NoBeAS: Nork Bere Adierazle Sistema
Ez daukagu oraindik euskararen egoeraren adierazle sistema eguneraturik, Iparraldean ez, baina EAEn eta Nafarroako erreserba (ustez) baskofonoetan ere ez, euskarak estatus sasi-ofiziala duenetik hiruzpalau hamarkada igaro diren arren. Eta adierazle sistema neurgarririk ezean, Eusko Jaurlaritzarekiko fedeari helduta jardun behar: EAEko Administrazio nagusiko ordezkariek esan ohi digute euskararen egoera zein ona den, zein eredugarria den eta euskaldunok zein ugariak garen, eta besteok Amen!
Zorionez, badira zenbait hizkuntza-adierazle guztion eskura (edo begi-belarrietara) daudenak, agintariek bedeinkatutakoak izan ez arren: euskarazko hedabideen eskaintza eta kontsumoa, kultura eta aisialdiarena, formalki guk hautatutako agintarien eta euron nagusien jardunaren nolakoa, publizitatearen hizkuntza, eta abar luze bat.
Adierazle zerrenda mardula osa daiteke arreta eta lan apur bat hartuz gero. Adibidez: ETB1en ikus-entzule kopuruaren bilakaera, Euskadi irratiarena, Berria eta Argiaren irakurleena, Unibertsitateetan argitaratutako euskarazko lan eta tesiena, euskarazko musika eta literatura kontsumoarena, eta horien guztien aldean erdarazkoen kontsumoa, berbarako. Horiek eta beste zenbait, adierazle objektiboak dira, denboran zehar neurtzeko modukoak.
Hala, badira beste adierazle batzuk, hain zehatzak izan gabe ere, egoerari buruzko zantzu esanguratsuak eskaintzen dituztenak. Adibidez:
A1. Nire anaia dauka ovejas: Bizkaiko Lemoiz herri “euskalduneko” jatetxe bateko ugazaba gazte “euskaldunari” berriki egindako irrati-elkarrizketa: esataria bizkaieraz eta elkarrizketatu natibo gaztea en puritito euscañol. Gisa bereko beste askoren artean, aipatutako esaldia jaurti du hitzez hitz: “Eske nireanaia dauka ovejas”. Eusquera naturalqui modernisachen-evolusionachen ari delako seinale.
A2. “Es que da mi mejor amigo”: ikastolan edo D ereduan ikasten dabiltzan milaka eta milaka haurrek, esaldi horren antzekoak ehunka erditzen dituzte egunero euskaraz ari direlakoan, baita euren guraso txundituak euskaldunak badira ere sarritan. Eusquera ziztu bizian vaina naturalqui evolusionachen eta adaptachen ari delako adierazle garbia hori ere.
A3. Idoia Mendia: PSE-EEko eleduna, hizkuntza-adierazle da berez. Euskarari buruz esaten duenagatik, eta (tarteka-marteka) darabilen euskara negargarriarengatik. Ikasi zueneko ikastolarentzat ez da publizitaterik onena Mendia andrea euskaraz hitz egiten entzutea: Idoiak agerian uzten du euskarazko ereduan ikasi izanak EZ duela euskara maila duin bat bermatzen, inondik ere. Bestalde, PSEk oso garbi adierazi ohi digu aldiro-aldiro, gure gizarteko zati mardul batek ez duela euskararekiko inongo atxikimendurik. Adierazle iturri oparoa da PSE.
A4. Carlos Urquijo: PP eta Espainiaren ordezkaria ere, Hego Euskal Herrian benetan agintzen duen gobernuaren hizkuntza politikaren adierazle bikaina da. Euskaraz zero dakien politikari “euskaldun” honek, euskarari lehentasuna emateko asmorik txikiena duten udalen peskisan dihardu gau eta egun, auzitara eramateko. Hizkuntza ofizial batzuk beste batzuk baino ofizialagoak baitira…
A5. Alderdi abertzaleen euskararekiko diskurtsoa: Mande? Locualo? Keskesé?
A6. Euskararen familia bidezko transmisioa: gero eta goiti-beheratasun garbiagoan gertatzen den fenomeno batek daki noiz artekoa. Gurasoetatik seme-alabetara zuzen transmititzen da euskara gero eta gehiago. Ez gurasoen artean, ez nebarreben artean, ez beste senitarteekin ere. Goitik behera ematen da euskara. Ez zeharka eta ez aldeetara. Noiz arte? Tik-tak, tik-tak…
A7. ¡En castellano!: Euskal Herriko edozein hiri edo herritan jaso dezakezun erantzuna, dendariari edo tabernariari euskaraz hitz egitean. Bilbon, Gasteizen, Iruñean… sarri-sarri gertatuko zaizu, baina Urdiainen ere gerta dakizuke, ugazaba erdaldunek ez baitute konplexurik.
A8. Los cinco bilbaínos, areto-dantzak, umore mutua, eta bestelako martzianokeriak non? ETB1en. Non bestela? Eta meza santua, eta Lasturko erromeriaren enegarren emanaldia, eta habanera lehiaketa, eta Santutxuko jubilatuen abesbatzaren saioa, eta espainierazko elkarrizketa luzeak, eta horrela, euskarazko telebista publiko bakarraren azken ikusentzuleak ere kate erdaldunetara bota arte (helburua lortzetik oso gertu daude, ia inori ardura ez bazaio ere antza).
Adierazle horiek eta beste hamaika, zientifikoak beharbada ez, baina adierazgarriak badira, ala?
