Ene bioleta maitea
"Dantzan egizu martxea" datorkit bihotzeko fonotekatik bide bazter itzaltsu eta hezeetan Viola odorata loratzen ikusitakoan. Ez dakit Oskorrik Violetaren martxa kantan kantatu bezala berdin apurtuko ote dituen euskaldun jendeak katea eta zapata parea, ez dirudi samurra dagoenik. Hori bai, katea apurtzea egokitzen zaigunerako burdinak eragindako azaleko zauri errea eta zapata parea apurtzeak sortutako oinetako mina baretzeko eta sendatzeko loretxo txiki leun hau erabil dezakegula, hori bai, hori esan dezaket.
Biola-lorea, brioleta edo sagu-belarra ere badu izena nahiz gehienok izen botanikoaren odorata-ri erreparatzen diogun. Izan ere, usaintsua da, usain hauskor bezain iheskor eta preziatu horren bila ibili ohi gara bai edari hartzitua egiterakoan, bai ukendua edo goxokiak egiterakoan. Lurringintzan eta gozogintzan estimatua da Europa guztian eta horregatik sendabelar gisa duen balioa atzean gelditu dela dirudi; adierazgarria da sendabelar modura ez dela merkaturatzen. Zuetako askoren etxean amonak Lourdeserako peregrinaziotik ekarritako lore erako karamelu more haien bidez ezagutu zenuten lorea, ziur naiz. Hala, bihotzeko aromatekan amonaren karamelua izango da beti gutako askorentzat.
Loreak erabili izan ditugu, nahiz hostoekin eta sustraiekin ere badiren hainbat erabilera. Segurtasunari eta eraginkortasunari erreparatuz gero loreak dira gomendagarriak, printzipio aktiboetan aberatsenak ere loreak direlarik. Bioleta zuriak eta horiak ere badira baina gure artean era basatian jaiotzen dena morea izan ohi da, more oso iluna askotan. Garai honetan kolorea ahultzen hasiak eta bakantzen hasiak izango ditugu, berez udaberri hasierakoak izanda ere negu erdi alderako loratzen direla ari garelako ikusten.
Kanpo aldean azala eta barruan mintzak baretuko dizkigu beti. Berdin dio infusiotan, tintura eginda edo oleato zein ukendutan darabilgun, hori du muzilagotan aberatsa izateak, narritadura oro baretzeko gaitasuna baduela. Gurinarekin nahastuta gosaltzeko edo entsaladan janda urdailerako baregarri suertatzen da, probatu duenak badaki ondo. Oraindik ere loretan ikusten badituzu eta eskukada pare bat lore biltzen baduzu, lehortu eta eduki eztarria urratzen zaizunerako. Halakoetan, ondo ezkontzen da plantainarekin (Plantago lanceolata) eta malbarekin (Malva sylvestris), infusiotan.
Bitxikeriei eta kondairei buruz sekulako dokumentazioa daukagu, dozena bat artikulutarako eta, are, tesi baterako ere emango luke. Izaera erlijiosoa duten bi daturekin amaituko dut, Aste Santua eta Ramadana apirilean ditugularik: Mahomaren lore kuttunenetakoa zela dago jasoa eta Kristoren gurutzeak egin zuen itzalean bioleta landareak zeudela ere badio kondairak. Hain zuzen ere, Kristoren oinazearen lekuko fidel izanik makurtu egin omen ziren loreak. Aukeran, Oskorriren Violetaren martxa kantuaren alaitasunarekin agurtuko zaituztet.
Tolosatik abiatu eta Bedaion gora egin, Menditxiki aldera. Batean Bedaio, bestean Zarate, Gipuzkoako eta Nafarroako muga-mugan gara. Hantxe dira helburu ditugun lursailak, Itxitua eta Erlo, garai batean lahar, pagadi gaur egun: Gregorio Ugartemendia Zubillagaren basoa duzu.
