Espainiako kartzeletan bada iritzi edo ideia bat oso hedatuta dagoena, esaten duena barruan preso gauden pertsonak kanpoan dagoen beste edonor baino askoz babestuago gaudela COVID-19aren atzaparretatik. Izurri honek, bere lehen oldean behintzat, kartzeletan utzi dituen datuak kanpokoekin alderatuz gero, esan daiteke baieztapen horrek baduela nolabaiteko oinarri enpirikorik. Bai, aitortu beharra dago, birusak egundoko sarraskia egiteko oso aproposa den inguru honetan, azkenean, eta zorionez, espero genitzakeenak baino askoz kalte gutxiago utzi duela.

Pandemiaren hasieran eta gaitzak zaharren egoitzetan zer-nolako eragina izan zuen ikusiz gero, hemen barruan ez zegoen inortxo ere ez espetxeetan hildakoen kopurua hain txikia izango zela pentsatzen zuenik. Leku oso itxiak; eremu mugatuak eta eskasak; espetxe gehienak masifikatuak; segurtasun distantzia eta bestelako prebentzio neurriak betetzeko zailtasun handiak batzutan, borondate eza bestetan; eta, pastelaren ginga, egoiliarren osasun egoera birusak hondamendi itzela sor dezan aproposena: Hiesak edo giltzurrun, gibel naiz birikietako gaitzek jota dauden presoen kopurua gainerako populazioarena baino askoz handiagoa da.

Datu gordinen eta pronostiko ezkorrenen artean dagoen alde handi horrek, adierazten du Espetxe Administrazioak COVID-19a kartzeletan sartu ez dadin egin duen kudeaketa eraginkor samarra izan dela. Haatik, honek badu bere alde iluna, estatistiketan agertzen ez dena. Egia da emergentzia egoera honetan lehentasuna COVID-19a kartzeletan ez sartzea izan beharko litzatekeela, baina lehentasuna izatetik helburu bakarra izatera igarotzen denean, zein izango da egun Espainiako kartzeletan bizi garen 50.000 gizasemeek pairatu beharreko ordaina? Zeintzuk izango dira COVID-19aren aurkako borroka honetan sakrifikatu beharreko eskubide eta bizi-baldintzak? Eta, azkenik, koronabirusaren krisialdia gainditu ondoren bidean galdutako skubide eta bizi baldintzen artean zeintzuk berreskuratuko ditugu eta zeintzuk eman beharko ditugu betiko galdutzat?

Koronabirusaren epidemiaren bigarren sastakoa jasotzen hasi garenean ez legoke gaizki lehen erasoaldiak utzitako ondorioen balantzea egitea, horrek aurrerago egindako galderak erantzuteko perspektiba zabalago bat ahalbidetuko baitigu.

Beste ezer baino lehen, birus ikusezin honek agerian utzi du zein erraza den Espainiako Espetxe Sistema kolapsatzea. Beste alde batetik, ikusi da espetxe sistema gidatu behar luketen izpiritua, filosofia, baloreak edo dena delakoak, paperean eta agintarien diskurtso demagogikoetan daudela soilik eta ez praktikan. Beraz, itxurazko filosofia aurrerakoi horren atzean, non banakako tratamendu zientifikoa, birgizarteratzea eta gizalegeetan oinarritutako praktika aldarrikatzen den, positibismo hutsala besterik ez dago. Ikusiko dugu aurki zertan datzan lerro batzuk lehenago esandakoa.

Joan den martxoan, munduan aurrekaririk ez duen pandemiak gure bizitzaren inguru guztiak inbaditzea lortu zuenean, Espainiako Barne Ministerioak kartzelak hermetikoki ixtea erabaki zuen. “Uharte efektua” lortzea zen operazio horren asmoa: kartzelak uharte, itsaso zabalean. Kartzela eta kalearen arteko zirkulazioa saihestea eta, horrekin, barruan gaudenok kutsaduraren arriskutik at mantentzea. Espetxe Administrazioaren arduradunak berehala jabetu ziren birusa kartzela barrura sartuz gero, zaharren egoitzetan gertatu den antzera, itzelezko kaltea egin zezakeela, barruan ez baitago baldintzarik beste lekuetan gaitzari aurre egiteko ezartzen diren segurtasun neurri zorrotzak indarrean jartzeko.

Honek kanpoarekiko harreman guztiak moztea ekarri zuen, eta hori dela eta Zuerako espetxean ordutik gaur egunera ez dugu gure senideekin aurrez aurreko bisitak izateko aukera izan. Hau da, zortzi hilabete baino gehiago daramazkigu gure seme-alabak, gurasoak, bikoteak eta lagunak besarkatu gabe.

Egun, COVID-19aren bigarren oldearen atarian gaudenean, oraindik ez ditugu berreskuratu lehen oldean galdutako hainbat eskubide. Badirudi, gainera, Espetxe Administrazioak ez duela inongo asmorik, epe labur batean behintzat, bisean bisei dagokionez pandemia aurreko egoerara bueltatzeko.

Oso deigarria egiten zait ikustea nola espetxe honetako (Zuera) ia jarduera guztiak pandemia aurreko egoerara itzuli diren eta aurrez aurreko bisitek debekatuta jarraitzen duten, birusa kanpotik barnera sartzeko arriskua gutxitzeko aitzakiarekin. Oso paradoxa bitxia ematen da, espetxe honetan behintzat: kanpotik barrurantz dagoen pertsonen mugimendu ia guztia berreskuratu egin da (irakasleak, hezitzaileak, tailerretako arduradunak...); baina gure senideek oraindik debekatuta dute sartzea.

Zueran, azaroaren 1ean

*Iñaki Garcés Beitia (Otxandio, Bizkaia): 1987 eta 1990 urteen artean egon zen preso lehenbiziko aldiz. Ondoren, 1998an atxilotu zuen Guardia Zibilak Gasteizen. Auzitegi Nazionalak 25 urteko espetxe zigorra ezarri zion Arakako (Araba) base militarrean kalteak eragitea, leherkariak edukitzea eta ETAko kide izatea leporatuta. Inkomunikazio aldian torturatu egin zutela salatu zuen. Espetxealdian urte beteko bigarren kondena bat ezarri zioten funtzionario batekin izandako liskar batengatik. 2024an beteko du zigorra osorik. Zuerako espetxean (Zaragoza, Espainia) dago, bigarren graduan baina baimenik gabe. Berriki Foro sozialak Zuerako espetxea seinalatu du bide legaletik aurrera egiteko traben “paradigma” bezala.