Iruña-Veleia, XXI. mendeko Altamira?
“Ikusi duk Altamira? Harri eta zur, mende eta piku pasatu den arren, historia berdin-berdina”, ziostan lagun batek orain dela gutxi. 1879. urtean gaude. Leinu noblekoa da Marcelino Sanz de Sautuola, abokatua ikasketaz, natur zientzia eta arkeologia zalea bokazioz. Udako goiz batez, beste batzuetan bezala, zortzi urteko alaba Maríarekin sartu da Altamirako kobazulora. Aita lanean ari den bitartean, alaba kriseilua hartu eta bazterrak miatzen hasi da. “Aita! Idiak!”, oihuak urratu du ilunpeko isiltasuna, neskatilaren kriseilu dardaratiak zeruko bisonteak argitzen dituen bitartean.
Ezaguna da Altamiraren historia. 2016an aurrekontu handiko pelikula estreinatu zen Antonio Banderas protagonista zuena, Interneten nahi beste artikulu eta dokumental aurki daiteke, eta historia liburuetan ere ondo azalduta dator Sautuola gizajoaren trajedia.
Laguna zuen Juan Vilanova Madrileko Unibertsitateko katedratikoari kontatu zion lehendabizi. Hark ontzat eman zituen aurkikuntzak eta ahal zuen guztian lagundu zion. 1880an Sautuolak liburutxo bat argitaratu zuen Altamirako pinturen eta beste aurkikuntza batzuen berri emanez. Pinturen perfekzioa goraipatu eta gero, zera zioen: “Inolako zalantzarik gabe esan daiteke Paleolito Aroa deitzen zaion garaikoak direla” .
Darwinistak, eboluzioaren teorian sinesten zutenak, nagusi ziren orduko eliteen artean, “fixista”rik falta ez zen arren, orain “kreazionistak” esango geniekeenak. “Komunitate zientifikoaren” epaia ia aho-batekoa izan zen. Ezinezkoa zen Paleolito Arokoak izatea. Garai hartako gizakia ez zen hain obra perfektuak egiteko gauza. Giza garuna ez zegoen behar beste garatua. Askok zabaldu zuten ahoa. Probintziako jakintsuren batek bota zuen Reinosa aldetik abereekin negua pasatzera jaitsitako artzainen lana zela. Iritzi “erudituagoak” ere egon ziren: Institución Libre de Enseñanza erakunde aurrerakoiko buruetakoa zen Torres Camposen arabera, erromatar legionarioek egindakoak ziren, Kantabriarren aurkako gerren garaian. Baina beste batzuek Sautuola seinalatu zuten zuzenean; berak pintatu zituen edo eta margolari frantses bat kontratatu zuen langintza horretarako.
Ez zegoen zirrikiturik zalantzarentzat. Pintura fresko agertzen zen artean, atzo margotua balitz bezala. Eta pintzel oso finak behar horrelako lan baterako, eta garai urrun hartan ez zen halakorik. Eta argia, nola argiztatzen zuten ilunpea? Ez da kedarra markarik ageri sabaian eta hormetan.
Frantsesak ziren erreferentzia arkeologian, eta Emile Cartailhac autoritate gorena. Elkar ezagutzen zuten, eta Sautuolak, azken heldulekua zela jakinda, gutuna idatzi zion azalpenak emanez eta koba bisitatzera gonbidatuz. Handik denbora luzera jaso zuen erantzuna: ez, ez zen bisitan etorriko, begi-bistakoa baitzen pinturak ez zirela paleolito arokoak.
1889an hil zen Sautuola, denbora baino lehen zahartuta, etsipenak eta tristurak jota. Baina 1902an antzeko pinturak agertu ziren Dordoinako kobetan, eta orduan bihurtu ziren Altamirakoak benetako. Cartailhacek, hanka-sartzeaz jabetuta, alarguna eta alaba bisitatu zituen eta pinturak ikusi. Mea culpa d’un sceptique izeneko idatzi famatua argitaratuz eskatu zuen barkamena, egindako kalteak atzera bueltarik ez izan arren.
