Plangintza terminoari beldurra diote mentalitate kontserbadoreek, korronte politiko aurrerakoiekin eta are komunistekin lotuz, gaur egun autoritarismo berriek egiten duten bezala (Milei, Meono, Orban, Aznar, besteak beste). Hala ere, plangintzaren ideiak osasun onean jarraitzen du, formalki behintzat. Horrela ikus dezakegu Eusko Jaurlaritzaren energia-politikan, poliki eta modu aski interesatuan EAEko lurraldearen antolamendurako planak garatzen ari baita. Badirudi plan horiek energia-politikaren garapena antolatu nahi dutela, batez ere eguzkia eta haizea bezalako iturri berriztagarrietan oinarritutako energiaren ekoizpena. Dena den, gure ustez bere ezaugarri nagusia kontrakoa da, hau da: energia berriztagarrien planek plangintza ezabatzea bilatzen dute. Ikus dezagun.

Energia berriztagarriek eragin handia dute lurraldean instalazioak eskala handikoak direnean eta, beraz, azalera handiak hartzen dituztenean eta ingurumen eta nekazal balio handiko lekuak hartzen dituztenean. Horretarako, garapen hori agintzen duen egikaritze-erregimena behar da, Eusko Jaurlaritzako Sail eskudunaren arabera.

Energia berriztagarrien Lurralde Plan Sektorialaren (LPS) errealitatea oso bestelakoa da, jarraian azalduko dugun moduan. Planak instalazio fotovoltaikoak eraiki ezin diren eremu batzuk aurreikusten ditu. Lurraldeko gainerako eremuetan, karta zuria. Tramitazioan dagoen LPSak eremu batzuetan energia berriztagarrien instalazioen eraikuntza lehenesten eta errazten dela esatera mugatzen da soilik. Instalazio fotovoltaikoen kasuan, esaterako, eguzkiak argitzen ez duen eremuetan instalaziorik ez direla egingo dio bakarrik, nolabait esatearren. Planak eskala ezberdinetako instalazio fotovoltaikoak eraikitzeko aukera nola baloratzen duen egiaztatzeko, interesgarria da ezartzen dituen eta “egokitasun graduazio-eremu” definitzen dituen guneen tipologia aztertzea.

Planak lau gune mota ezartzen ditu, eta honela definitzen ditu hurrenez hurren: egokitasun handiko guneak dira “instalazioak hartzeko egokienak diren eremuak”; egokitasun ertaineko guneak “aurreko guneak baino egokitasun txikiagoa duten guneak” dira; egokitasun baxuko zonak "aurreko bi guneak baino egokitasun baxuagoa duten guneak" dira; egokitasun oso baxuko guneak instalazio mota hauek hartzeko "gutxieneko egokitasuneko lurrak" dira. Hain gai serioa ez balitz, horrelako definizioak komentatzeko, ironia erabiliko genuke . Planak ez du esaten “gaitasuna” zertan datzan, beraz, definizio horiei nekez eman diezaiekegu baliorik lurralde antolamenduaren ikuspegitik. Sailkapen horien egileen lanak nekagarria izan behar izan du, inongo zalantzarik gabe.

Jarduteko modu honen aurrean, lurraldeak pertsonentzat duen garrantziari erantzungo dion lurralde plangintza exijitu beharko genuke. Lurraldean eta lurraldetik bizi gara. Lehena beharrezkoa da, baina bigarrenak lurraldeko baliabideen ustiapen “eraginkorra” kontzeptu ekonomizista hertsiarekiko obsesioa ekar dezake, bertan bizi diren pertsonen bizimoduen duintasun eta jasangarria kolokan jarriz. 0 Km-ko energia berriztagarriak izatea garrantzitsua da energia-segurtasunerako, baina lurraldea zaintzea ere bai trantsizio ekosozial bidezko eta jasangarria lortzeko, eta horretarako plangintza beharrezkoa da.

Lurralde batean bizi bagara, nolakoa izatea nahi dugu lurralde hori? Gasteiztik Araiara, edo Murgiara, Trebiñora edo Oionera bidaiatzen dugunean zer ikusiko dugun jakitea interesatuko zaigu. Lurraldea ezagutuko dugu edo, hobeto esanda, geure burua ezagutuko dugu? Lurraldea eta horren baitako paisaia ez dira gugandik kanpoko elementuak, gure izatearen, gure subjektibotasunaren, gure identitatearen, parte baizik. Plangintzaren kontzeptua ezin da sinplifikatu energia berriztagarrietarako gune “egokien” amalgama baten gisa. Gure lurraldearen eta paisaiaren parte gara eta nor garen eta non gauden jabetzen gara lurraldearekiko erlazio horretan, bizitzarekiko segurtasuna eta lasaitasuna emanez. Saihestu behar dugu hiri batzuetan gertatzen dena. Hiri handietako auzoetako jendeak gabezia handia sentitzen du bere bizitzan, besteak beste, ez baitute bizi den lekua ezagutzen edo sentitzen.

Planak ez ditu aztertzen energia-instalazio handiak ezartzeak lehenengo sektoreari dakarzkion ondorioak, beharbada dena zabalik uzten duelako. Arabako kasuan kezkagarria da bere eta gainerako euskal lurraldeei eragiten dien nekazaritza-ondasun eta zerbitzuen hornikuntzaren gai garrantzitsua aintzat ez hartzea eta tentu handiz ez aztertzea. Nekazaritza sektorearen etorkizuna bermatzea ezinbestekoa da landa eremuen hustea saihesteko.

Ondorioa argia da. Energia berriztagarrien LPS ez da plan bat, ez duelako planifikatzen. Kitto. Aitzitik, lurraldearen kontrolik gabeko okupazio bati ateak zabaltzen dizkio, aldi baterako zehaztutako okupazio neurtua eta orekatua aurreikusten duen politikatik urrun. Beraz, plana enpresa handiei eskala handiko energia-instalazioen ezarpena errazteko diseinatuta dago, ez botere publikoek energia-plangintza egoki baten beharrei erantzun egokia emateko. Plangintza oztopo gisa ulertzen duen kontzepzioa du planak eta ez du gure gizartearen garapen jasangarrirako politika energetiko gako baten jardun-ildoak behar bezala ezartzen.

Planik ez izateak jadanik oso eragin bortitzak ditu. Adibidez, Solaria IBEX35eko enpresak 300 hektarea baino gehiago hartuko luketen hiru zentral fotovoltaiko handi eraikitzeko baimena eskatu dio Eusko Jaurlaritzari, eta 100 km baino gehiagoko elektrizitatea garraiatzeko linea bat. Linea hori Arabako hegoaldetik Bizkaiko iparralderaino (Zierbenaraino) joango litzateke, lurraldean inpaktu bortitza sortuz. Oso Goi Tentsioko linea horren elektrizitatea garraiatzeko ahalmena, aipatu parke fotovoltaikoetako 300 hektareek sortuko luketena baino hamar aldiz handiagoa da. Enpresak, beraz, 300 hektarea beharrean, 10 aldiz biderkatuko lukeen lurraldea nahi du bere negozioa egiteko. Argi eta garbi esan behar dugu: enpresaren eskaera legez kanpokoa da.

Unai Pascual (Arabako Zigoitiko bizilaguna) , Iñaki Lasagabaster eta Jose Allende (EHUko irakasleak)