Boliviako hauteskunde azpinazionalak, martxoaren 7an ospatu zirenak, gatazka agertokien erradikalizazio bezala irakur daitezke, MAS nazio mailan alderdi hegemonikoena izanik, baina Santa Cruz departamenduan eta Cochabamba eta La Paz bezalako hiri garrantzitsuetan presentzia indartsu eta erradikalizatua duen eskuinarekin.

Era berean, azpimarratu behar da, hautagaien hautaketan izandako gatazken ondorioz, hautagai disidenteak agertu direla eta beste indar batzuekin aurkeztu direla, garaipen garrantzitsuak lortuz.

MASen nagusitasuna eta landa-eremuko botoaren pisua

Hauteskundeetan lehian dauden 336 alkatetzetatik, MASek 240etan irabaziko du; era berean, 9 departamentuetatik 6tan lortu dute garaipena gobernazioetarako hautagaitzek, eta gainerako hiruretan bigarren geratu dira. Nahiz eta gehiengo bozketak, gertatu ohi den bezala, gobernadore eta alkate izateko hauteskundeetan presidentetzarako hauteskundeetan baino indar gutxiago izan, gainontzeko subjektu politikoengandik distantzia handia finkatzen du, batez ere landa eremuetan, eta gainera, herrialde osoan presentzia duen alderdi politiko bakarra da, indar eta bizitza organiko eta militantzia duen bakarra. Horren ondorioz, diskurtso politikoa MASek proposatzen duenaren alde edo kontra egotearen inguruan egituratzen da, hau da, hegemonia argia duela.

Hala ere, departamendu gehienetan arrakasta izan duen arren, soilik hirutan (Oruro, Cochabamba eta Potosi) lortu du garaipena lehen itzulian. Pandok, Tarijak, Chuquisacak eta La Pazek bigarren itzulia egin behar izan zuten apirilaren 11n, non botoa gobernuaren partiduaren kontrako hautagaietan kontzentratu zen, hauek garaile bihurtuz.

Hiri handietan, departamenduetako 9 hiriburuak eta El Alto hiria, MASek soilik Oruro eta Sucre hirietan lortu du arrakasta. Emaitza onak ez badira ere, kontuan hartu behar da azken hauteskunde azpinazionaletako emaitzen oso antzekoak direla. Ziur aski etsigarria izan daiteke MASentzat. Izan ere, Arcek urrian lortutako garaipen handiaren eta oposizioaren sakabanaketa eta ahultzearen ondoren, emaitza hobeak espero ziren. Gobernu-alderdiaren Akilesen orpo historikoa da MASek hirietan duen ahultasuna, kultura politikoko espazio askoz indibidualistagoak, egitura komunitario eta sindikalek landa-eremuan duten eragina egikaritzen ez dutenean.

Argi geratzen da, gainera, alderdi buruzagitzak hautagaitzak inposatzea, kasu askotan, gizarte-erakundeek postulatu zituztenak ezagutu gabe, oso garesti atera zaiola MASi, alderdi horren jatorria eta izateko arrazoia herri-erakunde eta -sektoreen tresna politikoa izatea baita.

MASi oposizio bat agertu da, ezkerrekoa eta herritarra

Eva Copak, senatuaren aurreko presidenteak, garaipena lortu du El Alto hirian, Jeanine Añezen gobernuaren aurkako borrokaren gotorlekuan, botoen % 68,7 eskuratuta. Damian Condori, Chuquisacako Landako Langileen Konfederazio Sindikal Bakarreko burua, gobernazioaren bigarren itzulian egon zen, garaipena lortuz. Hauei Ana Lucia Reisek Cobija hirian lortutako garaipena eta Alejandro Unzueta Beniko gobernadore berriak lortutakoa gehitu behar zaizkie. Erakunde sozialek proposatu zituzten hauek guztiak hautagai izateko, baina alderdiko buruzagiek baztertu egin zituzten, eta horrek pitzadura handia ireki du herri-esparruan. Aldi berean, Boliviako ezkerraren eztabaida klasiko baten aurrean jartzen gaituzte. Alde batetik ortodoxia leninistatik hurbilen dauden sektoreak daude, zeinek, alderdia borrokaren abangoardia dela ulertuta, beren hautagaiak inposatu baitizkiote gizarte-erakundeei. Eta, beste aldetik, herri-mugimenduen eta jatorrizko herrien antolaketa, asanbladetan oinarrituta eta jatorrizko herrien artean (batez ere, aymara eta kitxuak) presentzia handia duena. Egituraketa honek ulertzen du oinarrizko erakundeek erabaki behar dutela eta alderdiko karguak, berriz, "obedituz agintzeko" daudela, zapatistak eta Evo bera parafraseatuz.

Beraz, erakunde horiek ez entzutea erabaki duen tokian, MAS galtzaile atera da, El Alto bezalako bere borroka-gotorlekuetan ere, non porrota izugarria izan den. Arreta berezia eskaini behar zaie Eva Copa eta Damian Condoriren garaipenei, baita bigarren itzulian La Pazen Santos Quispek lortutako garaipenari. Azken hau, duela gutxi hil zen Felipe Quispe buruzagi aymararen semea da. Felipek, bere bizitzaren amaierara arte, jarrera indianista oso kritikoak izan zituen ezker mestizo tradizionalarekin.