Altamira eta Iruña-Veleia, Marcelino Sanz de Sautuola eta Eliseo Gil Zubillaga, historia ia kalkatuak, bigarrenari oraindik kapitulu asko falta bazaizkio ere idazteko. Komunitate zientifikoaren eskemetan ez ziren/dira sartzen ez pinturak eta ez grafitoak. Eta nola egongo ziren/dira ba ezertan oker jakintzaren Olinpoan bizi diren katedratiko eta adituak? Eliza katolikoak ere jarri zuen/du nonbait bere harri-koskorra, dogmaren batekin edo besterekin talka egiten zuen/du, dirudienez, pintura edo grafitoren batek.
Oraindik goiz da ondorio biribiletarako, bizirik jarraitzen baitu Iruña-Veleiako auziak eta ezin jakin nola amaituko den. Lerro hauek idaztean, Arabako Auzitegiaren teilatuan dago pilota. Hiru legelariz osoturiko erakundeak erabaki behar du auzia ahozko epaiketara eraman, epaileak eskatu bezala, ala artxibatu, Eliseo Gilen abokatuak eskatu bezala.
Bi auzien arteko antza nabarmena izan arren, badira funtsezko diferentziak ere: 1) Altamira ez zen judizializatu, Sautuola ez zuten auzipetu. Eta badakigu zer gertatu den Iruña-Veleian. Duela gutxi legelari batek esaten zigun hemen egin den aldrebeskeriarik handiena auzia epaitegira eramatea izan dela. Gai hau zientifikoa da, eta zientziaren bideak agortu arte ez zen beste pausorik eman behar. 2) XIX. mendean ez zen arkeometria laborategirik edo eta C14aren teknikarik datazioak egiteko. Asko aurreratu du zientziak alor honetan. Gainera, hezur-irakurle onenak ditugu etxean, eta gauza jakina da berrogei bat grafito hezurrean eginak daudela. Teknika hain erabakigarriak eta merkeak eskura izanda, ez da ulertzen zergatik ez diren erabili nahi. Edo agian oso ondo ulertzen da.
Prentsan irakurtzen dugunez, bederatzi urteko kartzela-zigorra eta 250.000 euroko isuna eska dezake akusazio partikularrak, hau da, Arabako Foru Aldundiak, Gilen aurka. Ausartuko al da doilorkeria hori egitera, jakin-jakinean ez dagoela froga txikienik ere lehengo zuzendariaren aurka? Oposizioko alderdiek eta euskal elite kulturalak itsu eta mutu jarraituko al dute horrelako bidegabekeria baten aurrean?
Antzeko piezak agertu beharko ote dute beste nonbait, Frantzian adibidez? Honaino helduta, jar gaitezen hemengo indusketa batean aurtengo udan euskarazko grafitoa aurkitzen duen arkeologoaren larruan. Ai ama! Zer egin?
Bidali zure iritzi artikuluak iritzia@argia.eus helbide elektronikora
ARGIAk ez du zertan bat etorri artikuluen edukiarekin. Idatzien gehienezko luzera 4.500 karakterekoa da (espazioak barne). Idazkera aldetik gutxieneko zuzentasun bat beharrezkoa da: batetik, ARGIAk ezin du hartu zuzenketa sakona egiteko lanik; bestetik, egitekotan edukia nahi gabe aldatzeko arriskua dago. ARGIAk azaleko zuzenketak edo moldaketak egingo dizkie artikuluei, behar izanez gero.
Andoni Urrestarazu Landazabal Araiako herrian 1902ko uztailaren 16an jaio zen eta 1993ko azaroaren 21ean hil zen Gasteizen. 31 urte bete dira jadanik eta bere izena eta izana aitortzeko une aproposa dela deritzot, ez baita ongi ezagutzen utzitako ondarea. Umandi, bere herriko... [+]
Autobiografia idaztea omen da garapen pertsonalerako tresnarik eraginkorrena, askatzaileena. Iraganeko kontuei tira egin eta gogora ekartzeak, orainaldiko korapiloak askatzen laguntzen omen du. Bai, laguntzen du orainaldia ulertzen eta komeni zaigun etorkizun bat marrazten... [+]
Pandemiaren iragarpenetik Valentziako tragediarainoko errepasoa egin eta ondorioztatu dut gezurra eta forupea suhesi gisa dituen kudeaketa instituzional negargarria klase gobernariaren konstantea dela.
