Euskaraldia egin da munduko milaka hizkuntza (Euskara barne) hondoratze bidean eta arriskuan dauden unean. Lurraren historian bizitza biologikoaren (gizakiena barne) seigarren desagertze masiboaren garaian gaude. Eta aldi berean, giza hizkuntza eta kulturen lehen desagertze masiboaren atarian. Egoera larrian gaude.

Pandemia biriko batean gaude, eta mendetan haziz doan pandemia linguistiko kultural batean. George Floyd “ezin dut arnasa hartu” esanez eraila izan zen. Arnasgabetuak gaude munduko hizkuntza gehienak, eta sistema bera da George Floyd eta hizkuntzak itotzen dituena.

COVID-19ak, egitekoa zegoen Euskaraldiari, zailtasunak jarri dizkiola esaten da, eta ezbaiak gaindituz aurrera egitea erabaki zela. Eta baldintza txar horietan arrakastatsua izan omen dela. Baldintza txarrak? Ez. Baldintza desberdinak. Egoera linguistikoaren larritasunaz, dimentsio unibertsalaz, botereak erabiltzen dituen hizkuntzetan hedatzen ari den gezurraren pozoiaz ohartarazteko, erabiltzen ez dituen hizkuntzak zokoratzeko, debekatzeko eta hutsaren hurrengotzat hartzeko joera agerian jartzeko, horretaz gogoetatzeko eta gogoeta ekintza bihurtzeko abagunea. Badira hizkuntzak pandemia honekin ia hiztunik gabe geratuko direnak (Leonard Boff-ek Quiton aitortua). Badira hizkuntzak (Euskara barne) pandemia dela eta editorialak, sorkuntza artistiko literarioa edo eskoletako ekimen bizi berriak murriztuak ikusi dituztenak, eta itotzeko moduko egoeran gelditu direnak. Ez da kasualitatea: polítika linguístiko glotofagikoak jasaten ari gara. Merkatuaren eta kultura merkantilizatu eta digitalizatuaren zerbitzura altxatu diren egitura eta lege politikoak (Espainiako eta Frantziako Konstituzioak eta Europa Batasunaren arau eta jokaera praktiko linguistikoak), komunikabide sare nagusien monopolio linguistikoaren laguntzarekin, ari dira pandemia linguistikoa sustatzen.

Azken Pandemia hau existituko ez balitz bezala pentsatu eta antolatu da Euskaraldia. Eta genozida, ekozida eta patriarkala izateaz gain glotofagikoa den sistema kapitalista existituko ez balitz bezala.

Arrakastatsua? Norentzat? Eta zein irizpideren arabera? Suposatzen dut Eusko Jaurlaritzarentzat (Euskaraldiaren antolatzailea baita, Topagunearekin batera) arrakastatsua izan dela. Ez zaio Euskaraldian bere politika linguistikoari inolako kritikarik egin. Dirua jarri du, ordainaz goi-mailako euskaltzaletasunaren txapela jantzi zaio. Bide batez, kanpaina elektoral aurreratua egin du. Baina Jaurlaritza da aipatutako sistema global glotofagikoaren defendatzaile leiala. Baina ezin dira bateratu sistema global glotofagikoaren zentraltasuna eta bizitzaren zentraltasuna.

Nire galderak dira: Ezagutza argitu al da? Motibazioa sakondu al da? Zein motibazio eta ezagutza agertu dira erabileran? Saiatu al da Euskaraldian bizi dugun egoeraren larritasuna argitzen, argitu al da euskarak bizitzarekin (beste hizkuntzen bizitzarekin eta giza-bizitza orokorrarekin eta bizitza biologikoarekin) duen lotura? Sakondu al da Euskaraldiarekin pandemia linguistikoari eta pandemia mota guztiei aurre egiteko zaintza, hartu-eman bizigarriaren premia eta zaintza horrek dakarren poztasuna?

Euskaraz “gehiago, gehiagorekin, gehiagotan”… eta nire galdera da: zer esateko? Bakoitzak nahi duena bai, baina... bizitza eman euskarari, bizitzaren hizkuntza landuz? Edo zer landu euskaraz? Euskaraz izanagatik ez da edozer bizigarria. Esan beharrean “puto negro o moro“ esan dezakegu “beltz edo moro nazkagarria“; esan beharrean “sucia puta”, “emagaldu zikina”… Edo esan beharrean “Viva la Constitución Española o Francesa”, “gora konstituzio horiek”. Bale. Legitimo. Baina horrek ez du kentzen arazo dezentezko bat: euskara erabiliz euskara ondoratzen duen oinarrizko egitura sozio-mentala indartu daitekeela. Posible baita, euskaraz euskararen bizitzaren aurka aritzea. Posible da euskaraz, bizitza (baita euskararen bizitza) arnasgabetzea.

Elkarlanaren izenean diskurtsoa ahuldu da, egokitu da boterearen paradigmetara eta botereak euskararen bizi-premiatik beherago erregala dezake bakarrik. Euskara ez da gaur politikaren erdigunean jarri. Euskara, besteak beste, gaurko politika sistemikoaren zerbitzuan jarri da.

Hizkuntz ohiturak aldatzea omen da Euskaraldiak proposatzen duena. “Zaila da, baina hala ere...“ dio kantak. Hala ere, ez baditugu trabak agerian jartzen (erantzukizun-ezaren diskurtsoa: pertsonala, kolektiboa eta instituzioena), boluntarismo hutsean erortzen gara eta kulpa sentimendua elikatzen dugu, oso sentimendu pozoitsua bizi-nahierako. Baina panoramatik kentzen baduzu egiturazko bortxa linguistikoa, gelditzen dena da boluntarismo antzua. Eta Euskaraldia tokatu den momentuko bizipenenetatik aparte badabil, bizitzatik aparteko bezala antzemango da.

“Haika mutil, jeiki adi, surik baden mira hadi“. Sua eta garra dario bizitzari. Jon Sarasuak asmaturiko metafora iradokitzailea erabiliz: “Amaren (Bizitzaren) sua eta Aitaren (Gogoaren) etxea zain du behar dugu”. Bizitza eta Gogoa behar ditugu zaindu. Ez su artifizialik. Gogoa elikatzen da bizitzaren galderak pentsatuz eta behar dituen aterpeak eraikiz. Baina gogoaren etxea ezin da nahasi glotofagiaren jauntxoen jauregiekin.