Joan den hilaren 3an izenpetutako akordioak parametro berriak irekitzen dizkio Nafarroako kupoaren inguruko debateri. Espainiako estatuak ia 700 milioi euro eskatzen dizkio Nafarroako Erkidegoari; Nafarroako Gobernuak egindako azterketa teknikoek, ordea, ondorioztatzen dute ordaindu beharreko ekarpena 600 milioi eurokoa dela. Alderaketa soil bat eginda, argi geratzen da kalkulu hori berrikusi egin behar dela. Demografian eta BPGean EAE Nafarroa baino 3,3 aldiz gehiago da; eskumenen arloan ere paretsu daude bi erkidegoak. Horrenbestez, egin beharreko ekarpena 300 milioi euroren bueltan egon beharko litzateke. Hau da, prestatu dadila Nafarroako laukotea negoziatzeko.

Erregimeneko gobernuak egon zirenean (UPN-PSN), zentralismoaren ase-ezintasun ekonomikoak eragin zuen lagapen gehiegi egitea Madrili. Herritarrekin oso gogorrak izan diren gobernuak izan ditugu Nafarroan, baina Madrilen aurrean otzan-otzan aritu dira. Zalantzan ezin da jarri independentistak direla autonomiaren defendatzaile onenak, autonomia soila nahikoa ez dela ikusten dutelako. Aldi berean, autonomistak deitzen diren horiek dira autonomia okerren babesten dutenak, gehienbat zentralismoaren frankiziak izaten direlako kasurik gehienetan. Era horretara, euskal eta nafar autonomiaren defendatzailerik kaskarrenak dira Alfonso Alonso, Yolanda Barcina eta enparauak.

PP eta EAJren arteko akordioa ikusita, burura datorkiguna da ea herritar eta militante jeltzale asko ez ote diren damututa egongo, duela 20 urte Aznarren inbestidura babestu zutenean gertatu zitzaien bezala.

Rajoyk eta Ortuzarrek izenpetutako akordioaren 36 atalen edo ekinbideen edukietara doa bigarren hausnarketa. Gehien ikusten dena eta harridura ere sortzen duena da Euskal Herriko gizartearen kezka nagusiak ez direla jasotzen: 1) Bakea eta elkarbizitza 2) Erabakitzeko eskubidea eta Estatutuaren erreforma 3) Politika sozialak. Hitzarmen horren 36 “lorpen” horietako gehienak oso zehatzak dira eta izaera ekonomikoa duten konpentsazioak baino ez dira. Izaera horretatik aldentzen diren bakarrak lehen bi edo hiru puntuak dira: akordio fiskala, Euskal Y eta goi-tentsioko argindarraren prezioa.

Hala ere, Espainiako estatuko aurrekontuak babestea Rajoyri eta PPri egindako lehen mailako opari politikoa da. Euskal gizarteak dituen hiru kezka nagusiei bultzada ematea izango litzateke Euskal Herriak beharko lukeena; hau da, bakea, erabakitzeko eskubidea eta politika sozialak eta ekonomikoak. Orain urte batzuk Aznarrek bezala, izaera politikoko txekea jaso du Rajoyk, eta izaera ekonomikoa duen kontraprestazioa ordaindu du.

Bakearen artisauek etorkizunean ere aztertuko diren jardunbide batzuk erakutsi dizkiete Euskal Herriari eta nazioarteko komunitateari. Jardunbide armatuta uzteko 2011n ETA erakundeak hartutako erabakiaren aldebakarreko izaera ere aztertua izango da. Bien bitartean, indarkeriatik etekin politikoak ateratzeko Rajoyren gobernuak daukan itsukeriaren ondorioz, barregarri ere geratzen ari da. Arlo horretan izaera politikoa izango duen akordioa ez eskatu izanak ez dauka zentzurik.

Bestalde, erabakitzeko eskubidea ezinbesteko baldintza da foruetan jatorria duten erkidego autonomoentzat, hau da, EAE eta Nafarroako Foru Erkidegoarentzat, arrazoizko lotura politiko-konstituzionala eduki ahal izateko eta erkidego horiek defendatu ahal izateko. Erabakitzeko eskubiderik gabe ez dago aldebikotasunik. Gaur egun hainbestetan aipatzen den alde biko harremanak zentzua dauka erabakitzeko eskubidea onartzen bada. Erabakitzeko eskubiderik ez daukanak ezin du hitzarmenik egin.

Dena dela, beharrezkoa da agertzea erabakitzeko eskubidea gizarteari eta hori ordezkatzen duten instituzioei dagokien zerbait dela; eta ezin dela zatitu. Hau da, ez da alderdiei dagokien zerbait. Patxi Lopez Lehendakaritzan zela EAJk Zapaterorekin eskumenak negoziatzen zituenean, erabakitzeko eskubidearen irudirik txarrena ematen zuten jeltzaleek. Kupoa edo estatuari ordaindu beharreko ekarpena instituzioetan eztabaidatu behar den zerbait da, alde batera utzita aurrekontuen eztabaida eta ahalik eta indar gehienak batuta. Eta desiragarria da negoziazio hori EAE eta Nafarroak elkarrekin egitea.

EAJ-PP hitzarmena kolpea izan da Kataluniarentzat. Askatasunerako bidea egiten ari direnean eta horregatik bere ordezkari instituzionalak jazartzen dituenean Estatuak, Espainiako Gobernuarekin hitzarmena egin du EAJk. Ulertezina.

Lege Organikoak diren arren, Gernikako Estatutua eta Nafarroako Amejoramendua ez dira bete indarrean diren 37 urteotan. Gainera, aspaldi geratu ziren zaharkituak. Hori agerian geratzen da joan den hilaren 3ko akordiora arte finantzazioa zehaztu gabe egon dela ikustean.

Aipatu bi lege horiek Europako Batasunean sartu aurretikoak dira, eta horrek eragina dauka, izaera estatutarioa eta forala duten zenbait arau aldatu behar izan direlako edota bertan behera ere geratu direlako. Horrek oraindik eta ageriago uzten du zaharkituak geratu direla. Horregatik guztiarengatik, independentistontzat autonomia erregimenen berritzea motz geratuko da erabakitzeko eskubidea jasotzen ez badute eta indar independentistek ere parte-hartzen ez badute. Erabakitzeko eskubidea jasotzen ez bada, alde biko harremanaren oinarria jasotzen ez bada, ez da duintasun politikorik izango.

Patxi Zabaleta, Rebeka Ubera (Aralar)