Eta sistema eguneratu eta bedeinkatu hoberik ezean…
(Jonjo Agirre Martinez hizkuntza normalizaziorako teknikaria da Eusko Jaurlaritzan)
Bidali zure iritzi artikuluak iritzia@argia.eus helbide elektronikora
ARGIAk ez du zertan bat etorri artikuluen edukiarekin. Idatzien gehienezko luzera 4.500 karakterekoa da (espazioak barne). Idazkera aldetik gutxieneko zuzentasun bat beharrezkoa da: batetik, ARGIAk ezin du hartu zuzenketa sakona egiteko lanik; bestetik, egitekotan edukia nahi gabe aldatzeko arriskua dago. ARGIAk azaleko zuzenketak edo moldaketak egingo dizkie artikuluei, behar izanez gero.
Ez dakit nondik hasi, egia esan. Ordezkoa naizen heinean –irakaskuntzan ikasturte gutxi batzuk daramatzat lanean– eskola ugari ezagutu ditut Nafarroa, Bizkai eta Araban zehar. Lankide izan ditudan irakasleekin euskal eskolak dituen gabezien inguruan hitz egiten... [+]
Alberto Martinez Eusko Jaurlaritzako Osasun sailburuak argi dio: ez ditu mediku euskaldunak aurkitzen, eta euskarazko osasun arreta ezin da bermatu mediku egoiliar (formazioan dauden espezialista) gehienak kanpotarrak direlako. Mediku euskaldunak bilatzea perretxikotan joatea... [+]
“Gogo eta gorputzaren zilbor-hesteak: bi kate. Bi kate, biak ebaki beharrezkoak: bat gorputzaren bizitzeko, bestea gogoaren askatzeko”. Hala dio Mikel Laboaren kantak; hala izan da belaunaldiz belaunaldi, egun arte.
Gogoan dut nire gurasoak askotan joaten zirela... [+]
Otsailean bost urte bete dira Iruña-Veleiako epaiketatik, baina oraindik hainbat pasarte ezezagunak dira.
11 urteko gurutze-bidea. Arabako Foru Aldundiak (AFA) kereila jarri zuenetik epaiketa burutzera 11 urte luze pasa ziren. Luzatzen den justizia ez dela justizia, dio... [+]
MAITE: (biharko eguna antolatzen bere buruaren baitan) Jaiki, gosaldu, bazkaria prestatu, arropa garbitu, etxea garbitu, gizon hori jaiki, seme-alabak jaiki, hiru horien gosaria prestatu, haiek agurtu, erosketak egin, lanera joan, seme-alabak eskolatik jaso, merienda eman,... [+]
Matxismoa normalizatzen ari da, eskuin muturreko alderdien nahiz sare sozialetako pertsonaien eskutik, ideia matxistak zabaltzen eta egonkortzen ari baitira gizarte osoan. Egoera larria da, eta are larriagoa izan daiteke, ideia zein jarrera matxistei eta erreakzionarioei ateak... [+]
“Kasu, ez gitxu lo!”. Gure denbora eta manerekin baina heldu gira.
Azaroaren 25ean Baionako elgarretaratzera joan ez joan eta autoak nola partekatu pentsatzetik (joan-jina bi oren), bat-batean Lartzabalen elgarretaratze bat antolatu genuen, eta 47 emazte bildu!... [+]
Nahiz eta Nazio Batuen Erakundeak (NBE) 1977an nazioarteko egun bat bezala deklaratu zuen eta haren jatorriaren hipotesi ezberdinak diren, Martxoaren 8aren iturria berez emazte langileen mugimenduari lotua da.
Aurrekoan, ustezko ezkertiar bati entzun nion esaten Euskal Herrian dagoeneko populazioaren %20 atzerritarra zela. Eta horrek euskal nortasuna, hizkuntza eta kultura arriskuan jartzen zituela. Azpimarratzen zuen migrazio masifikatua zela arazoa, masifikazioak zailtzen baitu... [+]
Ez dut beti ulertzen nola aritzen ahal diren lur planeta honetako zati okitu, zuri, gizakoi eta kapitalistako aho zabal mediatikoak, beraiena, hots, gurea, zibilizazioa dela espantuka. Berriak irakurtzen baldin baditugu, alta, aise ohartuko gara, jendetasuna baino, barbaria dela... [+]
Administrazioko hainbat gai, LGTBI+ kolektiboko kideen beharrizanak, segurtasun subjektiboa, klima aldaketa, gentrifikazioa, ikus-entzunezkoak erabiltzeko modu berriak, audientzia-datuak jasotzeko moduak, dislexia, ikuspegi pedagogiko aktibo eta irisgarriak, literatur... [+]
Auzitan jar ez daitekeen baieztapen orokor eta eztabaidaezinaren gisan saldu digute hizkuntzak jakitea printzipioz ona dela, baina baditu bere "ñabardurak", edo esanahi ezkutuagokoak. Hemengo ustezko elebitasun kontzeptuaren azpian dagoen baina kamuflatzen den... [+]
Otzandu egin gara, katalanak eta euskaldunok, ekaitzaren ondoren. Saiatu ginen, bai; sendo ekin genion, eta gogor kolpatu gaituzte; ezin izan genien gure helburu zuzen, ezinbesteko, sakratuei eutsi. Eta porrotaren mingostasuna dastatu dugu, eta bigundu egin gara irabazleen... [+]
Iragana ulertzen saiatzen eta etorkizuna bideratzen, oraina joaten zaigu zenbaiti. Nire proiektuetako bat (hasi baina landu ez dudana oraindik) dudan zuhaitz genealogikoa egitea da. Horretan lagunduko didan liburutxo bat ere erosi nuen. Baina, hain da handia lana, liburutxoa... [+]