Ikusi behar da ea Copa El Altoko alkatetza zailean kudeaketa on bat egiteko gai bada, hiri hau, bere dinamismo, desordena, etengabeko hazkunde eta espiritu kritiko indartsuagatik, herrialde bera gobernatzea baino zailagoa baita. Kudeaketa positiboa izatekotan, Quispe, Condori eta Beni eta Pandoko gehiengo disidentearen indar herrikoi disidenteekin artikulatzeko gaitasuna garatzen bada, ezkerretik eta herri-sektoreetatik MASen gehiengoaren aurkako oposizioa egoteko aukera serioaz hitz egin genezake, jatorrizko izaera indigena nabarmenarekin gainera.  

Egoera interesgarria da hori, eragile horiek azken 15 urteetako 14 urtetan (Añezeko estatu-kolpearen ondorioz urte bateko de facto etenaldia baino ez da egon) Bolivia gobernatu duen alderdia behartu baitezakete  kontraesanak gainditzera, bai oinarrizko erakundeekin duten harremanean, bai beste funtsezko gai batzuekin duten harremanean, hala nola eredu ekonomiko estraktibistarekin, prozesu deskolonizatzaileetan sakontasun faltarekin edo elite kapitalistekin egon den tolerantzia (ia ia konplizea) metaketa eta ustiapen praktikei dagokienez.

Horretarako, funtsezkoa izango da bai MASek bai bere disidenteek ulertzea – bere garaian Felipe Quispek ondo ulertu zuen bezala, Añezek hauteskundeak betirako atzeratzeko asmoari aurka egin zionean –, desadostasunak eta barne borroken gainetik, indigenen eta langile klaseen bloke historiko bereko zati direla, eta etsai komuna dutela oraindik ere, hau da, inperialismo estatubatuarrak sostengatutako meatzaritza- eta esportazio-oligarkia.

Eskuina, erradikalizatuta

Comunidad Ciudadana eta Carlos Mesa haren liderrak ordezkatzen duten eskuin moderatuaren hondoratu bada ere, eta nahiz eta eskuinaren esparru politikoa zatitu, ezin izan da ukatu bertako hautagaietako batzuen arrakasta, eta, gainera, jarrera askoz erradikalagoak dituzten aktoreak ordezkatzen dute. Esate baterako, Manfred Reyes Villa Cochabambako alkatetzarako garailea, gaztetan diktadura militarrei lotutako militar ohia, Sánchez de Lozadaren gobernu kriminalaren bazkidea eta, beraz, konplizea; edo Ivan Arias La Pazen, zeina, ezkerretik jarrera gero eta erreakzionarioagoetara joan ondoren, azkenean Jeanine Añezen de fact-ko gobernu ustelaren ministro izan zen.

Baina, zalantzarik gabe, Bolivian eskuineko oposizioaren buruan kokatzen dena Luis Fernando Camacho da, Santa Cruzeko Batzorde zibikotik 2019ko estatu-kolpearen egile nagusia izan zena. Izan ere, Boliviako eskualderik aberats eta populatuena den Santa Cruzeko Gobernazioaren gehiengo absolutua lortu zuen. Camachoren diskurtso eta praktika politikoak, argi eta garbi arrazistak diren identitate-jarreretan oinarritzen dira, baita erlijio-diskurtso kontserbadore amorratu batean, ekialdeko nekazaritza-industriaren elitearekin lotura estua izateaz gain. Hau dela eta, Camachok ziurrenez gobernazioa erabiliko du Arceren gobernua konfrontatzeko eta harremanak tentsionatzeko.

Izan ere, Jeanine Añez estatu kolpeagatik epaitzeko egindako atxiloketak, Beniko gobernadore izateko hautagai bezala garaitua izan ondoren, 2019an gertatutakoaren inguruko diskurtsoaren guda indarberritu du. Eskuinaren ikuspegia, klase ertaineko sektore zabalek babestua, gertatutakoa Evo Moralesek ustezko hauteskunde iruzur baten aurkako mobilizazioen aurrean egindako ukoaren ondorioz gertatutako oinordetza konstituzional soila izan zela da. Ordea, herri sektoreen konbentzimendua, hura estatu kolpe planifikatu eta bortitza izan zela da, Senkata eta Sacabako sarraskiekin egiazta daitekeena, hogeita hamar bat hildakorekin, baita kolpearen eta Añezen gobernu ustelaren aurka agertu zirenen aurkako jazarpen politikoarekin. Azkenik, MASen garaipenak (botoen % 55arekin) argi uzten du gertatutakoak Añez eta Camacho dituela erantzule, eta epaitu eta zigortu egin behar direla.

Laburbilduz, gobernua boteretik kentzeko konspiratzen jarraituko duen eta erradikalizatzeko joera duen eskuin baten aurrean, herri-eremutik eta ezkerretik hausnartu egin behar da, akatsak bideratu, hausturak eragin dituzten zauriak josi, eta guztion artean prozesuan sakondu. Boliviako herriarentzat berdintasunezko eta justiziazko etorkizuna garatzea eragozten duten egitura kapitalista, kolonial eta patriarkalekiko benetako haustura prozesuan sakondu, hain zuzen ere, kontinenteko herrien eta, oro har, munduko herrien borrokekin artikulatua.

[*Egilea bolibiarra, Askapenako militantea eta Euskal Herriko biztanlea da]