Mahaño Lanathoua 2017an hasi zen aitaren lurretan arbolak landatzen, oihan baratzea lantzeko ideiarekin. “Hasieran asmoa ez zen horretatik ekonomia bat sortzea, gure buruaskitasunerako bidean pausoak ematea baizik”, gogoratu du laborariak. Baina, landaketekin... [+]
Zuhaitzen eta arbolen sarobean nabil azken urte hauetan. Larrean, abaroan eta biaoan hor nabil atera ezinik. Zuhaitzei eta arbolei aparteko begirunea diedala jabetua izango zara, tarteka behinik ARGIAren Bizi Baratzea txoko honetan ibiltzen bazara. Eta azkenaldi honetan,... [+]
Duela gutxiko kontua da. Iberiar katamotza (Lynx pardinus), mundu mailako felino espezie mehatxatuenetarikoa, “galtzeko arriskuan” egotetik “kaltebera” kategoriara igaro da IUCNren Espezie Mehatxatuen Zerrenda Gorrian. Espeziea kontserbatzeko egindako... [+]
Nekazaritzaz eta abeltzaintzaz askotan entzuten da lanbide "oso lotua" dela, jai egunik edo oporrik ez dela existitzen. Ipar Euskal Herriko Onetik eta Etxaldia gasnategiek, Berria eta Aldudeko Esne Kooperatibekin elkarlanean, laborariei bakantzak bermatzeko egitasmoa... [+]
Txikitan kaian arrantzatu ohi genituen ‘pantxito’ gehienak ziurrenik bisiguak izango ziren, baina nekez ikusten genituen bisigu handiak. Izatekotan, jatetxe ezagunetan izango zen, arraindegietako bisigu gehienak kanpotik ekarriak ziren bitartean. Egun, kostaldeko... [+]
Galdera hau jaso berria dut Bizi Baratzeako postontzian: "Gaia San Joan bezperako familia afarian atera huen, Unanue sagardotegian, Azpeitian. Seguran Santa Engrazia egunean erein behar ditugun haziak bedeinkatzen dira. Erein beharreko hazi guztiak eramatea komeni al da?,... [+]
2022an Nafarroako Liburutegien Sareak martxan jarritako proiektu berezia da hazien liburutegia. Clara Flamarique Goñi da Nafarroako Gobernuaren liburutegi zerbitzuko proiektuen arduraduna, eta honela gogoratu ditu hastapenak: “Zaragozako liburutegian martxan zuten... [+]
Ur azaletik gertu dabiltza arrainak igerian. Zerbait uretarantz gerturatzen ari da, hegan: arrano bat dator, bere atzaparrak aurrerantz luzatuta eta zaplast! Uretan sartu da, bete betean. Arraina harrapatu ostean burua uretatik atera du arranoak, baina arrainak hondorantz egiten... [+]
Bost hilabete bete dira otsailaren 6an traktoreen mobilizazioak hasi zirenetik. Mirene Begiristainek eta Isabel Alvarezek ekofeminismoaren betaurrekoak jantzita aztertu dituzte mobilizazio hauek eta fokutik kanpo geratu diren laborariak eta aldarrikapenak ekarri dituzte lehen... [+]
Ingurumena, bioaniztasuna, uraren gestioa eta haurren beharrak oinarri hartuta, ikastetxeetako patioak aldatzeko proiektu kolektiboa jarri dute martxan Pirinio Atlantikoetan; Euskal Herriko lau herrik hartuko dute parte. Iruñean ere, itzal eta landare gehiago izango... [+]
A zer lanak ematen dizkigun! Txoratzen gaitu tomateak (Solanum lycopersicum). Artaxoakoa dela, edo Tuterako Itsusia, edo Aretxabaletakoa, edo Erandiokoa, pikoluzea, gerezia dela, madari tomatea dela, Igeldo, mendigorria, transgenikoa dela, Eusko Labela dela, idi-bihotza, korta... [+]
Joxe Blanco Gomez laudioarra Lamuzanaturgunea blog-aren bultzatzaile eta Laudiokolore ekimeneko kidea da. Urteak daramatzate Laudion basa landareen inguruko sentsibilizazioa eta formazioa egiten, eta maiatzean, Arraño mendiko baso orkideen inguruko jardunaldiak egin... [+]
Kakalardo adar-luze honen irudiak ez du zalantza izpirik uzten: ez du parekorik. Gure lurretan, eta Europa osoan ere, genero honetako espezie bakarra da. Bere tamaina handiak (kakalardo bat izateko, noski) eta bere kolorazioak gure begietan betiko txertatzen dira ikusteko... [+]