Zentzumen guztiak azal-azalean dabiltza baratzean. Gureak bai, jakina, baina baita landareenak ere. Entzun, ikusi, ukitu, usaindu eta dastatzeko ohiko zentzunaz gain gehiago izan ditzakegun susmoa ez da bart arratsekoa, hotza edo beroa sentitzekoarena, adibidez. Zentzumen horiek azalean ditugunez, kanpokoa aditzeko bidea dira. Ba omen ditugu, ordea, baita gure barruko sakonaren berri ematen digutenak ere. Horretan ari direnek zentzumen oraindik ezkutu horiek pertsonetan garatuagoak direla diote. Orain artekoekin bezala gertatuko da, gure alaben alabek argituko dituzte gu orain igartzeko ere gai ez garenak eta zentzumenak zentzunak eta baita sentimenduak ere badituztela frogatu. Orain badakizkigu lehen usaindu ere egiten ez genituenak, landareek ere usaindu, komunikatu (nolabait hitz egin eta entzun), ukitu, dastatu eta ikusi egiten dutela. Iraun eta bizitzeko begi-belarri jarrita daude, etengabe. Esaerak dio: “Oro-begi mutila; katua ataizean”. Hau ere eguneratu eta esantzaun: “Oro-begi umea; lizarra ataizean”.

Zentzumenen katalogoaren loditzea eta berritzea ikuskizun dago. Ikuskizun denaren ikuskizuna ikusteko begia behar; eta begi kamuts izan gabe begi egin.

Begi-belarra Euphrasia rostkoviana dela dio Martxel Aizpurua botanikaria buru zuen talde zabal batek eginda UZEIk 1984an argitaratu zuen Biologia/1 Landare eta animalien izenak, izendegia-k. Begietarako ura edo kolirioa egiteko erabiltzen da, begiak zorroztu eta bista argitzeko. Pio Font i Quer izen handiko botanikariak bere Plantas medicinales, el Dioscorides renovado ospetsuan formula hau erakusten du begi handitu, makartsu, beteritsu edo bekartsuentzako: artoski garbitutako ontzi batean litro erdi ur hamar minutuz irakin, ontza erdi (14,175 gramo) begi-belar lehor erantsi, estali eta hozten utzi; egin berritan erabiltzea gomendatzen du.

“Sendikusa” esaten dio begi-belarrari Joan Ignazio Iztueta Etxeberriak 1829ko Guipuzcoaco provinciaren condaira edo historia liburuan; berdina jaso zuen Jose Maria Lakoizketa Santestebanek bere 1888ko Diccionario de los nombres euskaros de las plantas en correspondencia con los vulgares castellanos y franceses y cientificos latinos; “sendatu” eta “ikusketa” hitzetatik datorrela dio, ikusmena sendatzen duela alegia. Resurrección María Azkuek 1905eko Diccionario Vasco-Español-Francés hiztegian, Londresen jasotako Luis Luziano Bonaparteren eskuizkribu multzoa aipatuz “sendoikuz” izena jaso zuen. Nondik ote dator “sendoikuz”? Sendikusatik? Sendo ikusitik? Sendo ikuzitik?

Beste esaera: “Ikuskizun, kontakizun”. Ikustekoa kontatu eta entzun eta aditzeko belarri-belarra. Baina hori beste begiatzeko belarria da, hurrengorako… Bitartean begi-loreekin gozatu. Andoni Urestarazu Umandik 2000ko Asmo-Iztegia-n dio begi-loreak begi gozoak direla. Mariano Izetak, aldiz, 1997ko Baztango Hiztegia-n dio begi-lorea triste dagoena dela. Lehen aipatutako Londresko eskuizkribuetan, “begi-lore” margaritaren tankerako lorea zabaltzen duen Aster generoko landareari esaten zaio. Zeuk ikusi…