hain zuzen, herrialde horietan koronabirusa ez den beste faktore batzuek eragin dute hilkortasun-tasa handitzea. Ekialdeko Europan, 60 eta 79 urte arteko biztanleriaren galerak izan dira bizi esperantzaren murrizketa baldintzatu dutenak. Ikerketaren arabera, joera horrek erakusten du ekialdeko herrialdeetan mendebaldeko Europarekin alderatuta osasungintza arloan dagoen atzerapena, gaixotasun kardiobaskularrei aurre egiteko baliabide falta handia baitago “komorbidotasun eta zaurgarritasun handiagoak agertzen diren adin horietan”.

Bizi-esperantza jaitsi den beste herrialde batzuetan ere antzeko joerak ikus daitezke populazioaren parte batzuetan. Brasil eta Mexikoren kasuan, agerian gelditu da pobreziak eragin nabarmena izan duela hilkortasun-tasan. Era berean, AEBetan, beltzen eta latinoen komunitateek jasan dituzte pandemiaren eragin larrienak: gainontzeko biztanleriarekin alderatuta, hilkortasun-tasa hiru aldiz handiagoa izan baita biztanle hauengan, bereziki lan egiteko adinean zeuden gazteen artean. Txostenak laburbildu duenez, “lanerako adinean dagoen jendearen artean osasun-sistemara heltzeko parekidetasun ezak eta egiturazko arrazakeriak hilkortasun-tasa altu horiek azaltzen lagundu dezakete”.

Tratamenduen atzerapenak

Osasun-sistemaren antolakuntzari egozten zaio, baita ere, koronabirusak gaixotuta hil ez diren kolektiboen hilkortasun altua. Izan ere, pandemia bitartean egondako berrogeialdiek istripuz hil diren pertsonen kasuan murriztea eragin dute; halere, “minbizia edota eritasun kardiobaskularrak tratatzeko atzerapenek” hilkortasun-tasa hori handitu dute.