Garaipen irmo honek hainbat alderdi agerian utzi du

Herriaren mobilizazioa gakoa izan da: hasiera batean boterean hiru hilabete baino ez zen egongo gobernu kolpistak aitzakia topatu zuen pandemian hauteskundeak hiru aldiz atzeratzeko. Antolatutako herriak nahikoa zela esan zuen arte. Izan ere, abuztuan herrialdearen errepide eta komunikazio bideak moztu zituzten hauteskundeetarako datak legez ezarri arte. Milaka boliviarrek, sindikatu, nekazal zein jendarte erakundeetan antolatuta, hauteskundeak egitera behartu zuten gobernua. Eta, ondoren, urte bat lehenago botere politikoa lapurtu zien jukutri makiavelikoa garaitu zuten hauteskundeetan. Honek irakaspena ematen dio ezkerrari: hauteskunde-garaipenak posibleak dira aurretik indar erreakzionarioak kalean eta mobilizazioarekin garaituak badira.

MAS-IPSP alderdiak bizirik jarraitzen du: hauteskundeetarako mezua ekonomia hobetzeko eta klase ertaina deritzonaren botoak jasotzeko helburuan zentratua egon bada ere, MAS-IPSP-k erakutsi du herri boliviarraren gehiengoa ordezkatzen jarraitzen duen indarra dela. Zein irudi ezberdina duela urte bat kolpisten propagandak erakusten zigunarekin alderatuta, non sektore zabalek MAS laidoztatzen zuten! Hauteskunde hartako ustezko iruzurrak erortzen bukatu du. Hain argia izan da garaipena, muntaia hori garatu eta babestu zutenek –Amerikako Estatuen Erakundeko (AEE) presidente Luis Almagrok eta Boliviako eskuinaren liderrek–, Arce eta Choquehuanca zoriondu beste erremediorik ez dutela izan.

Garaipenak mugak zeharkatzen ditu: MASek gobernua berreskuratzea AEEk, Limako taldeak eta AEBetako administrazioak bultzatutako estrategia inperial eta autoritariorako oztopo handia da. Aldi berean, Abya Yalak erdietsitakoa munduko gainontzeko herrientzat da lorpen bat. Taularen beste pieza bat pertsonak eta natura ustiatzen dituen inperialismoaren aurkako etengabeko borrokan: integrazio latinoamerikarrerako arnas berria dena, eta herrien eta sektore xumeen interesen alde jokatzen duena.

Garaipenaren eduki dekoloniala: ez dago zalantzarik jatorrizko herrien kontrako indarkeria fisiko eta sinbolikoak eragina izan duela aymarak, quechuak eta beste sektore zabalak mobilizatzeko. Indarkeria hori Sacaba eta Senkata-ko sarraskietan, wiphala erretzean, hauteskundeak eskatzen zituztenak “basatiak” izendatzean, Bibliaren inposizioan edota jatorrizko herrien kosmobisioa ukatzen duten mezu ebangelizatzaileetan irudikatu zen. Oraingo hauteskunde-erakustaldiarekin argi erakutsi dute ez daudela prest elite kolpisten estatu kolonialera bueltatzeko.

Erreleboaren beharra: Evo eta Álvaro García Lineraren zalantzarik gabeko lidergo-ezaugarriez harago, laugarren agintaldirako aurkeztea ez zen ziurrenez aukerarik onena. Hautagai berriek, salbuespeneko baldintzetan, aurreko hauteskundeetan galdutako boto asko berreskuratzea lortu dute. Buruzagi berrien formazioa eta sustapena aldaketa prozesuetarako bermea da, bereziki buruzagitza kolektiboena, non ezinbesteko liderrik ez dagoen. Bolivian eta gainontzeko tokietan. Herri boliviarrak erakutsi du ez duela sostengatzen pertsona bat, baizik eta jatorrizko herri eta sektore herrikoien aldeko burujabetze proiektu politiko bat.

“Klase ertain” gorabeheratsua: oso probablea da 2019an MAS bozkatu ez zuen klase ertaina deritzonaren zati batek oraingoan MAS bozkatu izana. Arrazoiak? Seguru aski elementu batzuen nahasketa bat: mediatikoki higatutako Evo-García Linera binomioa ordezkatzera etorri den hautagaitzarekiko beste jarrera bat, eskuina eta botere faktikoak benetan zer diren hobeto ulertu izana, edota Jeanine Áñezen gobernuaren kudeaketa asturugaitz eta ustelarekin alderatuta MASek egindako kudeaketa hobeto balioztatzea. Izaten denaren eta izan nahi denaren arteko amaigabeko kontraesanak, klase-kontzientzia faltak eta mentalitate kolonizatuak bihurtzen dituzte sektore hauek subjektu zalantzati, momentu zehatz batzuetan gakoa ere izan daitekeena.

Era berean, irekitzen den agertoki berriak zalantza eta erronka batzuk planteatzen ditu, pandemiari, osasun eta ekonomia krisiari aurre egiteko moduaz haratago doazenak

Demokrazia ez da berreskuratu: azken egunetan adierazpen hau maiz erabili bada ere, berreskuratu dena (oraindik kargu hartzea gauzatzeko…) botere politikoa izan da. Baina hau ez da, berez, demokraziaren sinonimoa. Botere ekonomikoa oligarkia kolpistaren eskuetan mantenduko da neurri handi batean, eta, ekoizpen-baliabideen herri kontrolik ez badago, estatua ahula da oso gertagarria den sabotaje ekonomikoaren aurrean. Zentzu horretan, MASek lehentasuna eman beharko dio ekonomia komunitarioari, baita Konstituzioan jasotako sektore gakoen kontrol estatalari. Era berean, estatu kolpearen eragilea izan den nekazaritza-industriako oligarkiarekin zituen itunak alboratu beharko ditu ere.

