Badakizue nola jarraitzen duen, ezta? "Loa-loa txuntxurrun berde, loa-loa masusta...". Euskarazko sehaska-kanta ezagunena da, dudarik gabe, eta, gainera, Gasteiz dauka protagonistatzat. Ikerketatxo axalekoa egin ondoren, ikasi dut Resurrección Mª de Azkuek, 1922an, kantaren hiru bertsio bildu zituela bere Cancionero popular vascon: Ataunen bat, Zegaman bestea, eta hirugarrena Abadiñon, zeina, halere, ez baita "loa-loa" hitzei doinua emanez hasten, baizik eta "oba-obatxua" esaerari. Eta gero jabetu naiz badela beste bertsio bat ere, Legutio eta Nafarratekoa, Araba bertakoa, 1974an jasoa, antza; Gorka Knorr-ek kantatzen duena da. Berbera da aldaera guztietan gaia: aita merkatura doa ama –emaztea– saltzera. Eta horretan zentratu nahiko nuke, bertsio edo aldaera guztietan nola kontatzen den istorio harrigarri bat: baten batek –ziur asko umezain dagoen etxeko neskatoren batek ahizpa edo neba txikiagoei– kontatzen du nola joan den aita Gasteizera, ama saltzera.

Duela hilabete batzuk E.P. Thomson-en Costumbres en común liburua (Customs in Common liburuaren gaztelaniazko bertsioa, Capitan Swing, 2019) irakurri nuen. Historialari horren hainbat ikerketa eta artikulu biltzen ditu lanak. Zazpigarren kapituluak Emazteen salmenta du izenburu, eta Ingalaterran salmenta horien inguruan zeuden ohiturei buruzkoa da. Egia dela, alegia, “emazteak saltzen” zirela. Egileak kapituluaren amaieran argitzen dizkigu nondik norakoak: "emazteak saltzearena", Ingalaterrako gizarte tradizionaleko herri xehearen artean, ezkondutako bikotearen banaketa ofizial egiteko erritual moduko bat zen, dibortziatzeko era bat. Hala, salerosketan jarritako diru kopurua sinbolikoa izaten zen, eta emaztea erosten zuena, normalean, emakumearen gustuko gizona, sarri askotan, gainera, jada harekin bizi zena. Eroslea merkatura eramandako emakumearen ama izan zitekeen adibideak ere badira, eta dirua emakumeak berak jarri eta bere burua erosten zuenekoak ere bai. Jakingarria da ikustea E.P. Thomson ariketa historiko horretan nola saiatzen den emakumeak berehala biktima ez bihurtzen, eta "emazteen salmenta" horren atzean emakumeek ere zer esan eta erabakirik bazutela azaleratzen.

Kapitulu hori irakurri eta berehala etorri zitzaidan burura "ama mandoan hartuta". Thompsonek jorraturiko erritual horren aurrean ote gaude? Baina ez dut euskal kontuei buruzko erreferentzia bakar bat ere aurkitu emazteen salmentaren inguruan. Kantak dioena baino ez dakigu: ziur asko umezain batek, neba edo ahizpa txikiari nola kontatzen dion aitak ama saldu behar duela. Istorioko Gasteiz hura azoka-plaza arrunta da, eta erreferentzia ezaguna, jakina. Gasteiz Euskal Herriko erdigune komertzial tradizionala baitzen. Baina, ama mandoan hartu eta han saldu, Ingalaterran bezala? Agian bai.

Baina agian ez. Bururatzen zaidan beste azalpen bat da Euskal Herria Europako informazio-fluxuaren baitan kokatzera garamatzana. Kontua da Frantzian, jakingo duzuenez, oso iritzi txarra izan ohi dutela Ingalaterrako jendeari buruz. Bada, emazte salmenta horien kontura legenda beltz bat sortu omen zuten; esku-paperak atera zituzten, irudi iraingarriak egin eta abar. Frantzian lortu zen Ingalaterrako emazte salmentaren ohiturari ospe txarra ematea, eta Ingalaterrako jenderen kontra aritzeko topiko bihurtzea.

Nire proposamena, beraz, hurrengo hau da: baliteke Frantzian sortutako legenda beltz hura Euskal Herriko norbaiten aditzera heldu, eta handik abestitxo bat asmatzea; lo-kanta eraginkor bat, zehatzago esanda. Gure egile anonimoaren umetxoak kanta entzun eta pentsatuko zukeen: "Beno, nik behintzat hemen daukat nire ama, ondoan. Konparazioan nahiko ondo nago, alegia", eta lasai hartuko zuen lo. Eta hurrengo gauean berriro eskatuko zuen, agian, eta urteak igaro ondoren kanta bera lotarako orduan bere umeei kantatu... eta horrela egiten dira, belaunaldiak joan, belaunaldiak etorri, gure kantak herrikoi.

Hala ere, nire teoriatxoa hipotesi bat da, besterik ez. Horregatik, zutabe hau nahi nuke aprobetxatu zuoi, irakurleoi, galdetzeko ea badakizuen ezer gai honen inguruan... inork ezagutzen du lo-kantaren beste bertsioren bat? Euskal Herrian emazteen salmentari buruzko daturen bat? Hala balitz, eskertuko nizueke helaraztea.