Dante Gabriel Rossetti poeta eta margolariak “munstro ikaragarri” gisa deskribatu zuen Gailur ekaiztsuak. Piztia bezatzea bezalakoa izan da itzulpen lana?

Nahikoa borrokatu behar izan dut, egia esan (baina noiz ez da borroka itzulpen-lana?). Azkenean, behintzat, lortu dut munstroa orrialde batzuetan entzerratuta uztea, eta denboralditxo batean hor egongo dela espero dut, atzera leihoren batetik salto egin, eta beste norbaiti agertzen ez zaion bitartean.

XIX. mendeko klasiko bat da nobela. Euskarak aspalditik zeukan zor bat kitatu du argitalpen honekin?

Jakina, hau bezalako obra klasiko ezagun-ezagun hauekin hori gertatzen da. Kanpotik begiratuta, esan daiteke: Baina, nola! Oraindik itzuli gabe dago hori? Oraindik klasiko ezagun asko geratzen dira itzultzeko. EIZIEk Eusko Jaurlaritzaren laguntzarekin aurrera daraman Literatura Unibertsala bildumak, esate baterako, egiteko hori du, eta horretan ari da, baina dituen baliabideen erritmoan.

Oso gazte idatzi zuen Brontëk liburu hau, bera ere gazte hil baitzen, 30 urterekin. Izan zuen bigarren edizio bat, Emilyren ahizpa Charlottek orraztua. Zein erabili duzue itzulpenerako?

Itxura denez, lehenengo edizioa narras samarra irten zitzaien, Charlottek argitaratzaileari salatzen dionez: inprenta-probak zuzendu gabe daudela egozten dio, beteak beste. Baina, bigarren ediziorako, inprenta-probak ez ezik, bere moldaketa propioak ere egin bide zituen Charlottek. Guk lehenengo edizioan oinarrituriko bertsio bat erabili dugu, liburua bi zatitan aurkeztuz, eta paragrafoak bere horretan mantenduz.

Xabier Olarrak hitzaurrean aipatzen du Brontë ahizpen obrari buruzko eztabaida, ea zeinek duen pisu handiagoa literaturaren historian. Horrelako eztabaidak gorabehera, Charlotte Brontëren Jane Eyre, adibidez, ez daukagu euskaraz oraingoz. Literatura Unibertsala bilduman leku bat behar lukeela uste duzu?

Obra hauek hain dira ezagunak, ezinbestekoa dirudi euskaraz ere eskuragarri izatea. Zoragarria litzateke nornahik bilatu ahal izatea edozein liburutegitan, fisiko zein birtual, naturaltasun osoz eta aurkituko duen ziurtasun osoz, Jane Eyre edo Montekristoko kondea, edo beste edozein, euskaraz. Hori bai normalizazioa!

Nobela hau konparatu izan da Jane Austenen Harrotasuna eta aurrejuzkuak-ekin, segur aski bi nobeletako maitaleak banatzen dituzten harresi-sozialak direla-eta. Zer iruditzen zaizu konparazio hori?

Ba, ez dakit zer esan. Gailur Ekaiztsuetan harresi-sozialak hor daude, nola ez, tinko asko; harrotasuna ere badago eta aurrejuzkuak ere bai, eta baita xenofobia ere, nahi baduzu, baina ez dakit zenbateraino diren konparagarriak alde horretatik bi nobelak. Gailur Ekaiztsuetako Heathcliff pertsonaia gizarte maila guztien harresietatik kanpo utzitako bat da: haur abandonatu bat, izenik ere ez duena, gizon batek Liverpooleko kaleetatik jasoa. Jane Austenen nobelan, nik uste, maila apalekoen eta goi mailakoen arteko “entente” bat lortzen da pertsonaien “arte onak” (adimena, heziketa, eskuzabaltasuna…) bitarteko. Emily Brontërenean, berriz, “arte gaiztoak” erabilita (dirua, engainua, bortizkeria…) lortzen du Heathcliffek auzotar aberatsak suntsitzea.

Ibilbide luzeko itzultzailea zara, euskarara ekarriak dituzu James Joyce, Henry James, DH Lawrence… Zer itzultzen gozatu duzu gehien? Eta nor itzultzea gustatuko litzaizuke?

Ez nuke esango batekin besteekin baino gehiago gozatu dudanik. Denekin gozatu dut asko. Nor itzuli? Alde horretatik ez dut maniarik. Edozein libururekin gertatzen zait, oso gustura irakurtzen ari banaiz, mentalki itzultzen aritzea, esaldia edo dena delakoa euskaraz nola jarriko nukeen pentsatzen. Brontëtarrekin ari garenez, horixe gertatu zitzaidan aspaldi ez dela Charlotteren Villette-kin. Istorioa bera, beharbada, ez da munduko interesgarriena, baina hain dago zoragarri idatzita, denbora guztian pentsatzen nuen: Nola jarriko nuke hau euskaraz, nola jarriko nuke hau euskaraz.

Euskarara ekarri diren atzerriko idazleen zerrenda begiratu eta badago deskonpentsazio handi samarra gizonezko idazleen mesedetan. Uste duzu azken urteetan ari dela joera hori aldatzen?

Esango nuke baietz. Deskonpentsazioa handia da, baina irudipena dut Literatura Unibertsala bilduman bertan ere gehiago direla emakumezkoak bigarren partean hasierako urteetan baino. Ezin da bestela izan. Beste arlo guztietan bezala, poliki-poliki, baina, espero dezagun, seguru, emakumezko idazleak ere dagokien lekua hartzen ari dira.