Ez dugu gobernari ordezko baliogarririk sistema pendular hau aldatzen ez... [+]
Azaroaren 19a komunaren munduko eguna da. Gaur oraindik ere, XXI. mendean, langile askok, hemen, Euskal Herrian bertan, ez daukate haien lanaldietan komuna erabiltzeko eskubidea. Horren adibide dira garraioko langile asko.
Komunak osasun publikoaren giltzarria dira, eta... [+]
Adimen artifiziala gizakion eremu asko ordezkatzen ari dela badakigu: erosotasuna, abiadura, efizientzia... Mundu kapitalista honen abiadura beharretan, gizakion ahalegina oztopo dela sinetsarazi digute. Gure, klase xumeen, egiteko eta sortzeko aukerak murrizteko erasoak leku... [+]
Azken asteotan, arkitekturan dihardugunontzat ez da posible izan Valentziako klima gertaera gure lan hizketaldira ez ekartzea. Uraren ibilbidea eraikinen estalkietan, estolderietan, plazetan eta parkeetan pentsatu eta diseinatu behar ditugulako. Ongi dakigu giza eskalako ur... [+]
Autoestimuak batzuetan gauza intimoa dirudi. Baina autoestimuak zerikusia baldin badu norberak bere buruaz duen irudiarekin, norbere buruari ematen zaion balioarekin, zerikusia izango dute hartu ditzakeen erabakiek ere. Zer balio du erabakirik hartu ezin duen norbaitek? Eta... [+]
Sanmartinak gure baserrietan oso ezagunak dira, txerria hiltzeko garaia baita. Jende askok, ordea, ez du jakingo antzina San Martin egunak nekazaritza urtearen amaiera ezartzen zuela. Eta hori ez zen ahuntzaren gauerdiko eztula. Izan ere, urte amaierarekin etxeko ugazabari... [+]
Aste oso batez aritu gara Collodiren Pinotxoren abenturak liburuaren inguruan, unibertsitateko ikasgelan, Haur Hezkuntzako eta Lehen Hezkuntzako irakaslegaiekin. Gure erreferentzia nagusia Galtzagorrik 2011n argitara emandako edizio ederra izan da –hitzaurrea barne, 171... [+]
“Ibiliz ikasten da ibiltzen, eta kantuan kantatzen”. Horixe izan da aste honetako ikasgaietako bat C2ko taldeetan. Helburua ez zen abesten edo oinez ikastea, gerundioa behar bezala erabiltzea baizik. Zer pentsatua eman dit jarduerak, eta irakasten nola ikasten dugun... [+]
Euskararen biziraupena ez da euskaldunok politikaren partidan jokatzen dugun arazo bakarra, baina bai, euskalduntasunaren elementu bereizgarriena den neurrian, gure egoera gehien islatzen duena. Beste esparru batzuetan hainbeste ageri ez dena oso ongi erakusten du. Hasteko,... [+]
Hezkuntzaren Soziologian bada galdera klasiko bat: zertarako existitzen da hezkuntza sistema gizarte batean? Galderari emandako erantzunak ugariak dira, eta aldatuz doaz garaiaren arabera. Baina horien artean nabarmentzekoak ondoko hauek izan ohi dira: eskolak nagusiki... [+]
Vicent Andrés Estellés poetaren hitzak harturik, bat naiz hainbat eta hainbat kasuren artean, eta ez kasu bakan, arraro edo ezohiko bat. Zoritxarrez, ez. Hainbaten artean, bat. Zehazki, Europako Kontseiluaren arabera, eta ibilbide handiko beste erakunde batzuen... [+]
Etxebizitzaren auzia aspalditik datorren egiturazko arazoa da. Giza eskubidea izan behar lukeena, gehienez ere eskubide subjektiboa baino ez da. Iruzurra dela diot instituzio eta alderdi politiko guztiek hitz politak esan arren, ez diotelako muinari heltzen. Egun, enpresa... [+]