Hedabide nagusiek, kolpea gauzatzeko eta Añezen gobernuari zilegitasuna emateko ezinbestekoak izan zirenak, esku pribatuetan diraute. Informazioaren benetako demokratizaziorik gabe oso zaila da egiazko demokraziarantz abiatzea.

Eta zer esan estatuaren indarkeria antolatuari buruz! Gobernuaren kontra matxinatu ziren polizien eta Evo uko egitera ‘gonbidatu’ zuten militarren eskuetan jarraitzen dute armek. Duela urte bat argi geratu zen botere politikoa izatea eta estatua kontrolatzea kontu ezberdinak direla. Nola saiatu indar-korrelazioa aldatzen mentalitate kolonial eta arrazistaz blai dauden erakunde armatuen barruan? Nola egin bertoko botere oligarkikoaren babesleak diren eta inperialismo yankiaren aurrean otzanak diren instituzio armatu hauek aldatzeko, aurreko hamabost urteetan lortu ez bazen? Ziurrenez hori izango da gobernu berriaren erronka nagusia. Zentzu horretan, herri-milizien sorrera nolabaiteko kontrapisua izan daiteke.

Justizia eta erreparazioa egongo da?: kolpearen erantzuleak prozesatuko al dituzte? Eta behin-behineko gobernu bati ez dagozkion erabakiak hartu zituztenak (enpresa publikoen pribatizazioa, enbaxadoreak aldatu, mediku kubatarrak kanporatu…)? Eta Sacaba eta Senkatako sarraskien zein beste hilketa, espetxeratze eta jazarpenen erantzuleak? Batasun eta errekontziliaziorako deiek ezin dute zigorgabetasuna ekarri. Bere herriaren aurrean gobernu berriak bete behar duen justizia, duintasun eta sinesgarritasun zeregin bat da.

Onartuko dute beren porrota?: hauteskundeetan jasotako kolpeak zurtuta eta ahulduta utzi baditu ere, Boliviako elite ekonomikoak eta AEBetako administrazioak ez dute onartuko herriak bere etorkizunaren jabe izatea. Nahiz eta gobernu berria formalki onartu, gaurdanik saiatuko dira higatzen, ziurrenez gerra hibridoaren bidez, eraso ekonomikoak, mediatikoak eta psikologikoak konbinatuz eta polizia eta indar armatuen barruko taldeak gobernua desegonkortzeko erabiliz. Venezuelan aspaldi egiten ari diren bezala. Aldaketa prozesua geldiarazteko eta Bolivia kontrolpean hartzeko estatu kolpe bat burutu bazuten, ezin dugu pentsatu hauteskundeen emaitza era demokratikoan onartuko dutenik. Herrien Historia ikasterik baino ez dago.

Autokritika eta tentsioa ezinbestekoak dira: azken urte honetan Bolivian gertatutakoak MASen gobernu berriaren ekimenak halabeharrez baldintzatuko ditu. Gobernutik hartuko diren neurrien erradikaltasun maila ezagutzeko, itxarotea ezinbestekoa izango da. Ikusteko dago ea aldaketa prozesua bizkortzea bilatuko duen ala, aldiz, jatorrizko herrien eta mugimendu sozialen eskubideak sustatzen dituen estatu asistentzialista leheneratzetik ez den pasatuko; egiturazko aldaketa nabarmenik egin gabe, burgesiarekiko eta berari lotutako botereekiko talka ekiditen saiatuz eta marra gorri batzuk ez zeharkatuz (kolpeari loturiko politikari eta funtzionarioen prozesatzea, interes ekonomikoen eta hedabide batzuen kontrako interbentzioa, aginte polizial eta militarren kargugabetze sakona…). Izan ere, indar armatuen eta poliziaren mehatxuak, elite ekonomikoekin eta beren talka-talde paramilitarrekin batera, gobernu berriak hartu beharreko neurriak baldintza ditzakete, Evo eta García Lineraren gobernuen bertsio light batera eramanez. Zentzu horretan, ezinbestekoa da etengabeko autokritika ariketa, baita tentsioa mantentzea MASen oinarri eta egituretan, hasierako asmotik eta ordezkatzen dituen sektoreen beharretatik desbideraketarik ez egoteko. Agerikoa da Ekuadorren Morenorekin geratu dena ez dela Bolivian gertatuko (MAS-IPSP-k ez du ezer ikusirik Alianza País alderdiaren egitura eta antolaketa moduarekin). Baina beharrezkoa izango da erne egotea, botere burgesaren eta inperialismoaren, eta langileriaren eta herrien arteko ekidinezinezko borroka saihestu gabe.

Urte bat beranduago, leku berara bueltatzen gara? Bai eta ez. Galdera hauei emango zaien erantzunak baldintzatuko du Boliviako herriak, baita Abya Yala eta munduko herriek behar duten aldaketaren sendotzea.

*Iñaki Etaio eta René Behoteguy Askapenako militanteak dira